Doğrudan demokrasi, halkın egemenliğini bizzat ve doğrudan doğruya kullandığı demokrasi türüdür. Doğrudan demokrasi, halkın halk tarafından yönetilmesini öngörmektedir. Dolayısıyla doğrudan demokrasi dizgesi, demokrasinin ülküsel anlamına en yakın olan hâlidir. Siyasi kararların, çoğunluk esasına göre, yurttaşların oy çokluğu ile, doğrudan doğruya şehir halkı tarafından alındığı yönetim şekline, doğrudan doğruya demokrasi denir. Doğrudan demokraside, halk herhangi bir aracı veya temsilci olmadan politikalara karar verirken, temsili bir demokraside insanlar daha sonra politika girişimlerini yürürlüğe koyan temsilcilere oy verirler. Kullanılan belirli bir sisteme bağlı olarak, doğrudan demokrasi yürütme kararlarının geçirilmesini, sıralamanın kullanılmasını, yasaların yapılmasını, yetkililerin doğrudan seçilmesini veya görevden alınmasını ve yargılamaların yapılmasını gerektirebilir. Doğrudan demokrasinin önde gelen iki biçimi katılımcı demokrasi ve müzakereci demokrasidir.

Temsilcilerin günlük yönetimi yönettiği, ancak vatandaşların egemen kaldığı yarı doğrudan demokrasiler, üç tür halk eylemine izin verir: referandum (plebisit), inisiyatif ve geri çağırma. İlk iki biçim – referandumlar ve girişimler – doğrudan yasama örnekleridir. 2019 itibarıyla, otuz ülke, ulusal düzeyde halk tarafından başlatılan referandumlara izin verdi.

Zorunlu bir referandum, siyasi seçkinler tarafından hazırlanan yasayı bağlayıcı bir halk oylamasına tabi tutar. Bu, doğrudan mevzuatın en yaygın şeklidir.

Bir halk referandumu, vatandaşlara, mevcut mevzuatı vatandaşlar tarafından oylamaya çağıran bir dilekçe verme yetkisi verir. Kurumlar, geçerli bir dilekçe için zaman dilimini ve gerekli imza sayısını belirtir ve azınlık çıkarlarını korumak için çeşitli topluluklardan imza isteyebilir. Bu doğrudan demokrasi biçimi, oy kullanan halka, İsviçre'de olduğu gibi, seçilmiş yasama organı tarafından kabul edilen yasalar üzerinde etkili bir veto hakkı verir.

Vatandaş tarafından başlatılan bir referandum (girişim olarak da adlandırılır), genel halkın üyelerine, dilekçe yoluyla, hükûmete belirli yasal önlemler veya anayasal reformlar önerme yetkisi verir ve diğer referandumlarda olduğu gibi, oylama bağlayıcı veya sadece tavsiye niteliğinde olabilir. Girişimler doğrudan veya dolaylı olabilir: doğrudan inisiyatifle, başarılı bir teklif doğrudan oylamaya tabi tutulacak oy pusulasına yerleştirilir (Kaliforniya'nın sistemi tarafından örneklendiği gibi). Dolaylı bir inisiyatifle, başarılı bir öneri ilk önce değerlendirilmesi için yasama organına sunulur; ancak, belirli bir süre sonra kabul edilebilir bir eylemde bulunulmazsa, öneri doğrudan halk oylamasına geçer. İsviçre, Lihtenştayn veya Uruguay'daki anayasa değişiklikleri böyle bir dolaylı inisiyatif biçiminden geçmektedir.

Müzakereci bir referandum, amaçlı kurumsal tasarım yoluyla halkın müzakeresini artıran bir referandumdur.

Geri çağırma yetkisi, halka, seçilmiş yetkilileri belirlenmiş standart görev sürelerinin bitiminden önce görevden alma yetkisi verir.

• Tek dereceli seçim