Kafadanbacaklılar Yaşadığı dönem aralığı: 497-0 myö Frongiyen-Günümüz[1]  PreЄ Є O S D C P T J K Pg N
Sepioteuthis lessoniana
Biyolojik sınıflandırma
Âlem: Animalia Şube: Mollusca Sınıf: Cephalopoda Cuvier, 1797
Alt sınıflar
Orthoceratoidea † Nautiloidea Ammonoidea † Coleoidea

Kafadan bacaklılar (Cephalopoda), çok hücreli omurgasız hayvanların yumuşakçalar (Mollusca) şubesinin en gelişmiş sınıfı. Başları büyük olup gözleri ve sinir sistemleri iyi gelişmiştir. Başlarının ön kısmından çekmenli veya çengelli kollar uzanır. Bunlarla avlarını yakalar ve sürünebilirler.

Açık denizlerde sürüler halinde veya diplerde yaşayan deniz yumuşakçalarıdır. Mürekkepbalığı, kalamar, ahtapot, notilus (sedefli deniz helezonu) en çok bilinen kafadan bacaklılardır. Notilusta, helezon şekilli kalkerli bir dış kabuk bulunur. Mürekkep balıklarında derinin salgısı olan boynuzumsu ince ve küçük kabuk, gövdenin içine gömülmüştür. Ahtapotlarda ise hiç kabuk bulunmaz. Çok çeşitli renkte olanları olduğu gibi, renk değiştirebilme özelliğine sahip olanları da vardır. Ahtapotlara bu özelliklerinden dolayı "deniz bukalemunları" denir. Manto boşluğuna alınan suyun huni şeklindeki sifondan dışarı atılmasıyla bir su akımı meydana gelir. Hayvan, su akışının tersine olarak geri geri gider (Newton'un üçüncü yasası). Sifonu çevirerek öne veya arkaya doğru giderek avlarını rahatça takip eder ve düşmanlarından kaçabilirler. Kol ve dokunaçlarını kürek şeklinde kullanarak hızlarını arttırırlar. Yüzgeçlerinin yardımıyla yön değiştirir, öne ve arkaya doğru ağır ağır yüzebilirler.

Notilus dışında hepsinde mürekkep kesesi vardır. Deniz hayvanlarına yem olmamak için tehlike anında mürekkep salarak etrafı bulandırır ve oradan uzaklaşırlar. Mürekkep kesesi hareketi sağlayan sifona açılır. Avlarını kollarıyla yakalar, papağan gagası biçimindeki çeneleriyle ve törpülü dilleriyle parçalar. Ağızlarındaki bir çift zehirli tükürük bezleriyle felce uğratır.

Ahtapot ısırığı tehlikelidir. Yengeç, ıstakoz, balık, midye ve diğer yumuşakçalarla beslenirler. Ahtapot, Octopoda (sekiz kollular) grubunun tipik bir çeşididir. Mağara ve kayalar arasında gizlenerek avlanır. Bir çift solungacı, 2–3 cm'den 9 metreye kadar değişik boyda 50'den fazla türü vardır.

Mürekkepbalığı, Decapodiformes (on kollular) grubunun tanınan en gelişmiş grubudur. Sekiz kolu ve iki adet dokunacı bulunur. Bir çift solungaca sahiptir. Boyları 20 cm ile 18 metre arasında değişen türleri vardır. Mürekkep balığı genellikle balıkçılar tarafından balık avlamak için yem olarak kullanılır.

Kafadan bacaklılar (Cephalopoda) sınıfının alt sınıf ve takımlarına ilişkin ayrıntılı sınıflandırma aşağıda sunulmuştur ( ^st soyu tükenmiş):

• Sınıf : Cephalopoda

• Alt sınıf : Ammonoidea ^st

• Takım : Ammonitida
• Takım : Ceratitida
• Takım : Goniatitida

• Alt sınıf : Coleoidea

• Belemnoidea ^st (üst grup)

• Takım : Aulacocerida
• Takım : Belemnitida
• Takım : Belemnoteuthina
• Takım : Diplobelida
• Takım : Phragmoteuthida

• Neocoleoidea (üst grup) - varlığını sürdüren kafadan bacaklıların çoğu

• Takım : Octopoda - Ahtapotlar
• Takım : Sepiida - Mürekkep balıkları
• Takım : Sepiolida
• Takım : Spirulida
• Takım : Teuthida - Kalamarlar
• Takım : Vampyromorphida

• Alt sınıf : Nautiloidea

• Takım : Nautilida - Nautiluslar
• Takım : Actinocerida ^st
• Takım : Ascocerida ^st
• Takım : Bactritida ^st
• Takım : Discosorida ^st
• Takım : Ellesmerocerida ^st
• Takım : Endocerida ^st
• Takım : Oncocerida ^st
• Takım : Plectronocerida ^st
• Takım : Pseudorthocerida ^st
• Takım : Tarphycerida ^st
• Takım : Orthocerida ^st

• Kafadanbacaklıların evrimi

• Wikimedia Commons'ta Cephalopoda ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur
• Vikitür'de Cephalopoda ile ilgili ayrıntılı taksonomik bilgiler bulunur.