Çoruh Havzası
Çoruh Havzası, kuzeydoğu Türkiye ve Gürcistan topraklarında bulunan Çoruh Nehri'nin havzası. Büyüklüğü 19.654 km2, yıllık ortalama yağışı 540 mm'dir[1].
Çoruh ve kolları
[değiştir | kaynağı değiştir]Havzanın ana akarsuyu olan Çoruh 431 km uzunluğa sahiptir. Bunun 20 km'si Gürcistan'da, 411 km'si Türkiye'dedir. Nehir Türkiye sınırından çıktıktan 20 km sonra, Türkiye sahillerine kuş uçumu 9–10 km sonra Karadeniz'e dökülmektedir. Türkiye'nin en hızlı akan nehri olan Çoruh yılda 5,8 milyon m3 tortu taşımaktadır[1].
Çoruh, Mescit Dağı'ndan doğar, Bayburt'ta Kurt Çayı ile birleşir, Masat Çayı adını alır. Sonra Büyük Çay ile birleşir, Çoruh adını alır. Çoruh'a üç büyük kol (Barta Çayı, Barhal Çayı ve Oltu Çayı) katılır. Erzurum'dan gelip, Çoruh havzasının %25'ini oluşturan Oltu Çayı'nın fazla sayıda kolu vardır: Aralık, Deviskel, Çamlıkaya, Cala, Aksu, Karataş (Engücek), Anuri, Çapan, Cihala ve Sarıkonaklar dereleri ile, Hatila Çayı ve Murgul Çayı'dır[2].
Çoruh Nehri'nin önemli yan kollar şunlardır:[3] Çavuşlar Deresi, Aralık Deresi, Deviskel Deresi, Cihala Deresi, Murgul Deresi, Hatila Dere, Bulanık Suyu (Berta Çayı), Tortum Çayı, Oltu Suyu, Altıparmak Çayı (Barhal Çayı), Güngörmez Deresi, Cala Deresi (Hungemek), Sırakonaklar (Hodicor), Çamlıkaya Deresi (Hunut), Aksu Deresi (Salacor), Başköy Deresi, Güney Deresi, Çapan Dere (Capans), Anuri Deresi, Karataş Deresi (Engucek), Karakoç Deresi, Masat Çayı, Büyükçay, Cengül Deresi.
Çoruh Havzasında bulunan önemli göller; Tortum Gölü, Karagöl, Şeytan Gölü, Libler Gölü, Paşkaya (Marsis) Gölü'dür.
Havzada korunan alanlar; Hatila Vadisi Millî Parkı, Karagöl-Sahara Millî Parkı, Kaçkar Dağları Millî Parkı, Kop Dağı Müdafaası Tarihî Millî Parkı, Sarıkamış-Allahuekber Dağları Millî Parkı'dır.
Genel özellikleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Alanda hem Karadeniz hem de Doğu Anadolu ikim özellikleri görülür. Rakım yüksek olduğundan yağış genelde kar şeklindedir.
Havzada değişik yaş ve tipteki volkanik kayaçlar hakim olmakla birlikte değişik ana kaya çeşitleri bulunur. Bayburt'un batı tepelerinde az da olsa alüvyon topraklar bulunur. Havza toprakları sarp topoğrafyayı yansıtacak şekilde 4, 5 ve 6. derece arazi kabiliyet sınıfında yer alır. 7. sınıf arazi %59, 6-7-8 sınıf araziler toplamı %85 yer tutarlar. Tüm bu veriler entansif tarımı imkânsız kılmaktadır.[4]
Bitki örtüsü, Orta ve aşağı bölümde kuru orman, çalı, Tortum ve Bayburt civarında antropojen step ve kurak ormandır.
Erozyonun olmadığı veya çok az olduğu alan %3,8'dir. Havzada bulunan 832 köyün %62'si orman köyüdür. Ekilebilir alan %13,9, % 11,7 çalılık ve ağaçlık, 521 orman, %46,2 mera alanıdır. Köylerin %72'sinde arıcılık yapılmaktadır.[4]
2019 yılında Türkiye elektriğinin %1,38'i Çoruh'tan karşılanırken, DSİ'nin projelerinin bitmesi ile hidroelektriğin %34'ü, toplam elektriğin %8'i havzadan üretilecektir.[3]
Sınırları
[değiştir | kaynağı değiştir]Havzanın Doğu Karadeniz Havzası ile olan kuzey sınırını Kaçkar Dağları (3932 m) ve Altıparmak Dağları (3562 m) oluşturur[2]. Güneyde Otlukbeli Dağı, Kargapazarı Dağları, Dumlu Dağı, Güllüdağ ve Allahuekber Dağları, batıda Giresun Dağları, doğusunda Yalnızçam Dağları ve Gürcistan toprakları bulunur.[3]
Komşu akarsu havzaları; güneyde Fırat Havzası, kuzeyde Doğu Karadeniz Havzası, batıda Yeşilırmak Havzası, doğuda Aras Nehri Havzası bulunur.[3]
Yerleşimler
[değiştir | kaynağı değiştir]Türkiye tarafında havzadaki büyüklükleri sıralaması ile; Erzurum, Artvin, Bayburt, Kars, Erzincan Gümüşhane, Rize, Ardahan ve Trabzon illerinin toprakları bulunur. Demirözü, Aydıntepe, Bayburt merkez, Pazaryolu, İspir, Tortum, Uzundere, Narman, Oltu, Şenkaya, Olur, Yusufeli, Ardanuç, Murgul, Şavşat, Artvin merkez, yerleşimleri havza sınırlarındadır. Havza topraklarının %47's, Erzurum, %33'ü Artvin, %18'i Bayburt ilindedir, diğer illerin oranı %1'in altındadır.[3]
Gürcistan'da Batum Çoruh havzasında yer alır.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b ŞENOCAK, Serkan; TAŞCİ, Sait (2020). "Çoruh Havzası Taban Akışının İngiliz Hidroloji Enstitüsü Yuvarlatılmış Minimumlar Yöntemi ile Belirlenmes". Erzincan Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi. 5 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2020.
- ^ a b Sürme, Veli; Türüt, Refik (2018). "Aşağı Çoruh'ta Bulunan Barajların Hidroelektrik Potansiyeli ve Çevresel Etkileri". TürkHidrolik Dergisi. 18 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2020.
- ^ a b c d e "ÇORUH VE DOĞU KARADENİZ HAVZALARI TAŞKIN YÖNETİM PLANININ HAZIRLANMASI PROJESİ" (PDF). csb.gov.tr. 2019. Erişim tarihi: 4 Nisan 2020.[ölü/kırık bağlantı]
- ^ a b "ÇORUH NEHRİ KATILIMCI HAVZA REHABİLİTASYONU MASTER PLAN ÇALIŞMASI" (PDF). openjicareport.jica.go.jp. 2004. 5 Nisan 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2020.
Text is available under the CC BY-SA 4.0 license; additional terms may apply.
Images, videos and audio are available under their respective licenses.
