เครื่องแบบนักเรียนไทย หมายถึง รูปแบบการแต่งกายของผู้เข้าศึกษาในระดับอนุบาล ประถมศึกษา และมัธยมศึกษา ในสถานศึกษาที่จัดตั้งขึ้นตามพระราชบัญญัติการศึกษาแห่งชาติ พ.ศ. 2542 ที่กำหนดไว้ในพระราชบัญญัติเครื่องแบบนักเรียน พ.ศ. 2551 ประกอบกับระเบียบปฏิบัติของโรงเรียนต่าง ๆ เอง

• เสื้อ โดยส่วนใหญ่แล้วจะเป็นเสื้อเชิ้ตสีขาวคอตั้ง ไม่มีสาบหลัง มีกระเป๋าเสื้อที่หน้าอกด้านซ้าย ปักอักษรย่อหรือสัญลักษณ์ของโรงเรียนที่หน้าอกซ้ายและชื่อหรือตัวเลขประจำตัวนักเรียนที่หน้าอกขวา ซึ่งใช้ด้ายสีน้ำเงินหรือสีแดงในการปัก
• กางเกงและเข็มขัด มี 3 แบบ คือ กางเกงขาสั้นสีกากี คู่กับเข็มขัดหนังสีน้ำตาล กางเกงขาสั้นสีดำคู่กับเข็มขัดหนังสีดำหรือน้ำตาล สีน้ำเงินคู่กับเข็มขัดสีดำหรือสีน้ำตาล ในปัจจุบัน โรงเรียนที่ใช้กางเกงนักเรียนสีกากีส่วนใหญ่อยู่นอกพื้นที่ของกรุงเทพมหานคร โรงเรียนรัฐบาลมักให้ใส่กางเกงนักเรียนสีดำ และโรงเรียนเอกชนจะใช้กางเกงนักเรียนสีน้ำเงิน โดยความยาวของกางเกงจะแตกต่างกันตามโรงเรียน โดยจะมีส่วนคล้ายกันคือต้องเหนือเข่าประมาณ 3-4 นิ้ว โดยเฉลี่ยแล้ว ความยาวกางเกงนักเรียนของนักเรียนส่วนใหญ่จะอยู่ที่ 15-16 นิ้วเป็นอย่างน้อย บางโรงเรียนจะมีกฎบังคับไม้ให้ใส่กางเกงนักเรียนยาวกว่าความยาวหนึ่ง เช่น โรงเรียนชายล้วนชื่อดังแห่งหนึ่ง ห้ามนักเรียนใส่กางเกงนักเรียนยาวกว่า 15 นิ้ว อีกแห่ง 16 นิ้ว และโรงเรียนอีกแห่งหนึ่งถือว่าการใส่กางเกงนักเรียนยาวกว่า 18 นิ้วเป็นเรื่องน่าอับอายและจะต้องถูกลงโทษอย่างเคร่งครัด
• รองเท้าและถุงเท้า มี 2 แบบ คือ กางเกงขาสั้นสีกากีจะใช้รองเท้าและถุงเท้าสีน้ำตาล อีกแบบคือกางเกงขาสั้นดำและน้ำเงินจะใช้ถุงเท้าสีขาว คู่กับรองเท้าผ้าหรือหนังสีดำ โดยสรุปแล้ว นักเรียนต้องสวมเสื้อนักเรียนและกางเกงนักเรียนที่สั้นที่สุดเท่าที่ตนเองมี บางแห่งอาจมีการกำหนดความยาว เช่น ต้องสั้นกว่า 18นิ้ว หรือ ชายกางเกงต้องสูงเหนือเข่าอย่างน้อย 2นิ้ว โดยผู้ที่ไม่มีกางเกงตามแบบดังกล่าวจำเป็นต้องนำกางเกงนักเรียนไปตัด

• เสื้อ มีรายละเอียดดังนี้
  • นักเรียนชั้นประถมศึกษา ใช้เสื้อคอปกบัวสีขาว เนื้อผ้าแบบเสื้อนักเรียนชาย ที่แขนไม่มีจีบ ปล่อยชายเสื้อ เช่นเดียวกันกับนักเรียนโรงเรียนสาธิต
  • นักเรียนชั้นมัธยมศึกษาตอนต้น ใช้เสื้อคอปกกะลาสี สีขาว เนื้อผ้าแบบเสื้อนักเรียนชาย ที่แขนมีจีบและกระดุม ผูกโบสีกรมท่าใต้ปกเสื้อ ปล่อยชายเสื้อ ความยาวของกระโปรงเหนือเข่าไม่เกิน 5 ซม.
  • นักเรียนชั้นมัธยมศึกษาตอนปลาย ใช้เสื้อเชิ้ตปกแหลม สีขาว ที่แขนมีจีบและกระดุม สอดชายเสื้อไว้ในกระโปรง คาดทับด้วยเข็มขัดหนังสีดำ ความยาวของกระโปรงเหนือเข่าไม่เกิน 5 ซม.

ปักอักษรย่อของโรงเรียนที่หน้าอกขวาและชื่อนักเรียนที่หน้าอกซ้าย ซึ่งใช้ด้ายสีน้ำเงินปัก

• กระโปรง ในโรงเรียนรัฐบาลจะใช้กระโปรงสีกรมท่าหรือสีดำ มีจีบด้านหน้า 6 จีบ และด้านหลัง 6 จีบ จีบหันออกด้านนอก ความยาวไม่สั้นเหนือลูกสะบ้า คู่กับเข็มขัดหนังสีดำ
• รองเท้าและถุงเท้า รองเท้าหนังสีดำ ถุงเท้าสีขาว

โรงเรียนกรุงเทพคริสเตียนและโรงเรียนสวนกุหลาบวิทยาลัยอนุญาตให้นักเรียนแต่งชุดไปรเวทเข้าเรียน^[1][2] อย่างไรก็ดี พบว่าครูบางโรงเรียนสั่งห้ามนักเรียนที่ไม่ได้แต่งเครื่องแบบเข้าเรียน^[3] หลายโรงเรียนมีคำสั่งเชิงบังคับและขู่จะมีโทษหรือผลร้ายหากนักเรียนไม่สวมเครื่องแบบไปเรียน^[4][5] ด้านคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน เคยให้สัมภาษณ์ว่า ระเบียบกระทรวงกำหนดให้แต่งเครื่องแบบในโรงเรียนของรัฐ มิฉะนั้นจะต้องขออนุญาตกับศึกษาธิการจังหวัด อย่างไรก็ดี ยังเปิดให้แต่งชุดอย่างอื่นได้เช่นกัน เช่น ชุดพละ หรือชุดพื้นเมือง^[6]

บางโรงเรียนมีมาตรการช่วยเหลือเพื่อลดค่าใช้จ่ายในเรื่องชุดเครื่องแบบนักเรียน ลูกเสือและยุวกาชาด ซึ่งได้รับปฏิกิริยาทั้งแง่บวกและลบ^[7]

ในห้วงการระบาดทั่วของโควิด-19 ในประเทศไทย และการเรียนการสอนออนไลน์พบว่า ผู้ว่าราชการจังหวัดตราดเห็นชอบให้นักเรียนสวมเครื่องแบบมาเรียนออนไลน์เพราะจะเป็นผลดีแก่นักเรียนเอง^[8]

ผู้สนับสนุนเครื่องแบบนักเรียนไทยมักอ้างว่าเครื่องแบบนักเรียนทำให้เกิดมาตรฐานและความเท่าเทียมในสถานศึกษา ส่วนผู้คัดค้านยกประเด็นว่าเครื่องแบบนักเรียนเป็นภาระค่าใช้จ่ายของผู้ปกครองและไม่ได้มีผลต่อผลสัมฤทธิ์ทางการเรียน^[9] นอกจากนี้ มีการยกประเด็นว่าชุดนักเรียนไม่ช่วยให้ปลอดภัยจากการคุกคามทางเพศ^[10] และมีสื่อใช้เครื่องแบบนักเรียนเป็นเครื่องยั่วยุทางเพศ^[11] มีข้อเรียกร้องให้นักเรียนสามารถเลือกแต่งเครื่องแบบหรือชุดไปรเวทได้ และในห้วงการประท้วงในประเทศไทย พ.ศ. 2563–2564 มีการนัดแต่งชุดไปรเวทไปเรียนใน 23 โรงเรียน^[12] ทำให้มีผู้ตอบโต้กระแสต่อต้านเครื่องแบบนักเรียนว่าให้ "แก้ผ้าไปเรียน"^[13]

ผลสำรวจของนิดาโพลในเดือนธันวาคม 2563 โดยมีกลุ่มตัวอย่าง 1,332 คน ระบุว่า ร้อยละ 69.67 สนับสนุนให้คงระเบียบการแต่งเครื่องแบบต่อไป โดยส่วนใหญ่ร้อยละ 78.15 ระบุว่าเพื่อฝึกระเบียบวินัย^[14] ร้อยละ 51.50 ไม่เห็นด้วยกับการเรียกร้องของกลุ่มนักเรียนเลว เห็นว่าควรไปทุ่มเทกับการเรียนมากกว่า^[15]

พบในประเทศจีน กระแสเครื่องแบบนักเรียนไทยได้รับความนิยมเนื่องจากอิทธิพลจากซีรีส์ไทยที่ไปฉายที่นั่น^[16]

• เครื่องแบบนักเรียน
• การเกิดอารมณ์เพศจากเครื่องแบบ

• พระราชบัญญัติเครื่องแบบนักเรียน พุทธศักราช 2482 เก็บถาวร 2015-10-26 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน จากเว็บไซต์ราชกิจจานุเบกษา
• พระราชบัญญัติเครื่องแบบนักเรียน พ.ศ. 2551 เก็บถาวร 2016-03-07 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน จากเว็บไซต์ราชกิจจานุเบกษา