วูล์ฟเวอรีน (อังกฤษ: Wolverine) (ชื่อเกิด: เจมส์ ฮาวเล็ต (อังกฤษ: James Howlett);^[1] นามแฝง: โลแกน และ เวพเพินเอ็กซ์ (อังกฤษ: Logan and Weapon X)) เป็นซูเปอร์ฮีโรที่ปรากฏในหนังสือการ์ตูนอเมริกันที่เผยแพร่โดย มาร์เวลคอมิกส์ มักจะเกี่ยวข้องกับเอ็กซ์เมน เขาเป็นมนุษย์กลายพันธุ์ด้วยประสาทสัมผัสอันเฉียบแหลมของสัตว์, ความสามารถทางกายภาพที่เพิ่มขึ้น, ความสามารถในการฟื้นฟูอันทรงพลังที่เรียกว่าปัจจัยการรักษา, โครงกระดูกที่เสริมด้วย อะดาแมนเทียม โลหะสมมติที่ทำลายไม่ได้, การแก่ชราที่ช้าลงอย่างเห็นได้ชัดและอายุที่ยืนยาวและมีกรงเล็บที่หดได้สามอันในแต่ละมือ นอกจากเอ็กซ์เมนแล้ว วูล์ฟเวอรีนก็เป็นสมาชิกของ เอ็กซ์ฟอร์ซ, แอลฟาไฟลต์, แฟนแทสติกโฟร์และอเวนเจอร์ส ลักษณะโดยทั่วไปของวูล์ฟเวอรีนนั้นมีหลายแง่มุม เขาถูกพรรณนาว่าเป็น ผู้โดดเดี่ยวที่หยาบกระด้าง, อ่อนไหวต่อสัตว์แบบ "เบอร์เซิร์กเกอร์คลั่ง" แม้จะพยายามอย่างเต็มที่แล้วก็ตาม, ในขณะเดียวกันก็เป็นผู้รู้หลายภาษา, นักวางแผนและนักศิลปะการต่อสู้ที่รอบรู้และชาญฉลาดอย่างเหลือเชื่อ ส่วนหนึ่งเป็นเพราะอายุขัยที่ยาวนานและประสบการณ์ชีวิตที่มากมายของเขา เขาปรากฏตัวในหนังสือการ์ตูน, ภาพยนตร์, แอนิเมชันและวิดีโอเกม

ชื่อที่แท้จริงของเขาคือ เจมส์ ฮาวเล็ตต์ เกิดช่วงปลายยุค 1880 ที่เมืองอัลเบอร์ต้า ประเทศแคนาดา เป็นลูกชายคนเล็กค่อนข้างขี้โรคของ อลิซาเบธ และ จอห์น ฮาวเล็ต ซีเนียร์ ตอนเด็กเขามีแฟนสาวเลือดไอริชชื่อ โรส โอ'ฮาร่า ซึ่งถูกจ้างให้มาดูแลเขาอย่างใกล้ชิด ทั้งคู่ยังเป็นเพื่อนกับ ด็อก โลแกน ลูกชายของ โธมัส โลแกน ชาวสวนขี้เมามาดโหดประจำตระกูลด้วย

ด็อกนั้นได้เชื้อพ่อมาค่อนข้างแรง แม้จะเป็นเพื่อนกับเจมส์และโรส แต่ด้วยนิสัยก้าวร้าว ทำให้เขาพยายามข่มขืนโรส แต่ไม่สำเร็จ เลยไประบายออกด้วยการฆ่าหมาของเจมส์แทน เรื่องฉาวที่เกิดขึ้นทำให้จอห์นไล่สมาชิกทั้งคู่ออกไปจากบ้าน สร้างความโกรธแค้นอย่างมาแก่ครอบครัวโลแกน จนโธมัสบุกเข้าไปในบ้าน ปล้นชิงทรัพย์ พร้อมกับสังหารจอห์นเสีย เจมส์ที่อยู่ตรงนั้นพอดีบันดาลโทสะจนเชื้อกลายพันธุ์ที่ซ่อนอยู่ปะทุขึ้นมา เขาใช้กรงเล็บที่งอกขึ้นมาจากง่ามนิ้วของตัวเองแทงหัวขโมยอย่าง โธมัส โลแกน จนเสียชีวิต และหนีออกจากบ้านไปพร้อมกับโรส

เรื่องราวอิรุงตุงนังยังไม่จบ เมื่อความจริงเผยขึ้นมาว่า โธมัสคือพ่อบังเกิดเกล้าของเจมส์ โดยเขาเคยลักลอบเป็นชู้กับอลิซาเบธ แถมตอนที่บุกเข้าไปในบ้าน เขาก็ยังชวนให้เธอหนีไปกับเขาด้วย ก่อนจะเกิดโศกนาฏกรรมจบชีวิตทั้งสองลงอย่างน่าเศร้า เจมส์ซึ่งพลั้งมือฆ่าพ่อแท้ๆไป จึงหันมาใช้ชื่อโลแกนนับแต่นั้น หลังจากนั้นหลายปี ด็อกได้ตามมาแก้แค้น และร่วมประลองกับโลแกนจนกว่าจะตายไปข้างหนึ่ง แน่นอนโลแกนย่อมชนะอยู่แล้ว

ในปี 1910 โลแกนพบรักครั้งใหม่กับ ซิลเวอร์ฟ็อกซ์ สาวอินเดียนแดง ทั้งคู่อาศัยอยู่ในป่าด้วยกันอย่างมีความสุข แต่ชีวิตก็เหมือนต้องสาป เมื่อ เซเบอร์ทูธ ตามรอยเขามาและเกิดความอิจฉาจึงฆ่าซิลเวอร์ฟ็อกซ์ในวันเกิดของโลแกนซะเลย โลแกนพยายามล้างแค้นให้คนรักแต่กลับไม่สามารถเอาชนะเซเบอร์ทูธได้ เขาจึงปฏิญาณว่าจะจองล้างจองผลาญอสูรร้ายเล็บยาวตัวนี้ตลอดไป

เศร้าสร้อยอยู่ได้ไม่นาน ภารกิจใหม่ก็มาเยือนเมื่อเขาต้องรับใช้ชาติไปรบในสงครามโลกครั้งที่ 1 ความโหดร้ายของสมรภูมิและการต่อสู้กับเลเซอร์ ทำให้เขาได้รู้ว่าตัวเองมีพลังพิเศษอีกอย่างซ่อนอยู่ นั่นคือการเยียวยาร่างกายอัตโนมัติ ทำให้เขาได้เลื่อนขั้นไปอยู่ใน The Devil's Brigade หน่วยกล้าท้าตายสำหรับพวกอึดเหนือมนุษย์เท่านั้น

เขาเข้าร่วมรบอีกครั้งในสงครามโลกครั้งที่ 2 ได้เคียงบ่าเคียงไหล่กัปตันอเมริกา ช่วยโลกปราบปรามนาซีและองค์กรไฮดร้า (Hydra) กัปตันไม่รู้ว่าโลแกนเป็นมนุษย์กลายพันธุ์ แต่เมื่อเห็นว่าเขายังรอดตายมาได้เสมอแม้จะบาดเจ็บสาหัสแค่ไหน หลายคนจึงเรียกเขาว่า "เจมส์ผู้ดวงดี" (Lucky James)

มีช่วงหนึ่งที่โลแกนได้ไปใช้ชีวิตในญี่ปุ่น เขาตกหลุมรักประเทศนี้และมาฝึกฝนซามูไรอยู่พักใหญ่ ได้พบรักกับ อิตซุ สาวแดนปลาดิบสุดสวย และมีลูกด้วยกัน 1 คน แต่ก็ต้องลาจากแบบเศร้าๆอีกครั้งเมื่อเธอเสียชีวิตจากฝีมือของ โรมูลัส

ต่อจากนั้นโลแกนก็ได้เข้าร่วมโปรแกรม Weapon X เหตุการณ์สำคัญที่คนอ่านต้องจำไปอีกแสนนาน เมื่อผลที่เขาได้นับจากโครงการนี้ คือโลหะอะดาแมนเทียม ชนิดพิเศษซึ่งอยู่ยงคงกระพัน ถูกบรรจุเข้าไปแทนที่กระดูกในร่างกายของเขา และทำให้กรงเล็บเก่าของเขาเปลี่ยนเป็นอะดาแมนเทียมตามไปด้วย แม้โลแกนจะทุรนทุรายแค่ไหน แต่ก็ไม่เป็นปัญหา เพราะร่างกายของเขาสามารถทนต่ออาการบาดเจ็บได้อยู่แล้ว อย่างไรก็ตาม สิ่งที่เขาได้รับนอกเหนือไปจากนั้น คือการถูกล้างความทรงจำออกจนหมด แล้วใส่ความทรงจำปลอมๆเข้าไปนับไม่ถ้วน สร้างความสับสนว่าอดีตที่ผ่านมาอะไรจริงอะไรหลอก กลายเป็นความทุกข์ระทมอันหนักหนาสาหัส จนโลแกนหนีออกไปเร่ร่อนใช้ชีวิตเยี่ยงสัตว์ป่าอย่างไม่แคร์ใครในแถบพื้นที่รกร้างกว้างใหญ่ของแคนาดา

และแล้ว ก็เป็น ชาร์ลส์ เซเวียร์ ที่เรียกตัวโลแกนเข้ามาร่วมทีม โดยเสนอว่าจะช่วยเขารื้อฟื้นความทรงจำกลับคืนมา โดยมีภารกิจแรกคือการรวมทีมกับเอ็กซ์เมนจากทั่วทุกมุมโลกบุกเกาะคราคัว (Krakoa) เพื่อช่วยเหลือเอ็กซ์เมนชุดเก่าซึ่งถูกจับตัวไป แต่ด้วยความแปลกแยกกว่าใครเพื่อน ทำให้โลแกนมีปัญหาเวลาทำงานบ่อยครั้ง โดยเฉพาะกับไซคลอปส์ หัวหน้าทีมซึ่งไม่ถูกชะตาเขาอย่างรุนแรง แถมเขายังไปก้อร่อก้อติกกับแฟนสาวของไซคลอปส์ อย่าง จีน เกรย์ อีกด้วย

วูล์ฟเวอรีนมีกรงเล็บอะดาแมนเทียม ซึ่งแข็งแกร่งคงกระพัน ไม่สามารถทำลายได้ กรงเล็บคู่บุญนี้ช่วยชีวิตโลแกนมานักต่อนัก แต่ก็ปลิดชีพใครมานักต่อนักเช่นกัน ไม่ใช้แค่กรงเล็บ แต่กระดูกภายในตัวของเขายังถูกแทนที่ด้วยอะดาแมนเทียมทั้งตัวจากการทดลองในโครงการ Weapon X จนทำให้เขาเป็นเสมือนบุรุษผู้แข็งแกร่งดังเหล็กกล้า

อีกความสามารถของเขาคือการรักษาเยียวยาบาดแผลในร่างกายแม้ว่าบาดแผล รุนแรงสักแค่ไหน เขาถึงสามารถทนต่อความเจ็บปวดขณะที่ร่างกายรับเอาอะดาแมนเทียมเข้าไปในร่างกาย เขายังมีสัญชาตญาณสัตว์ป่า รู้สึกถึงอันตรายได้จากการดมกลิ่น และได้ยินเสียงจากประสาทหูที่ดีเยี่ยมราวกับหมาป่า

• The Wolverine เก็บถาวร 2013-07-20 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน หนังวูล์ฟเวอรีน 2013
• Wolverine ที่เดอะคอมิกส์บุ๊กดีบี
• Wolverine ที่เว็บไซต์ Curlie
• Logan Files: #1 Fansite เก็บถาวร 2019-04-02 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
• Wolverine Files: A detailed chronology
• The World of Wolverine เก็บถาวร 2018-11-05 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน (รัสเซีย)