พระราชพิธีพรุณศาสตร์ เป็นพระราชพิธีขอฝนเพื่อความอุดมสมบูรณ์ของผลผลิตทางการเกษตรโดยเฉพาะการเพาะปลูกข้าวในราชอาณาจักรสยาม เป็นพระราชพิธีจรคือไม่มีประจําทุกปีจะทําเฉพาะปีที่น้ำฝนแล้ง ซึ่งจะตรงกับเดือน 9 ตามปฏิทินจันทรคติ มีมาตั้งแต่ต้นกรุงรัตนโกสินทร์ เป็นพระราชพิธีทั้งพุทธและพราหมณ์ มีการสวดมนต์ตลอดเวลาเป็นการสวดอธิษฐานให้ฝนตก ไม่มีกำหนดเลิกสวดขึ้นอยู่กับเทียนชัยและถ้าฝนตกเริ่มตกจนตกมากจึงมีการดับเทียนชัย^[1]

พระราชพิธีพรุณศาสตร์มีบันทึกไว้ในหนังสือ นางนพมาศ ซึ่งสันนิษฐานว่าแต่งในสมัยรัชกาลที่ 3 กรุงรัตนโกสินทร์ บรรยายภาพพระราชพิธีนี้ในสมัยสุโขทัย ความว่า "ครั้นถึงเดือนเก้า พราหมณ์คณาจารย์ก็พร้อมกันกระทำการพระราชพิธีพรุณศาสตร์ ตั้งเกยสี่เกยที่ลานหน้าพระเทวสถานหลวง ประดับด้วยฉัตรธงกันกระทำด้วยหญ้าคาตีนนก อ่างทองสัตตโลหะสี่อ่าง"^[2]

ปัจจุบันได้มีการยกเลิกพระราชพิธีพรุณศาสตร์นี้ไปแล้ว ส่วนพิธีทางราษฎร์ในลักษณะขอฝน เช่น พิธีแห่นางแมว ในกลุ่มชาวอีสานมีประเพณีบุญบั้งไฟ^[3]

พระราชพิธีพรุณศาสตร์ทำที่วัดพระศรีรัตนศาสดาราม มีการประดิษฐาน พระพุทธคันธารราษฎร์ สมัยรัชกาลที่ 1 เป็นประธานในปะรำพิธี จนในสมัยรัชกาลที่ 4 ได้มีการย้ายออกไปทำที่พลับพลาท้องสนามหลวง ซึ่งยังมีการโยงสายสิญจน์เข้ามาที่พระมหามณีรัตนปฏิมากรในวัดพระศรีรัตนศาสดาราม^[4] หน้าพลับพลากลางแจ้งมีสระสี่เหลี่ยม กว้างสี่ศอก ยาวสี่ศอก ลึกหนึ่งศอก พูนดินเป็นคันรอบสูงศอกหนึ่ง ปั้นรูปพระสุภูตินั่งริมฝั่งสระหันหน้าไปข้างเหนือ ที่กลางสระมีรูปพระอินทร์ และพญาปลาช่อนพร้อมบริวาร จากนั้นผู้ประกอบพิธีสวดสุภูติเถรคาถา^[5]

ในสมัยรัชกาลที่ 4 เป็นต้นมา มีทั้งพิธีสงฆ์และพิธีพราหมณ์แต่แยกกันทําพิธีคนละสถานที่ พิธีสงฆ์มีผู้ประกอบพิธีหลักคือพระสงฆ์ ประกอบพิธีที่สนามหลวง แต่พิธีพราหมณ์ทำพิธีที่ทุ่งส้มป่อยโดยมีหัวหน้าพราหมณ์เป็นผู้ประกอบพิธี ในการประกอบพิธีพรุณศาสตร์ที่สนามหลวง ห้ามสตรีเข้าร่วมพิธีเพราะจะทำให้พิธีไม่สัมฤทธิผล^[6]

บางปีก็ยกขึ้นไปตั้งที่อยุธยา ในรัชกาลที่ 5 เคยยกขึ้นไปตั้งพลับพลาที่วัดนิเวศน์ธรรมประวัติครั้งหนึ่ง^[7]