คณะนิติราษฎร์ เป็นกลุ่มอาจารย์ประจำคณะนิติศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ซึ่งมีข้อเสนอทางวิชาการด้านนิติศาสตร์ต่อสังคมไทย เริ่มจากเสนอให้ลบล้างผลพวงของการรัฐประหาร พ.ศ. 2549 เมื่อวัน 19 กันยายน พ.ศ. 2553 อันเป็นวันครบรอบ 4 ปีของรัฐประหารดังกล่าว

คณะนิติราษฎร์ยังมีชื่อจากการเสนอแนวทางแก้ไขเพิ่มเติมประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 112 ที่ว่าด้วยความผิดต่อองค์พระมหากษัตริย์ไทย

• ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.จันทจิรา เอี่ยมมยุรา
• อาจารย์ ดร.ฐาปนันท์ นิพิฏฐกุล
• รองศาสตราจารย์ ธีระ สุธีวรางกูร
• อาจารย์ ปูนเทพ ศิรินุพงศ์
• รองศาสตราจารย์ ดร.ปิยบุตร แสงกนกกุล
• ศาสตราจารย์ ดร.วรเจตน์ ภาคีรัตน์
• ผู้ช่วยศาสตราจารย์ สาวตรี สุขศรี

กลุ่มนักวิชาการชื่อ 5 อาจารย์นิติศาสตร์ ธรรมศาสตร์ เกิดขึ้นภายหลังรัฐประหารเมื่อ พ.ศ. 2549^[1] ด้วยการนำเสนอบทความทางวิชาการ ออกมาเป็นระยะ แต่ยังไม่เป็นที่แพร่หลายนัก จนกระทั่งในวันที่ 19 กันยายน พ.ศ. 2553 กลุ่ม 5 อาจารย์นิติศาสตร์ ธรรมศาสตร์ และเพื่อนอาจารย์ เปิดตัวเว็บไซต์คณะนิติราษฎร์^[2] พร้อมทั้งจัดงานเสวนาวิชาการ ในหัวข้อ 4 ปีรัฐประหาร 4 เดือนพฤษภาอำมหิต อนาคตทางสังคมไทย โดยมีคณะนิติราษฎร์เป็นองค์ปาฐก ต่อมาในวันที่ 19 กันยายน พ.ศ. 2554 คณะนิติราษฎร์แถลงข้อเสนอทางวิชาการ ในหัวข้อ 5 ปีรัฐประหาร 1 ปีนิติราษฎร์ จนก่อให้เกิดข้อวิพากษ์วิจารณ์ในสังคม ทั้งเห็นด้วยและไม่เห็นด้วย

คณะนิติราษฎร์ แถลงข้อเสนอทางวิชาการ และร่างพระราชบัญญัติแก้ไขเพิ่มเติม ประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 112 เป็นครั้งแรก เมื่อวันที่ 27 มีนาคม พ.ศ. 2554^[3] โดยสรุปดังต่อไปนี้

1. ยกเลิกมาตรา 112 แห่งประมวลกฎหมายอาญา ออกจากลักษณะว่าด้วยความผิดเกี่ยวกับความมั่นคงภายในราชอาณาจักร
2. เพิ่มเติมลักษณะความผิด เกี่ยวกับพระเกียรติของ กษัตริย์ ราชินี รัชทายาท และเกียรติยศของผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ ในประมวลกฎหมายอาญา
3. แบ่งแยกการคุ้มครอง สำหรับตำแหน่งกษัตริย์ ออกจาก ราชินี รัชทายาท และผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์
4. แก้ไขอัตราโทษ โดยไม่บัญญัติอัตราโทษขั้นต่ำ เพิ่มโทษปรับ ลดอัตราโทษขั้นสูง โดยเปรียบเทียบกับอัตราโทษ ที่ใช้ในกรณีของบุคคลทั่วไป ให้การกระทำผิดต่อพระมหากษัตริย์ สูงกว่าบุคคลทั่วไป 1 ปี และแยกแยะโทษของการกระทำผิด ฐานหมิ่นประมาทและดูหมิ่น
5. บัญญัติเหตุยกเว้นความผิด ในกรณีติชมหรือแสดงข้อความโดยสุจริต เพื่อรักษาการปกครองในระบอบประชาธิปไตย อันมีพระมหากษัตริย์เป็นประมุข ภายใต้รัฐธรรมนูญ
6. บัญญัติเหตุยกเว้นโทษ ในกรณีที่พิสูจน์ได้ว่าเป็นความจริง แต่หากการพิสูจน์นั้น ไม่เป็นประโยชน์แก่ประชาชน ห้ามมิให้พิสูจน์
7. ห้ามบุคคลทั่วไปกล่าวโทษ โดยให้อำนาจกองนิติการ ของสำนักราชเลขาธิการ เป็นผู้กล่าวโทษ^[4]

ต่อมาในวันที่ 15 มกราคม พ.ศ. 2555 คณะนิติราษฎร์ ร่วมกับ กลุ่มนักวิชาการ คณาจารย์ นักเขียน ศิลปิน และปัญญาชน จัดตั้ง "คณะรณรงค์แก้ไขมาตรา 112" (ครก. 112) เพื่ออธิบายรายละเอียด ของข้อเสนอแก้ไขเพิ่มเติม ประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 112 และรวบรวมรายชื่อ เสนอร่างพระราชบัญญัติแก้ไขเพิ่มเติม มาตรา 112 ฉบับที่คณะนิติราษฎร์จัดทำขึ้น เข้าสู่การพิจารณาของรัฐสภา^[5]

โทนี คาตาลัคซี นักค้นคว้าวิจัยทางการเมืองในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ กล่าวหาว่านักวิชาการกลุ่มดังกล่าวรับเงินจากองค์กร National Endowment for Democracy ในประเทศสหรัฐอเมริกา^[6]

• บุคคลผู้ทรงอิทธิพลแห่งปี 2553 สาขา วิชาการ จากมติชน ^[7]
• บุคคลผู้ทรงอิทธิพลแห่งปี 2554 จาก วอยซ์ทีวี ^[8]

• นิติราษฏร์ ฉบับที่ ๑ (วรเจตน์ ภาคีรัตน์) เก็บถาวร 2011-12-06 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน เว็บไซต์คณะนิติราษฎร์