ขีปนาวุธ^[1] (อังกฤษ: Ballistic missile) หมายถึงอาวุธปล่อยชนิดหนึ่ง ที่ใช้นำส่งหัวรบหนึ่งหัวหรือมากกว่าเพื่อทำล้ายล้างเป้าหมายในวงกว้างหรือหลายเป้าหมายในการยิงครั้งเดียว โดยจะมีการบังคับวิถีในขาขึ้น ซึ่งมักอาศัยระบบนำวิถีด้วยแรงเฉื่อย (inertial navigation) หรือด้วยวัตถุท้องฟ้า (celestial navigation) เป็นหลัก ขณะที่ขีปนาวุธพิสัยใกล้บางแบบจะมีการใช้ระบบนำวิถีด้วยดาวเทียม (satellite navigation) และเมื่อแรงขับดันหมดลงเคลื่อนที่ต่อไปตามขีปนวิถี (ballistic จึงเรียกว่า ballistic missile) ระหว่างที่บิน โดยไม่จำเป็นต้องอาศัยผิวพื้นอากาศพลวัต (airfoil) เพื่อสร้างแรงยก ขีปนาวุธพิสัยไกลส่วนใหญ่จะมีการปลดถังเชื้อเพลิงที่ใช้หมดแล้วออกเป็นท่อนๆตกลงไปตามแรงโน้มถ่วงของโลก หลังปลดถังเชื้อเพลิงท่อนสุดท้ายออกแล้ว หัวรบก็จะตกลงสู่เป้าหมายโดยไม่มีการนำวิถี ขีปนาวุธพิสัยกลางจะมีการขับดันขึ้นไปถึงบริเวณไม่เกินชั้นบรรยากาศ ในขณะที่ขีปนาวุธข้ามทวีปจะขับดันขึ้นไปถึงบริเวณวงโคจรย่อย ^[2]

การสกัดหัวรบที่มุ่งสู่เป้าหมายเป็นเรื่องค่อนข้างลำบาก ยิ่งขีปนาวุธสู่เป้าหมายที่ระดับความสูงเท่าใด ยิ่งมีความเร็วในการตกสู่เป้าหมายเร็วเท่านั้น ความเร็วของหัวรบที่กำลังทิ้งตัวนี้อาจเร็วพอๆกับอุกกาบาต ซึ่งอาวุธปล่อยทั่วไปไม่สามารถไล่ตามได้ทัน การสกัดจึงต้องยิงสกัดจากทิศทางด้านหน้าหรือด้านข้างเท่านั้น ทว่าระบบป้องกันขีปนาวุธส่วนใหญ่มักจะออกแบบมาใช้ในการสกัดกั้นในช่วงนี้เป็นหลัก

ขีปนาวุธยิงจากเรือดำน้ำได้รับการออกแบบขึ้นในช่วงทศวรรษที่ 1950 และนำไปสู่การสร้างเรือดำน้ำขีปนาวุธ (อังกฤษ: Ballistic missile submarine หรือ SSB) ขึ้นในเวลาต่อมา

• ขีปนาวุธทางยุทธวิธี (Tactical ballistic missile : IBM) พิสัยปฏิบัติการ 150 ถึง 300 กม.
• ขีปนาวุธระดับยุทธบริเวณ (Theater ballistic missile : TBM) พิสัยปฏิบัติการ 300 ถึง 3,500 กม.
  • ขีปนาวุธพิสัยสั้น (Short-range ballistic missile : SRBM) พิสัยปฏิบัติการ 300 ถึง 1,000 กม.
  • ขีปนาวุธพิสัยกลาง (Medium-range ballistic missile : MRBM) พิสัยปฏิบัติการ 1,000 ถึง 3,500 กม.
• ขีปนาวุธพิสัยปานกลาง (Intermediate-range ballistic missile : IRBM) พิสัยปฏิบัติการ 3,500 ถึง 5,500 กม.
• ขีปนาวุธข้ามทวีป (Intercontinental ballistic missile : ICBM) พิสัยปฏิบัติการมากกว่า 5,500 กม.