กุมภัณฑ์ (บาลี: Kumbhaṇḍa; สันสกฤต: Kumbhāṇḍa) คือ เทวดากลุ่มหนึ่งตามความเชื่อในศาสนาพุทธ มีร่างสูงใหญ่ ท้องโต ตาโตแดงก่ำ^[1] เป็นบริวารของท้าววิรุฬหก^[2] กุมภัณฑ์มี 3 พวก คือ

• กุมภัณฑ์ชั้นสูงอาศัยในสวรรค์ชั้นจาตุมหาราชิกา มีหน้าที่รักษาประตูสวรรค์ บางพวกก็ได้ตำแหน่งเป็นพระยม ไปทำหน้าที่ตัดสินตามขุมนรกต่างๆ บ้างก็เป็นนายบัญชี ผู้อ่านบัญชีกรรม
• กุมภัณฑ์ชั้นกลางอาศัยอยู่บนโลก ทำหน้าที่รักษาสถานที่ต่าง ๆ หากมีผู้ล่วงล้ำเข้าไป ก็จะจับผู้นั้นกินเสีย กุมภัณฑ์กลุ่มนี้ เหมือนพวกรากษส
• กุมภัณฑ์ชั้นต่ำคือ ยมทูต ยมบาล อาศัยในนรกภูมิ มีหน้าที่ลงโทษสัตว์นรกต่าง ๆ ตามกรรมที่สัตว์นั้นได้ทำไว้

ในคติฮินดู มีลักษณะ เป็นยักษ์แคระ พุงโต ผมหยิก ชอบกินเนื้อและดื่มสุรา ในรามเกียรติ์ กุมภกรรณ และ มูลพลัม เป็นยักษ์ที่มีลักษณะเหมือนพวกกุมภัณฑ์