Religijŏ
.png)
Religijŏ to je systym wierzyń i praktyk ôkryślajōncy relacyjõ miyndzy roztōmajcie chytanõ sferōm sacrum (świyntościōm) i boskōm sferōm a społeczyństwym, grupōm abo jednotkōm. Manifestuje sie ôna w fasōngu doktrynalnym (doktryna, wierzyniŏ), w czynnościach religijnych (bp. kult, rytuały), w sferze ôbywatelsko-ôrganizacyjnyj (spōlnota religijnŏ, bp. Kościōł) i w sferze duchowości indywidualnyj (m.in. mistycyzm).
We 2012 roku 59% ludzi uwŏżało sie za ôsoby religijne, 23% niy, a 13% deklarowało ateizm[1].
Podle roztōmajtych danych je ôd 4200[2] do 10000 religiji[3].
Etymologijŏ
[edytuj | edytuj zdrzōdło]Podle Cycerōna miano religijŏ je ôd łacińskigo słowa relegere abo religere (ôdczytować, grōntownie rozwŏżać). Laktancjusz wykludzŏ jōm ôd słowa religare (wiōnzać). Tã ôstatniõ etymologijõ uznŏwŏ Świynty Augustyn, a Świynty Tōmasz z Akwinu dopuszczŏ jy wszyjske[4].
Gynyza
[edytuj | edytuj zdrzōdło]Nojstarsze szlaki religije wystympujōm już w czasach prehistorycznych we formie szkryfōnkōw naskolnych i pochōwkōw (zawiyrzynie we pośmiertne życie). Pierwotnõ religijōm bōł snŏdź animizm, a podle krześcijōńskij nauki pramōnoteizm. Religijŏ była knifym, w jaki czowiek prōbowoł pojōńć świat i ôbtŏczajōnce go zjawiska (bp. pierōny, śmierć, zjawisko dnia i nocy).
Tajlōng
[edytuj | edytuj zdrzōdło]Typologije:
- religije Weschodu (kosmocyntryczne)
- religije Zŏchodu (teocyntryczne)
Religije tajluje sie:
- skuli byciŏ: naturalne, ôbjawiōne i dharmiczne.
- skuli, jak chytajōm istotã boskõ: mōnoteizm, polityizm, hynoteizm, deizm, pantyizm, panynteizm, nōnteizm.
- skuli zasiyngu wpływaniŏ: religije uniwersalistyczne, nŏrodne, plemienne.
- skuli pōnktu wyjściŏ: religije teocyntryczne, religije kosmocyntryczne.
- skuli wyznŏwaniŏ: religije żywe i religije umrzite[5].
Nojsrogsze religije świata
[edytuj | edytuj zdrzōdło]Podle danych ze 2010 roku procyntowy udzioł formuje sie jak pokŏzano dalij[6]:
- krześcijōństwo — 33,43%
- islam — 24,35%
- hinduizm — 13,78%
- buddyzm — 7,13%
- sikhizm — 0,36%
- judaizm — 0,21%
- bahaizm — 0,11%
- bez zawiyrzyniŏ — 9,42%
Kościōł katolicki
Cerkew prawosławnŏ
Protestantyzm
Islam sōnnicki
Islam szyicki
Hinduizm
Judaizm
Religije Chin
Theravada
Mahajana
Lamaizm
Inksze
Kuklōng bazowych religiji świata
[edytuj | edytuj zdrzōdło]| Cecha | Krześcijōństwo | Islam | Judaizm | Bahaizm | Hinduizm | Buddyzm | Sikhizm | Dżinizm | Kōnfucjanizm | Taoizm | Shintō | Zaratusztrianizm[7] |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Czas nastōniŏ | 1. stolecie n.e. | 7. stolecie n.e. | 1300 r. p.n.e. | 1863 r. n.e. | 14. stolecie p.n.e. | 500 r. p.n.e. | 15. stolecie n.e. | 6. stolecie p.n.e. | 722–481 r. p.n.e. | 500–300 r. p.n.e. | 1000 r. p.n.e. | |
| Wielość wyznŏwcōw | 2,3 mld[8] | 1,6 mld[8] | 14,5 mln[9] | 7-7,5 mln | 950 mln[9] | 450 mln[9] | 24 mln | 4,5-5 mln | Roztōmajte dane | Roztōmajte dane | Roztōmajte dane
(110–120 mln) |
250 000 |
| Bōstwo | Bōg (tyż Jahwe abo Allah) | roztōmajcie we
znŏleżności ôd tradycyje |
zŏgŏdniynie niy
rozwŏżane bez religijõ |
Jedyny Bōg Waheguru | zŏgŏdniynie niy
rozwŏżane bez religijõ |
Niebo (duchy praôjcōw) | brak abo polityizm | Nojwŏżniyjsze bōstwo:
Amaterasu |
Ahura Mazda i
Aryman | |||
| Założyciel | Jezus Krystus | Mahōmet | Mojżesz | Baha Allah | ustny przekŏz | Budda Siakjamōni | Nanak | Wardhamana Mahawira | Kōnfucjusz | Laozi | ustny przekŏz | Zaratusztra |
| Świynte ksiyngi | Biblijŏ | Kōran | Tanach | Al-Kitab Al-Akdas | Agamy,
Brahmasutry, Dewimahatmja, Gita, Jogasutry, Manusmryti, Natjaśastra, Purany, Smryti, Upaniszady, Wedy, śastry |
sutry | Sri Guru Granth Sahib | Agama | Piyńcioksiōng kōnfucjŏński | Daodejing i Zhuangzi | brak | Awesta |
Przipisy
- ↑ Global Index of Religiosity and Atheism, web.archive.org, 13 października 2012 [dostymp 2021-04-24] [zarchiwizowane z adresy 2012-10-13].
- ↑ The Everything World’s Religions Book: Explore the Beliefs, Traditions and Cultures of Ancient and Modern Religions, s. 1, Kenneth Shouler – 2010.
- ↑ Ks.J.Górski Spotkanie z religiami Katowice 2007.
- ↑ Maciej sieniatycki, Apologetyka czyli dogmatyka fundamentalna, Kraków 1932, s. 2.
- ↑ Kazimierz Banek, Słownik wiedzy o religiach, Wydawnictwo Szkolne PWN 2010, s.397.
- ↑ CIA World Factbook
- ↑ The major world religions
- ↑ 8,0 8,1 Ateista – gatunek zagrożony?. radiovaticana.va
- ↑ 9,0 9,1 9,2 Compilation of almanacs at religioustolerance.org
Text is available under the CC BY-SA 4.0 license; additional terms may apply.
Images, videos and audio are available under their respective licenses.
