Pataliputra
Emri amëtar Hindi: पाटलिपुत्र
Pataliputta
Plani i Pataliputras krahasuar me Patnan e sotme
Lloji	Qytet i lashtë
Vendndodhja	Patna, Bihar, Indi
Qyteti më i afërt	Patna
Koordinatat	25°36′40″N 85°08′38″E / 25.611°N 85.144°E / 25.611; 85.144
Lartësia	53
Themeluar më	490 p.e.s.[1]

Pataliputra, në afërsi të Patnas moderne, ishte një qytet i Indisë së lashtë, fillimisht i ndërtuar nga sunduesi Magadha, Ajatashatru në vitin 490 p.e.s. si një fortesë e vogël (Pataligrama) pranë lumit Gang.^[1]

Në afërsi të Patnas moderne janë bërë gërmime të gjera arkeologjike.^[2][3] Gërmimet herët në shekullin e XX përret Patnas treguan dëshmi të qarta të mureve të mëdha fortifikues, duke përfshirë përforcuesit prej druri.^[4]

Etimologjia e Pataliputras është e paqartë. "Putra" do të thotë bir, djal, ndërsa "pāţali" është një lloj orizi ose Bignonia suaveolens.^[5][6] Një etimologji tradicionale^[7] konsideron se qyteti u emërtua sipas një bime.^[8] Sipas një tjetër tradite Pataliputra do të thotë djali i Patalit, që ishte vajza e Raxha Sudarshan-it.^[9] Siç dihet, Patali-grama do të thotë "fshati Patali", kështu disa studiues besojnë se Pataliputra është një transformim i Patalipura, "qyteti Patali".^[10]

Përpara teksteve të hershme budiste (Kanoni Pali dhe Agamat) Pataliputra nuk përmendet në burime të tjera, ku ai shfaqet si fshati Pataligrama dhe është hequr nga lista e qyteteve të rëndësishme në rajon.^[11] Burimet e hershme budiste përmendin një qytet të ndërtuar në afërsi të fshatit nga fundi i jetës së Budës; kjo është përgjithësisht në përputhje me dëshmitë arkeologjike që tregojnë zhvillimin urban që ndodhi në zonë jo më herët se shekulli i III ose i IV p.e.s..^[11] Në vitin 303 p.e.s., historiani dhe ambasadori grek Megasthenes e përmend Pataliputran si një qytet në veprën e tij Indika.^[12]

Qyteti i Pataliputras u formua nga një fshat i fortifikuar nga sunduesi Haryanka, Bimbisara.^[13]

Vendndodhja e saj qendrore në Indinë veri-lindore i çoi sunduesit e dinastive pasuese ta vendosin qendrën e tyre administrative këtu, që nga Dinastia Nanda, Mauryane, Shunga dhe Gupta deri te Perandoria Pala.^[14] E vendosur në pikëtakimin e lumenjve Gang, Gandhaka dhe Son, Pataliputra formonte një "fortesë uji, ose jaldurga".^[15] Pozicioni i saj e ndihmoi atë të dominonte tregtinë lumore të Ultësirave Indo-Gangetike gjatë Periudhës së hershme perandorake të Magadhas. Ajo ishte një qendër tregtare që tërhiqte tregtarë dhe intelektualë si Chanakya i famshëm, nga e gjithë India.

Dy këshilla të hershëm budistë janë regjistruar në tekstet e hershme budiste si të zhvilluar këtu, Këshilli i parë menjëherë pas vdekjes së Budës, ndërsa këshilli i dytë në periudhën e Ashokas. Burimet Xhainiste dhe Brahmanike e identifikojnë Udayabhadra-n, djalin e Ajatashatru-së, si mbretin që e bëri për herë të parë Pataliputran kryeqytet të Mbretërisë Magadha.^[11]

Gjatë sundimit të perandorit Ashoka në shekullin e III p.e.s., ai ishte një nga qytetet më të mëdhenj në botë, me një popullsi prej 150 000–400 000 banorësh.^[16] Qyteti mendohet se kishte një sipërfaqe prej 25.5 km², një perimetër prej 33.8 kilometrash, ishte i shtrirë në formë paralelogrami dhe kishte 64 porta (që i bie, afërsisht një portë çdo 500 metra).^[17] Pataliputra e arriti kulmin e zhvillimit kur ishte kryeqyteti i perandorëve të mëdhenj Mauryan, Chandragupta Maurya dhe Ashoka. Qyteti lulëzoi nën Dinastinë Maurya dhe në të qëndronte një ambasador grek, Megasthenes-i, që la një përshkrim të hollësishëm të shkëlqimit të saj, duke iu referuar asaj si "Palibothra":

"Megasthenes-i thotë se në një anë, ku është më i gjatë ky qytet shtrihet në një gjatësi dhjetë milje, dhe se gjerësia e tij është një milje e treçerek; se qyteti ka qenë i rrethuar me një hendek 183 metra të gjerë dhe 13.7 m; dhe se muret e tij kishin 570 kulla dhe 64 porta". Arriani: "Indica"^[18]

Straboni në veprën e tij ‘’Geographia’’ shton se muret e qytetit ishin bërë prej druri. Ka mendime se ata janë palisadat prej druri të identifikuara gjatë gërmimeve të Patnas.^[19]

"Në pikëtakimin e Gangut me një tjetër lum është e vendosur Palibothra, në gjatësinë 80 stade dhe gjerësi 15 stade. Ka formën e një paralelogrami, të rrethuar nga një mur druri me hapje nga mund të lëshohen shigjeta. Përballë ndodhet një hendek, që shërben si mbrojtje dhe shkarkues i ujërave të zeza për qytetin." Straboni, "Geographia"^[20]

Claudius Aelianus-i, megjithëse nuk e citon shprehimisht Megasthenes-in as e përmend Pataliputran, i përshkruan pallatet indiane si superior në shkëlqim krahasuar me Suzën ose Ektabanan e Persisë:

"Në rezidencat mbretërore në Indi ku jetojnë mbretërit më të mëdhenj të vendit, ka shumë objekte për admirim si se qyteti i Memnonit, Suza me ekstravagancën e saj, ashtu dhe se madhështia e Ektabanën krahasuar me ta. (...) Në parqe, ku mbahen pallonj të zbutur dhe fazanë". Claudius Aelianus: "Characteristics of animals"^[21]

Pallati i Ashokës në Pataliputra dhe kolonat monumentale gjithëkund në Indi u ndërtuan për të imituar pallatet Akemenide dhe kolonat e Persepolit. Arkitektura e rrethimit të Pataliputras dhe kolonat monumentale të Ashokës janë ndikuar nga Arkitektura Akemenide e Persisë.^[22] Dizajni i kapitelit pallator të Pataliputras është përshkruar si Perso-Jonik, me një ndikim të fortë stilistik të vonë arkaik grek, duke përfshirë motivet e volutës, rruazës dhe rrotullës, meanderit ose bimës kacavjerrëse.^[23]

Qyteti u bë dhe një qendër e lulëzuar budiste që lëvdohej me një numër manastiresh të rëndësishme budiste. Ai mbeti kryeqyteti i Dinastisë Gupta (shekujt e III–VI të e.s.) dhe Dinastisë Pala (shekujt e VIII-XII). Qyteti ishte gjerësisht në rrënoja kur u vizitua nga udhëtari kinez Xuan Zang dhe pësoi dëmtime të mëtejshme nga sulmet myslimane në shekullin e XII.^[24] Pastaj, Sher Shah Suri e bëri Pataliputran kryqytetin e tij dhe i ndryshoi emrin në Patnan moderne.

Megjithëse pjesë të qytetit të lashtë janë gërmuar, shumë nga ai qëndron akoma i mbuluar poshtë Patnas moderne. Janë gërmuar vende të ndryshme duke përfshirë Kumhrar-in dhe Bulandi Bagh-un.

Gjatë Periudhës Maurjane, qyteti përshkruhej si në formë paralelogrami, afërsisht 1.5 milje i gjerë dhe 9 milje i gjatë. Muret e tij prej druri ishin të hapur nga 64 porta. Studimet arkeologjike kanë zbuluar pjesët e mbetura të palisadës prej druri përgjatë mjaft kilometrave, por nuk janë gjetur fortifikime guri.^[25]

• Kumhrar-i
• Bulandi Bagh-u
• Agam Kuan-i
• Goalghar-i
• Gurdvara në Gayeghat

• 
  Pataliputra si një kryeqytet i Dinastisë Haryanka të Perandorisë Magadha.
• 
  Pataliputra si kryeqytet i Perandorisë Maurya. Perandoria Maurya në shtrirjen e saj më të gjerë nën Chandragupta Maurya-n dhe Bindusara-n.
• 
  Pataliputra si kryeqytet i Perandorisë Shunga. Afërsisht shtrirja më e madhe e Perandorisë Shunga (rreth v. 185 p.e.s.).
• 
  Pataliputra si kryeqytet i Perandorisë Gupta. Afërsisht shtrirja më e madhe e Perandorisë Gupta.
• 
  Pataliputra si kryeqytet i Perandorisë së Sher Shah Surit.

• Patna
• Agra
• Gaya, Indi
• Bodh Gaya
• Nalanda
• Sarnathi
• Varanasi

Wikimedia Commons has media related to Pataliputra.

• Valerie Hansen; Kenneth Curtis (2012). Voyages in World History. Vëll. 1, to 1600 (bot. botimi i 2-të). Cengage Learning. ((cite book)): Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Paul J. Kosmin (2014), The Land of the Elephant Kings: Space, Territory, and Ideology in Seleucid Empire, Harvard University Press, ISBN 978-0-674-72882-0 ((citation)): Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Kulke, Hermann; Rothermund, Dietmar (2004), A History of India, 4th edition, Routledge, ISBN 0-415-32920-5 ((citation)): Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Christine Preston (2009). The Rise of Man in the Gardens of Sumeria: A Biography of L.A. Waddell. Sussex Academic Press. ((cite book)): Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)^{[lidhje e vdekur]}
• Kallidaikurichi Aiyah Nilakanta Sastri, red. (1988) [1967], Age of the Nandas and Mauryas (bot. botimi i dytë), Delhi: Motilal Banarsidass, ISBN 81-208-0465-1 ((citation)): Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Dieter Schlingloff (2014). Fortified Cities of Ancient India: A Comparative Study. Anthem Press. ((cite book)): Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Scott, David (maj 1995). "Buddhism and Islam: Past to Present Encounters and Interfaith Lessons". Numen. 42 (2): 141–55. doi:10.1163/1568527952598657. JSTOR 3270172. ((cite journal)): Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Sujato, Bhikkhu; Bhikkhu, Brahmali, The Authenticity of the Early Buddhist Texts (PDF), Oxford Center for Buddhist Studies ((citation)): Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)^{[lidhje e vdekur]}
• Thapar, Romila (1990), A History of India, Volume 1, New Delhi and London: Penguin Books, ISBN 0-14-013835-8 ((citation)): Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Laurence Austine Waddell (1903). Report on the excavations at Pātaliputra (Patna); the Palibothra of the Greeks. Kalkuta: Bengal secretariat press. ((cite book)): Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• "The Analysis of Indian Muria Empire affected from Achaemenid's architecture art". Journal of Subcontinent Researches. 6 (19): 149–74. 2014. Arkivuar nga origjinali më 2 prill 2015. Marrë më 13 mars 2017. ((cite journal)): Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)