Endometrioza
Endometrioza siç shihet gjatë kirurgjisë laparoskopike
Specialitet	Gjinekologjia
Simptomat	Dhimbje e legenit, infertilitet[1]
Fillimi	30–40 vjeç[2][3]
Kohëzgjatja	Afatgjatë[1]
Shkaktar(ë)	I panjohur[1]
Faktor rrezikues	Historia familjare[2]
Metoda diagnoztifikuese	Bazuar në simptoma, imazheria mjekësore, biopsi e indit[2]
Parandalimi	Pilula për kontrollin e lindjes të kombinuara, aktiviteti fizik, shmangia e alkoolit dhe e kafeinës[2]
Trajtimi	NSAID-të, pilulat për kontrollin e lindjes në vazhdimësi, pajisje intrauterine me progestogjen, ndërhyrja kirurgjikale[2]
Shpeshtësia	10% e femrave në moshë riprodhuese[4]
Vdekje	~100 individë (në vitin 2015)[5]

Endometrioza
Endometriosis as seen during laparoscopic surgery
Specialitet	Gjinekologjia
Simptomat	Pelvic pain, infertility[1]
Fillimi	30–40 years old[2][3]
Kohëzgjatja	Long term[1]
Shkaktar(ë)	Unknown[1]
Faktor rrezikues	Family history[2]
Metoda diagnoztifikuese	Based on symptoms, medical imaging, tissue biopsy[2]
Parandalimi	Combined birth control pills, exercise, avoiding alcohol and caffeine[2]
Trajtimi	NSAIDs, continuous birth control pills, intrauterine device with progestogen, surgery[2]
Shpeshtësia	10% reproductive age females[4]
Vdekje	~100 (2015)[5]

Endometrioza është një gjendje në të cilën qeliza të ngjashme me qelizat në endometrium, një shtresë e indit që normalisht mbulon pjesën e brendshme të mitrës, rriten jashtë saj.^[4] Kjo ndodh më shpesh në vezore, tubat fallopianë dhe indet rreth mitrës dhe vezoreve; megjithatë, në raste të rralla mund të shfaqet edhe në pjesë të tjera të trupit.^[2] Simptomat kryesore janë dhimbja e legenit dhe infertiliteti.^[1] Gati gjysma e individëve të prekur kanë dhimbje kronike të legenit, ndërsa në 70% të rasteve dhimbja shfaqet gjatë menstruacioneve.^[1] Po ashtu, është e zakonshme edhedhimbja gjatë marrëdhënieve seksuale.^[1] Infertiliteti shfaqet në gjysmën e grave të prekura.^[1] Simptomat më pak të zakonshme përfshijnë simptomat urinare ose ato që përfshijnë zorrët.^[1] Rreth 25% e grave nuk kanë simptoma.^[1] Endometrioza mund të ketë efekte sociale dhe psikologjike.^[6]

Shkaku i endometriozës nuk është plotësisht i qartë.^[1] Faktorët e rrezikut përfshijnë historinë familjare me këtë gjendje.^[2] Zonat e endometriozës i nënshtrohen gjakderdhjes çdo muaj, duke çuar në inflamacion dhe në krijimin e shenjave.^[1][2] Rritjet për shkak të endometriozës nuk konsiderohen kancer.^[2] Diagnoza bazohet kryesisht në simptoma kombinuar me imazherinë mjekësore;^[2] megjithatë, biopsia është metoda më e sigurt e diagnozës.^[2] Shkaqe të tjera të simptomave të ngjashme përfshijnë sëmundjen inflamatore të legenit, sindromën e zorrës së irrituar, cistitin intersticial dhe fibromialgjinë.^[1] Endometrioza shumëherë diagnostikohet gabim dhe grave u thuhet shpesh gabimisht se simptomat e tyre janë të parëndësishme ose normale.^[6]

Të dhënat paraprake sugjerojnë se përdorimi i kontraceptivëve oral të kombinuar redukton rrezikun e endometriozës.^[7][2] Aktiviteti fizik dhe shmangia e sasive të mëdha të alkoolit mund të jenë gjithashtu faktorë parandalues.^[2] Nuk ka kurë për endometriozën, por një numër trajtimesh mund të përmirësojnë simptomat.^[1] Kjo përfshin ilaçet kundër dhimbjeve, trajtimet hormonale ose kirurgjinë.^[2] Ilaçi që rekomandohet për dhimbjen është zakonisht një ilaç anti-inflamator jo-steroid (NSAID), siç është naprokseni.^[2] Marrja në vazhdimësi e përbërësit aktiv të pilulës së kontrollit të lindjes ose përdorimi i një pajisjeje intrauterine me progestogjen mund të jetë po ashtu e dobishme.^[2] Agonisti i hormonit që çliron gonadotropinë (agonisti i GnRH) mund të përmirësojë aftësinë e femrave që nuk mund të mbeten shtatzënë.^[2] Heqja kirurgjikale e endometriozës mund të përdoret për të trajtuar ata individë, simptomat e të cilëve nuk mund të menaxhohen me trajtime të tjera.^[2]

Endometrioza prek rreth 10% të femrave në moshë riprodhuese.^[4] Sipas një vlerësimi, 10.8 milionë njerëz janë prekur globalisht që prej vitit 2015.^[8] Burime të tjera përllogarisin se rreth 6-10% e grave janë të prekura.^[1] Endometrioza është më e zakonshme te femrat në të tridhjetat dhe të dyzetat; megjithatë, ajo mund të nis te vajzat që në moshën tetëvjeçare.^[2][3] Endometrioza nuk shkakton një numër të lartë vdekjesh.^[9] Endometrioza u përcaktua për herë të parë si një gjendje e veçantë në vitet 1920.^[10] Më përpara, endometrioza dhe adenomioza konsideroheshin së bashku.^[10] Është e paqartë se kush ishte i pari që e karakterizoi këtë sëmundje.^[10]

1. ^ ^{a b c d e f g h i j k l m n o p q} Bulletti C, Coccia ME, Battistoni S, Borini A (gusht 2010). "Endometriosis and infertility". Journal of Assisted Reproduction and Genetics (në anglisht). 27 (8): 441–7. doi:10.1007/s10815-010-9436-1. PMC 2941592. PMID 20574791.
2. ^ ^{a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x} "Endometriosis". womenshealth.gov (në anglisht). 13 shkurt 2017. Arkivuar nga origjinali më 13 maj 2017. Marrë më 20 maj 2017.
3. ^ ^{a b c} McGrath, Patrick J.; Stevens, Bonnie J.; Walker, Suellen M.; Zempsky, William T. (2013). Oxford Textbook of Paediatric Pain (në anglisht). OUP Oxford. fq. 300. ISBN 9780199642656. Arkivuar nga origjinali më 2017-09-10.
4. ^ ^{a b c d} WHO Classification of Tumours Editorial Board, red. (2020). "2. Endometriosis and related conditions". Female genital tumours: WHO Classification of Tumours (në anglisht). Vëll. 4 (bot. 5th). Lyon (France): International Agency for Research on Cancer. fq. 170–173. ISBN 978-92-832-4504-9. Arkivuar nga origjinali më 2022-06-17. Marrë më 2022-06-24.
5. ^ ^{a b} Wang H, Naghavi M, Allen C (tetor 2016). "Global, regional, and national life expectancy, all-cause mortality, and cause-specific mortality for 249 causes of death, 1980-2015: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2015". Lancet (në anglisht). 388 (10053): 1459–1544. doi:10.1016/S0140-6736(16)31012-1. PMC 5388903. PMID 27733281.((cite journal)): Mirëmbajtja CS1: Emra të shumëfishtë: lista e autorëve (lidhja)
6. ^ ^{a b} Culley L, Law C, Hudson N, Denny E, Mitchell H, Baumgarten M, Raine-Fenning N (1 nëntor 2013). "The social and psychological impact of endometriosis on women's lives: a critical narrative review". Human Reproduction Update (në anglisht). 19 (6): 625–39. doi:10.1093/humupd/dmt027. PMID 23884896.
7. ^ Vercellini P, Eskenazi B, Consonni D, Somigliana E, Parazzini F, Abbiati A, Fedele L (1 mars 2011). "Oral contraceptives and risk of endometriosis: a systematic review and meta-analysis". Human Reproduction Update (në anglisht). 17 (2): 159–70. doi:10.1093/humupd/dmq042. PMID 20833638.
8. ^ Vos, Theo; Allen, Christine; Arora, Megha; Barber, Ryan M.; Bhutta, Zulfiqar A.; Brown, Alexandria; Carter, Austin; Casey, Daniel C.; Charlson, Fiona J.; Chen, Alan Z.; Coggeshall, Megan; Cornaby, Leslie; Dandona, Lalit; Dicker, Daniel J.; Dilegge, Tina (tetor 2016). "Global, regional, and national incidence, prevalence, and years lived with disability for 310 diseases and injuries, 1990-2015: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2015". Lancet (në anglisht). 388 (10053): 1545–1602. doi:10.1016/S0140-6736(16)31678-6. PMC 5055577. PMID 27733282. ((cite journal)): |display-authors=29 i pavlefshëm (Ndihmë!)
9. ^ GBD 2013 Mortality and Causes of Death Collaborators (janar 2015). "Global, regional, and national age-sex specific all-cause and cause-specific mortality for 240 causes of death, 1990-2013: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2013". Lancet (në anglisht). 385 (9963): 117–71. doi:10.1016/S0140-6736(14)61682-2. PMC 4340604. PMID 25530442.
10. ^ ^{a b c} Brosens I (2012). Endometriosis: Science and Practice (në anglisht). John Wiley & Sons. fq. 3. ISBN 9781444398496. Arkivuar nga origjinali më 2021-02-27. Marrë më 2020-08-04.