Bizanti
Bizanti ose Bizantioni (Greqisht: Βυζάντιον Byzàntion) ishte fillimisht një qytet i lashtë grek i cili më pas u pushtua nga turqit dhe emri i tij ishte Kostandinopojë dhe më pas u quajt Stamboll pasi sulltani Mehmet II pushtoi këtë qytet gjithashtu i gjithë gadishulli Anadoll që turqit osmanë shfarosën dhe popujt e tjerë që jetuan në atë në atë tokë kanë shfarosi grekët dhe Ramens gjithashtu kolonitë gjenoveze.
Etimologjia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Etimologjia e Bizantit nuk dihet. Është sugjeruar se emri është me origjinë trake.[1] Mund të rrjedhë nga emri personal trak Bizas që do të thotë "dhi".[2][3] Legjenda e lashtë greke i referohet mbretit grek Bizas, udhëheqësit të kolonistëve Megarian dhe themeluesit të qytetit.[4]
Byzántios, shumësi Byzántioi (Greqishtja e lashtë: Βυζάντιος, Βυζάντιοι, latinisht: Byzantius; mbiemër i njëjtë) i referohet banorëve të Bizantit, të përdorur gjithashtu si një etnonim për njerëzit e qytetit dhe si një emër familjeje. Në Mesjetë, Byzántion ishte gjithashtu një sinekdokë për Perandorinë Romake lindore. (Një elipsë e greqishtes mesjetare: Βυζάντιον κράτος, e romanizuar: Byzántion krátos). Bizanti (greqishtja mesjetare: Βυζαντινός, latinisht: Byzantinus) shënonte një banor të perandorisë.
Më vonë, emri Bizant u bë i zakonshëm në Perëndim për t'iu referuar Perandorisë Romake lindore, kryeqyteti i së cilës ishte Kostandinopoja. Si një term për shtetin romak lindor në tërësi, Bizanti u prezantua nga historiani Hieronymus Wolf vetëm në vitin 1555, një shekull pas mbetjeve të fundit të perandorisë, banorët e të cilëve vazhduan t'i referoheshin politikës së tyre si Perandoria Romake (Greqishtja Mesjetare: Βασιλεία τῶν Ῥωμαίων, të romanizuar: Basileía tōn Rhōmaíōn, lit. 'Perandoria e Romakëve'), kishte pushuar së ekzistuari.[5]
Historia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Origjina e Bizantit është e mbuluar me legjenda. Legjenda tradicionale thotë se Bizas nga Megara (një qytet-shtet pranë Athinës) themeloi Bizantin në vitin 667 p.e.r kur lundroi në verilindje përtej Detit Egje. Tradita tregon se Bizas, i biri i Mbretit Nisos (Νίσος), planifikoi të gjente një koloni të qytetit grek Dorët të Megaras. Bizas u konsultua me orakullin e Apolonit në Delfi, i cili udhëzoi Bizasin të vendosej përballë "Tokës së të Verbërve". Duke udhëhequr një grup kolonistësh Megarianë, Bizas gjeti një vend ku Briri i Artë, një port i madh natyror, takon Bosforin dhe derdhet në Detin e Marmarasë, përballë Kalkidonit (Kadıköy i sotëm). Ai gjykoi se të verbërit e Kalkidonisë nuk kishin njohur përparësitë që toka në anën evropiane të Bosforit kishte mbi anën aziatike. Në vitin 667 p.e.r ai themeloi Bizantin në vendndodhjen e tyre, duke përmbushur kështu kërkesën e orakullit.
Ishte kryesisht një qytet tregtar për shkak të vendndodhjes së tij në hyrjen e vetme të Detit të Zi. Bizanti më vonë pushtoi Kalkidonin, përtej Bosforit në anën aziatike.
Qyteti u pushtua nga Perandoria Perse në kohën e fushatës Skitiane të Mbretit Darius I (r. 522-486 pes), dhe iu shtua provincës administrative të Skudrës. Megjithëse kontrolli Ahemenid i qytetit nuk ishte kurrë aq i qëndrueshëm sa në krahasim me qytetet e tjera në Traki, ai u konsiderua, së bashku me Sestos, si një nga portet më të mëdhenj Ahemenid në bregdetin evropian të Bosforit dhe Hellespont.
Bizanti u rrethua nga forcat greke gjatë Luftës së Peloponezit. Si pjesë e strategjisë së Spartës për ndërprerjen e furnizimeve me grurë në Athinë gjatë rrethimit të Athinës, Sparta mori kontrollin e qytetit në vitin 411 p.e.r, për të vënë nënshtrim athinasit. Ushtria athinase më vonë rimori qytetin në vitin 408 p.e.r, kur spartanët ishin tërhequr pas vendosjes së tyre.[6]
Pasi u bashkua me Pescennius Niger kundër Septim Severit fitimtar, qyteti u rrethua nga forcat romake dhe pësoi dëme të mëdha në vitin 196 e.r. Bizanti u rindërtua nga Septim Severi, tani perandor, dhe shpejt rifitoi prosperitetin e tij të mëparshëm. Ajo ishte e lidhur me Perinthus gjatë periudhës së Septim Severit. Vendndodhja strategjike dhe shumë e mbrojtshme (për shkak të rrethimit me ujë nga pothuajse të gjitha anët) e Bizantit tërhoqi Perandorin Romak Kostandin I i cili, në vitin 330 e.r, e themeloi atë si një rezidencë perandorake të frymëzuar nga vetë Roma, e njohur si Nova Roma. Pas vdekjes së tij qyteti u quajt Kostandinopojë (greqisht Κωνσταντινούπολις, Konstantinoupolis, "qyteti i Kostandinit").
Ky kombinim i imperializmit dhe vendndodhjes do të ndikonte në rolin e Kostandinopojës si një lidhje midis kontinenteve të Evropës dhe Azisë. Ishte një qendër tregtare, kulturore dhe diplomatike dhe për shekuj formoi kryeqytetin e Perandorisë Bizantine, e cila zbukuroi qytetin me monumente të shumta, disa që qëndrojnë edhe sot. Me pozicionin e tij strategjik, Kostandinopoja kontrollonte rrugët kryesore tregtare midis Azisë dhe Evropës, si dhe kalimin nga Deti Mesdhe në Detin e Zi. Më 29 maj 1453, qyteti ra në duart e turqve osmanë dhe përsëri u bë kryeqyteti i një shteti të fuqishëm, Perandorisë Osmane. Turqit e quajtën qytetin Stamboll (megjithëse nuk u riemërua zyrtarisht deri në vitin 1930); emri rrjedh nga eis-ten-polin (greqisht: "në-qytet"). Deri më sot ai mbetet qyteti më i madh dhe më i populluar në Turqi, megjithëse Ankaraja tani është kryeqyteti kombëtar.
Shih edhe
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ Janin, Raymond (1964). Constantinople byzantine: dévelopment urbain et répertoire topographique (në frëngjisht). Paris: Institut Français d'Études Byzantines. fq. 10–11.
- ^ Georgacas, Demetrius John (1947). "The Names of Constantinople". Transactions and Proceedings of the American Philological Association (në anglisht). The Johns Hopkins University Press. 78: 347–67. doi:10.2307/283503. JSTOR 283503.
- ^ Georgacas, Demetrius John (1947). "The Names of Constantinople". Transactions and Proceedings of the American Philological Association (në anglisht). 78: 347–367. doi:10.2307/283503. ISSN 0065-9711.
- ^ Room, Adrian (2006). Placenames of the World: Origins and Meanings of the Names for 6,600 Countries, Cities, Territories, Natural Features, and Historic Sites (në anglisht) (bot. 2nd). Jefferson, NC: McFarland & Company. ISBN 978-0-7864-2248-7.
- ^ Kazhdan, Alexander P. (1991). "Byzantium". The Oxford Dictionary of Byzantium (në anglisht). Oxford University Press. doi:10.1093/acref/9780195046526.001.0001. ISBN 978-0-19-504652-6.
- ^ Egypt, Greece, and Rome: Civilizations of the Ancient Mediterranean (në anglisht) (bot. 2nd), Oxford University Press, 2004, fq. 302
Text is available under the CC BY-SA 4.0 license; additional terms may apply.
Images, videos and audio are available under their respective licenses.
