කන්ද උඩරට මාලිගාව
Royal Palace Complex of Kandy
සාමාන්‍ය තොරතුරු
ප්‍රභේදය	රාජකීය මාළිගාව
ගෘහනිර්මාණ ශෛලිය	උඩරට
නගරය	මහනුවර
රට	ශ්‍රී ලංකාව
වර්තමාන නිවැසියන්	දළදා මාලිගාව

සෙංකඩගල රාජකීය පරිශ්‍රය ( කන්ද උඩරට මාලිගාව) යනු මහනුවර නගරයේ පිහිටි ඓතිහාසික මාලිගා සංකීර්ණයක් වන අතර 1815 දී බ්‍රිතාන්‍ය යටත් විජිතකරණයට පෙර මහනුවර රාජධානියේ රජවරුන්ගේ ප්‍රධාන නිවහන විය. මාලිගා සංකීර්ණය සාම්ප්‍රදායික උඩරට ගෘහනිර්මාණ ශිල්පයට විශිෂ්ට උදාහරණයකි, සංකීර්ණ ලී සහ ගල් කැටයම් සහ බිත්තිවල බිතුසිතුවම් වලින් සරසා ඇත. එය මගුල් මඩුව ,  බිසෝ උල්පැන්ගේ, අග බිසෝ වාසල , රජුගේ වාසල  සහ සුප්‍රසිද්ධ දළදා මාලිගාව ඇතුළු ගොඩනැගිලි කිහිපයකින් සමන්විත වේ. ලොව පුරා ගෞරවාදරයට පාත්‍ර වූ බෞද්ධ විහාරස්ථානයක් වන දළදා මාලිගාව ද මාළිගා සංකීර්ණය තුළ පිහිටා ඇත. මාලිගා සංකීර්ණය සහ දළදා මාලිගාව යන දෙකම යුනෙස්කෝ ලෝක උරුම ස්ථාන ලෙස නම් කර ඇත.

මහනුවර රජවරුන් විසින් චක්‍ර දොළහකින් යුත් සිත් ඇදගන්නාසුළු රටාවකට මහනුවර නගරය ඉදිකරන ලද්දේ ඔවුන්ගේ ශ්‍රේෂ්ඨත්වය සහ වාස්තුවිද්‍යාත්මක දස්කම් විදහාපාමිනි. කෙසේ වෙතත්, රාජධානිය බ්‍රිතාන්‍ය ආක්‍රමණිකයන් අතට පත්වීමෙන් පසු, වරක් තේජාන්විත භූ දර්ශනය, හඳුනාගත නොහැකි ලෙස වෙනස් කරන ලදී.

මහනුවර රජ මාලිගයේ ඉතිහාසය සියවස් ගණනාවක් පුරා දිවෙන අතර විවිධ රජවරුන් සහ පාලකයන් සම්බන්ධ වේ. පළමු මාලිගය 14 වැනි සියවසේ III වික්‍රමබාහු විසින් ඉදිකරන ලදී. පසුව, එය 16 වන සියවසේ අගභාගයේදී I විමලධර්මසූරිය විසින් උඩරට නව මාලිගාවක් තනවන ලදී. 17 වන සියවසේ මුල් භාගයේ සෙනරත් රජුගේ පාලන සමයේදී පැවති මාලිගාව පෘතුගීසි ආක්‍රමණිකයන් විසින් විනාශ කරන ලදී. කෙසේ වෙතත්, පසුව එය 1634 දී II රාජසිංහ විසින් නැවත ගොඩනඟන ලදී.

මාලිගාවේ පිහිටීම කාලයත් සමඟ වෙනස් වී ඇති බව පෙනේ. පළමුවන විමලධර්මසුරිය මාලිගාව වත්මන් ස්ථානයේ විරුද්ධ පැත්තේ පිහිටා තිබී ඇත. පළමුවන විමලධර්මසූරිය රජුගේ පාලන සමයේදී මෙම මාලිගය පෘතුගීසි ගෘහනිර්මාණ ශිල්පයේ බලපෑමට ලක්වූ බව පෙනේ. පෘතුගීසි විදේශ වාර්තා  එකල මාලිගා සංකීර්ණය පිළිබඳ සවිස්තරාත්මක විස්තරයක් සපයයි, ඒවායේ විස්තර අනුව පෙනී යන්නේ දැනට ඉතිරිව ඇති ව්‍යුහයන්ට වඩා බෙහෙවින් වෙනස් වූ ස්වභාවයක් මුල් මාලිගාවේ තිබු බවයි .

• 
  ලන්දේසීන් විසින් අඳින ලද 1765 මහනුවර රජ මාලිගයේ සැලැස්ම

මහනුවර රජ මාලිගය සුවිසල් ආක්‍රමණ කිහිපයකට මුහුණ දුන් අතර ඒවායින් කිහිප වතාවක්ම සම්පුර්ණයෙන්ම විනාශ විය. අද වන විට බොහෝ ගොඩනැගිලි විනාශ වී ඇති අතර ඉතිරිව ඇත්තේ ගොඩනැගිලි කිහිපයක් පමණි. කෙසේ වෙතත්, උඩරට රාජධානියේ රජ්‍යසමයේ  රජවරු විසින්  මාලිගාවට හානි සිදුවූ සැම විටම  නැවත ගොඩනඟන ලද අතර, ඒ සෑම අවස්ථාවකදීම මෙම සංකීර්ණයට ඔවුන්ග අද්විතීය නිර්මාණ ශෛලීන එක් කළහ.

1760 න් පසු මාලිගාවේ පිහිටීම බටහිර සිට නැගෙනහිරට වෙනස් විය. ශ්‍රී වික්‍රම රාජසිංහ රජුගේ පාලන සමයේදී මාලිගා සංකීර්ණය සැලකිය යුතු වෙනස්කම් වලට භාජනය විය. එකල මෙම මාලිගයට බිසෝ උල්පන්ගේ , මගුල් මඩුව  සහ පත්තිරුප්පුව  ඇතුළු ගොඩනැගිලි කිහිපයක් එකතු  විය.

1815 උඩරට ගිවිසුමෙන්  පසුව, රාජකීය මාලිගය, බ්‍රිතාන්‍ය ජාතික ජෝන් ඩොයිලිගෙන් පටන් ගෙන 1947 දක්වා, මහනුවර ජනපති මන්දිරය නිමවන තුරු  මහනුවර දිසාපතිවරයා ලෙස පත්වූ බ්‍රිතාන්‍ය ජාතිකයින්  විසින් භාවිතා කරන ලදී.

උඩරට මාලිගාවේ ප්‍රධාන දොරටු තුනකින් යුක්ත වූ අතර ඒවා  වාහල්කඩ ලෙසින් හැදින්වුනි. මාලිගා සංකීර්ණය වටකර ඇති බිත්ති සමග වාහල්කඩ වල්  පිහිටා තිබූ අතර ඒවා මීටර් 2.4 (අඩි 8) ක උසකින් යුක්ත විය. මාලිගාවේ පැරණිතම කොටස නාථ දේවාලයට මුහුණ ලා ඇති වාහල්කඩ බව විශ්වාස කෙරේ.

• මහා වාහල්කඩ

• උඩ වාහල්කඩ

• පිටති වාහල්කඩ

• මෝහන වාහල්කඩ

• මධුර වාහල්කඩ

• කොරා වාහල්කඩ

සඳකඩපහණින් ප්‍රවිෂ්ට වන විට , මහා මහවාහල්කඩ  දක්වා පියගැට හතකින් යුත් ප්‍රධාන ද්වාරය දක්නට ලැබේ . මහනුවර වාස්තු විද්‍යාත්මක සම්ප්‍රදායට අනුව නිර්මිත වී ඇති මෙම  දොරටුව ආරුක්කු හැඩැති දොරකින් නිර්මාණය කර ඇත. මෙම ව්‍යුහය දොරටු පාලකයන්ට නවාතැන් ගැනීමට තරම් ඉඩකඩ ඇතිවා පමණක් නොව, එය සෙවිලි කර මුදුනේ පිනක තුනකින් සරසා ඇත. ද්වාරය  වටා ඇති බිත්තිය දැඩි ලෙස ඝන වී ඇති අතර, එ ශක්තිය හා ශ්‍රේෂ්ටත්වය  මානව  පෙන්වයි.

රජුගේ මාලිගය, මහා වාසල හෝ රාජ වාසල ලෙසද හැඳින්වේ, මාළිගා සංකීර්ණයේ උතුරු කෙළවරේ, මගුල් මඩුවට දකුණට වන්නට මෙය පිහිටා ඇත. මෙම දෙමහල් ගොඩනැගිල්ලේ මැද දොරටුවක් සහ පඩි පෙළක් ඇති අතර එය stucco සහ terra-cotta වැඩවලින් සරසා ඇති ආකර්ෂණීය ශාලාවක් වේ. මෙම දිගු  ගොඩනැඟිල්ලේ දෙපස ජනෙල් කවුළු  සහිත කාමර ඇතුළත් වන අතර ඇතුළු මළුවට මුහුණ ලා  වෙරන්ඩාවක් පිහිටා ඇත.

මෙම  වාසල  මුල් බ්‍රිතාන්‍ය යුගයේ දිසාපති ජෝන් ඩොයිලි විසින් භාවිතා කරන ලද අතර ඔහුගේ අනුප්‍රාප්තිකයින් එය ඔවුන්ගේ නිල නිවස ලෙස දිගටම භාවිතා කළහ. මෙම ගොඩනැගිල්ල දැනට පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුව විසින් කෞතුකාගාරයක් ලෙස භාවිතා කරයි. මෙම ගොඩනැගිල්ලේ ඇති සුවිශේෂී අංගයක් වන්නේ "සිව් මාදුරු කවුලු" වන අතර, මෙම නිරීක්ෂණ කවුළුවලින් රජුට බිසෝ වාසල , දළදා මාලිගාව, උඩරට නගරය සහ උඩවත්ත කැලේ අභයභූමිය (උඩ වාසල වත්ත) නැරඹීමට හැකියාව ලැබී තිබී ඇත.

මැද වාසල, අගබිසෝ වාසල  ලෙසද හැඳින්වේ, එය රාජකීය බිසොවොරුන් සඳහා වූ පල්ලේ වහලේ ගොඩනැගිල්ලට වාස්තු විද්‍යාත්මක සැලසුමට සමාන වන වන අතර මද වාසල, පල්ලේ වහලේට උතුරින් පිහිටා ඇත. එය සමන්විත වන්නේ කුඩා විවෘත මළුවකින් වෙරන්ඩා සහ තනි නිදන කාමරයක් වන අතර එය ගල් යට ව්‍යුහ හතරක් මත තබා ඇති ඇඳක් සහිත වන අතර වටිනා දැව වලින් ඉදිකර ඇත. මැද ශාලාවට ඇතුල් වන දොරටුව විශාල ලෙස  සාදා ඇති අතර දොර පියන කුඩා වේ . මෙම ගොඩනැගිල්ල ඇතුළතින් පමණක් අගුලු දැමීමට සැලසුම් කර ඇති අතර, මළුව අසල කොරිඩෝවේ බිතුසිතුවම් දක්නට ඇත.

කැටයම් සහිත ලී කණු, ගල් කැට සහිත පියස්ස, පද්ම බෝරදම් සහිත මැද මිදුල, ඒ වටා ඉදිකර ඇති කාණු පද්ධතිය ඇතුළු මහනුවර යුගයේ ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පයේ අංග රැසක් මැද වාසල තුළ දක්නට ලැබේ. මහනුවර යුගයේ ඉතිහාස වාර්තාවලට අනුව ශ්‍රී වික්‍රම රාජසිංහ රජු රංගම්මාල් බිසව මෙම ගොඩනැගිල්ලේ හුදකලා ව වාසය කල අතර ඇයව දැක බලා ගැනීමට අවස්ථාව ලැබුණේ ඇයගේ සමීපතම සේවිකාවන්ට පමණි. විශාලත්වයෙන් යුක්ත වුවත් , මැද වාසල සතුව ඇත්තේ එක් කාමරයක් පමණක් වන අතර, පුරාවිද්‍යා කෞතුකාගාරයේ ඇති තඹ පත්‍ර හතරක් ඇඳෙහි කුළුණු හතරේ වළවල්වල තැන්පත් කර ඇති ආරක්‍ෂක මන්ත්‍රයක් ලෙස භාවිතා කර ඇතැයි විශ්වාස කෙරේ. මෙම මන්ත්‍ර බොහෝ විට දරු උපත් කටයුතුසඳහා භාවිතා කර ඇති බව විශ්වාස කෙරේ. නවතම පුරාවිද්‍යා ගවේෂන්යන්ගෙන් බිත්ති මතුපිට බදාම මත  රතු පසුබිමක ඇඳ ඇති සමහර මල් රටා ද හමු වී ඇත.

පත්තිරුප්පුව (අෂ්ටාංගික මණ්ඩපය) ඉදිරිපිට පිහිටා ඇති මහා මළුව, මහා සඳළුතලය ලෙසින්ද හඳුන්වනු ලබන අතර, එය  පුළුල් උද්‍යාන ප්‍රදේශයකි.   මහා මළුව දළ වශයෙන් හෙක්ටයාර 0.4 (අක්කර 0.99) පමණ විහිදෙන දේ . මෙහි රජ කල රජවරුන් බැහැ දැකීම සදහා එන අයවලුන් රැදී සිටීම සදහා බාවිතා වූ බව වාර්තා වේ.1818 ඌව කැරැල්ලේදී ඉංග්‍රීසින්ට එරෙහිව සටන් වැදුණු ජාතික වීරයකු වූ කැප්පෙටිපොළ දිසාවේ ජාතික වීරයාගේ හිස් කබල රැගත් ගල් කණු ස්මාරකයක් මෙම චතුරශ්‍රයේ ඇත. මෙහි විශේෂ  ප්‍රතිමා දෙකක් ද ඇතුලත් වන අතර ඒ මහනුවර යුගයේ වීරයකු වූ මද්දුම බණ්ඩාර සහ බුදුන්ගේ දළදා වහන්සේ ලංකාවට වැඩම කළ හේමමාලි සහ දන්තකුමාර කුමරු ගේ ප්‍රතිමාය.

මඟුල් මඩුව,  මහනුවර යුගයේ වැදගත් ව්‍යුහයක් විය. එය 1783 දී ශ්‍රී රාජාධි රාජසිංහ විසින් ඉදිකරන ලද අතර එය රජු විසින් දෛනික පරිපාලන කටයුතු සිදු කරන ස්ථානයක් ලෙසත් භාවිතා කරන ලදී. මෙම ප්‍රදේශය උඩරට රාජධානියට සම්බන්ධ ආගමික හා ජාතික උත්සව සඳහා මධ්‍යස්ථානයක් ලෙසද ක්‍රියා කළේය. මෙම ගොඩනැගිල්ල 1872 දී වේල්ස් කුමරු ඇල්බට් එඩ්වඩ් කුමරු පිළිගැනීමට බ්‍රිතාන්‍යයන් විසින් වෙනස් කරන  ලද මීටර් 18 (අඩි 59) කින් 10.9 මීටර් (අඩි 36) මුල් ව්‍යුහයේ දිගුවක් විය. ගඩොල් කණු සහිත පල්ලේ වහලේ" ගොඩනැගිල්ල, එයින් කුළුණු දහසයක් "මඟුල් මඩුව" මීටර් 9.6 (අඩි 31) කින් දිගු කිරීමට භාවිතා කරන ලදී. මෙම ගොඩනැගිල්ලේ දැන් අලංකාර කැටයම් කළ කුළුණු පේළි දෙකක් ඇති අතර, සෑම පේළියක්ම උඩරට විලාසිතාවේ වහලයකට ආධාරක වන පරිදි තීරු 32 කින් සමන්විත වේ. රජුට වෙනත් රටවලින් තානාපතිවරුන් හමුවුනේ මෙම ස්ථනයේ යයි පැවසේ.  දිවයිනේ අවසන් ස්වදේශික රාජධානිය වූ මහනුවර රාජධානියේ අවසානය සනිටුහන් කරමින් 1815 මාර්තු 2 වන දින කුප්‍රකට මහනුවර ගිවිසුම අත්සන් කළේ ද මගුල් මඩුවේදී ය.

පත්තිරිප්පුව, අෂ්ටාංගික මණ්ඩපය ලෙසද හැඳින්වේ. එය මහනුවර මාලිගාවේ මහ දොරටුවඅභියස පිහිටා ඇති විශිෂ්ට ගෘහ නිර්මාණ ව්‍යුහයකි. 1812 දී ශ්‍රී වික්‍රම රාජසිංහ රජුගේ පාලන සමයේදී ඉදිකරන ලද මෙම මණ්ඩපය දක්ෂ රාජකීය ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පී දේවේන්ද්‍ර මූලාචාරී විසින් නිර්මාණය කරන ලදී. ප්‍රධාන මාලිගාව සංකීර්ණයෙන් වෙන්ව වෙනම ව්‍යුහයක් ලෙස මුලින් ඉදිකරන ලද එය පසුව සංකීර්ණයට ඇතුළත් කරන ලදී. "පත්තිරිප්පුව" යන නම, දෙමළ භාෂාවෙන් ව්‍යුත්පන්න වී ඇති අතර, එහි අර්ථය "වාඩි වී යමක් බැලීම" යන අර්ථය ඇති අතර, මෙම ව්‍යුහයේ  අරමුණ වී ඇත්තේ රජුට ජනතාව ඇමතීමට, පෙරහැර, කඩු සටන් සහ මල්ලවපොර තරඟ නැරඹීමට ස්ථානයක් ලෙස වේ . බ්‍රිතාන්‍ය  යටත් විජිත සමයේ දිස්ත‍්‍රික් ලේකම් කාර්යාලයක් ලෙස ද භාවිත වූ මෙම මණ්ඩපය පසුව පුස්තකාලයක් බවට පරිවර්තනය විය. මෙම මණ්ඩපය නිර්මාණය කළ දේවේන්ද්‍ර මූලාචාරීන්ට ශ්‍රී වික්‍රම රාජසිංහ රජු විසින් මැණික් එබ්බවූ රනින් කළ ශීර්ෂ ආභරණයක් වන නලල් පැටිය පිරිනමන ලද අතර එය රජුට පිරිනැමිය හැකි ඉහළම ගෞරවය ලෙස සැලකේ. පත්තිරිප්පුවේ අෂ්ටක හැඩැති වහලය, පිටත කණු  දේශීය වාස්තුවිද්‍යාත්මක සම්ප්‍රදායන්හි සුවිශේෂී ඉදිරිපත් කිරීම් වේ 

ජයතිලක මණ්ඩපය, රාජකීය ගිම්හාන නිවහන , කුණ්ඩා ශාලාව ලෙසද හැඳින්වේ. මහනුවර ,නුවර වැව මැද පිහිටි කෘතීම දිවයිනක් තුලවූ කුඩා ගොඩනැගිල්ලකි. මෙම කුඩා සුන්දර දිවයින නිර්මාණය කරන ලද්දේ ශ්‍රී වික්‍රම රාජසිංහ රජු විසින් වේ.

මුලදී, මෙම දූපතබිසෝවරුන්  සහ පරිවාර  කාන්තාවන් විවේක ගැනීම සඳහා රාජකීය ගිම්හාන මන්දිරයක්  ලෙස භාවිතා කරන ලදී. කෙසේ වෙතත්, බ්‍රිතාන්‍ය යටත් විජිත යුගයේදී එය පතොරම් ගබඩාවක් ලෙස භාවිතා කරන ලද අතර එය වටා බලකොටු ආකාරයේ parapet එකක් එකතු කරන ලදී. අවශ්‍ය වූ විට දිවයිනට ළඟාවීම සඳහා ඉදිකරන ලද හල්වැල- හකුලන පාලම ලෙස හැඳින්වෙන ආපසු ඇද ගත හැකි එල්ලෙන පාලමකින් එකල යුක්ත වූ බව පෙනේ.

දිවයිනේ මැද පිහිටි ජයතිලක මණ්ඩපය හෙවත් කුණ්ඩා ශාලාව, දිවයිනේ චමත්කාරය වැඩි කරන කුඩා ගොඩනැගිල්ලකි. අද දිවයිනේ එම ගොඩනැගිල්ලේ නටබුන් නොමැත.

උල්පැන්ගේ,  බිසෝ  නාන මණ්ඩපය ලෙසද හැඳින්වේ, එය දළදා මාලිගාවට දකුණින් මහනුවර වැව බැම්ම මත පිහිටා ඇති ඓතිහාසික ගොඩනැගිල්ලකි. එය 1806 දී ශ්‍රී වික්‍රම රාජසිංහ රජු විසින් වෙන්කත රංග ජම්මාල් (රෙන්ගම්මාල්) රැජින සහ ඇගේ පරිවාර  බිසෝවරුන් සඳහා නාන කාමරය ලෙස ඉදිකරන ලදී.

දෙමහල් ගොඩනැගිල්ල පැති තුනකින් වැවෙන් මායිම් වී ඇත. උඩු මහල ඇඳුම් මාරු කරන කාමරය ලෙස භාවිතා  කළ අතර බිම් මහල ස්නානය සඳහා භාවිතා කරන ලදී.

මෙම  නාන මණ්ඩපය දිග මීටර් 19 (අඩි 62) සහ පළල මීටර් 9.4 (අඩි 31) සහ ගැඹුරින් මීටර් 3.45 (අඩි 11.3) කින් යුත් පැති අටක් සහිත සෘජුකෝණාස්‍රාකාර පොකුණකින් සමන්විත වේ . එය තටාක ප්‍රදේශය වටා දිවෙන ගල් තට්ටුවක් සහිත වාත්තු කරන ලද ගල් පුවරු වලින් ඉදිකර ඇත. තටාකයේ යම් ජල මට්ටමක් පවත්වා ගෙන යන අතර ඒ සදහා තටාකයේ අතිරික්ත ජලය පිටතට ගැනීම සඳහා ගල් තටාක ව්‍යුහය තුළ අර්ධ වෘත්තාකාර විවරයක් දක්නට ලැබේ.

"උල්පන්ගේ" යන නම "උල්පත්" සඳහා "උල්", "වසන්තය" සඳහා "පෑන්", "ජලය" සඳහා "පෑන්" සහ "ගෙය" සඳහා "උල්පත් ජලයේ ව්යුහය" යන්නෙන් අදහස් වේ. තටාකයේ ජල මූලාශ්‍රය ස්වාභාවික උල්පතක් බව විශ්වාස කෙරෙන අතර එමඟින් තටාකය සඳහා නිරන්තර මිරිදිය සැපයුමක් පවත්වා ගෙන ගියේය.

නාන තටාකයට මදක් ඉදිරියට වන්නට  උස් වහලක් සහිත හතරැස් මණ්ඩපයක් ඉදිකර තිබී ඇති අතර, එය උල්පන්ගේට එන බිසෝවරුන් රැඳී සිටීමේ ස්ථානයක් ලෙස භාවිතා කරන්නට ඇත . 1817 දී  නාන මණ්ඩපය අහසට විවෘතව තිබී ඇත. එනමුදු මෙම නාන තටාකයේ ජල ප්‍රදේශය ආවරණය කිරීම සඳහා වහල ව්‍යුහයක් ඉදිකර තිබෙන්නට ඇත.

බ්‍රිතාන්‍යයන් ඔවුන්ගේ පාලන සමයේදී මෙම ගොඩනැගිල්ලේ වෙනස්කම් සිදු කර තටාක ප්‍රදේශය ගොඩකර බිම් ප්‍රදේශයක් බවට පත් කළහ. ඔවුන් 1828 සිට "United Service Library" ලෙස හැඳින්වූ පුස්තකාලයක් ලෙස ගොඩනැගිල්ල භාවිතා කළහ.

මහනුවර වැවේ දියෙහි පිහිටි මෙම නාන මණ්ඩපය වැව සමග දැකීමට අප පුරුදු වී සිටියද, ඇත්ත වශයෙන්ම, මෙය  ඉදිකර ඇත්තේ වැව ඉදිකර ගොඩ කිරීමට වසර හයකට පෙරය. එකල තිබුනේ තිගොල් වෙල වෙල්යාය. නාන තටාකයට අවශ්‍ය ජල මූලාශ්‍රය පැමිණියේ අප දකින දිගටි අෂ්ටාස්‍රාකාර තටාකයේ ජල මට්ටම ඉහළ නැංවීම සඳහා නාන තටාක ද්‍රෝණිය ඉදිකිරීම සඳහා සිමෙන්ති ගල් පුවරු වලින් වට කර තිබූ තටාක ප්‍රදේශයට යටින් ඇති  ස්වාභාවික උල්පතකින්ය.