Jovan Skerlić (Beograd 8. avgust 1877 — Beograd 2/15. maj 1914) rođen i umro u Beogradu.

Osnovnu školu, gimnaziju i filozofiju svršio je u Beogradu. Na Velikoj školi diplomirao je iz francuskog jezika sa književnošću i teorije književnosti, kao đak Bogdana Popovića. Potom odlazi u Lozanu, gde je položio i doktorat iz francuske književnosti. Samo je kratko vreme bio gimnazijski nastavnik u Beogradu. Odmah po položenom doktorskom ispitu postavljen je za nastavnika Univerziteta u Beogradu, prvo za francuski jezik i književnost, a zatim za srpsku književnost, koju je predavao sve do smrti. U dva maha je otpuštan iz državne službe zbog svojih političkih nazora.

Izabran je za dopisnog člana Srpske kraljevske akademije 3. februara 1910.

I pored svoje velike književne delatnosti, kojom je proslavljen kao najpopularniji i najobilniji naš kritičar, Skerlić je uporedo radio, isto tako neumorno i obilato, i na političkom i nacionalnom polju. Još kao đak ušao je u socijalistički pokret, pisao socijalno-političke članke i studije u socijalističkoj štampi. Docnije je prišao samostalnoj radikalnoj stranci, stvorenoj od levog krila radikalne stranke, i ubrzo postao njen glavni ideolog. Poslednje dve godine života bio je poslanik Narodne supštine, u kojoj se naročito istakao svojim borbenim govorom protiv „banko-kratije“, tj. protiv banaka, koje svojim zelenaškim kamatama bezdušno iscrpljuju narod.

Mnogo je važniji, možda najvažniji, njegov rad ka nacionalnom polju. Idejno, on je nesumnjivo bio najsmeliji i najistaknutiji propovednik i protagonista jugoslovenskog narodnog i državnog jedinstva. Od njegovih mnogobrojnih predavanja u krajevima bivše Austro-Ugarske najznačajnije je ono u Pragu, na deset dana pred smrt; od članaka i ogleda iz nacionalne ideologije najbolji je ogled o Anti Starčeviću, propovedniku veliko-hrvatske ideje; od ostalih nacionalno-kulturnih akcija najznačajnija je ona za uvođenje latinice u Srba (anketa u „Srpskom književnom glasniku“).

Iako je umro mlad, Skerlićev književni rad je veoma obiman. Njegovo najpoznatije i ujedno najbolje delo je Pisci i knjige(u devet svezaka). Sinteza celokupnog njegova književnog rada je Istorija nove srpske književnosti, objavljena prvo u skraćenom obliku, kao srednjoškolski udžbenik, a potom u celini. Posebne su mu studije o književnim epohama: Omladina i njena književnost i Srpska književnost u 18 veku, velika studija o Jakovu Ignjatoviću; zatim ogledi: Pogled na današnju francusku književnost, Uništenje estetike i demokratizacija umetnosti; književno-politički ogled Svetozar Marković, pored ostalih. Od 1905 do smrti uređivao je „Srpski književni glasnik“, u početku u društvu sa Pavlom Popovićem, a docnije sam. Bio je za primat ekavice, a ne ijekavice i latinice u srpskom književnom jeziku.^[1]

Kao učenik Bogdana Popovića i francuske škole, Skerlić je i sam bio pristalica pozitivnog i naučnog metoda u istoriji književnosti i književnoj kritici, — metoda koji izučava piščev temperament, nasledne osobine, uticaj sredine i vremena na uobličavanje posebne vrste njegova talenta, ali ujedno ne zaboravlja ni vrednost samoga dela za sebe, čisto umetničku vrednost stila, kompozicije i jačine i kvaliteta osećanja. U osnovnim shvatanjima, njegova kritika proističe iz škole Bogdana Popovića. Ali dok je Bogdan Popović više polagao na artističku, upravo formalnu vrednost dela i ukrštenim metodama i sredstvima ipak tražio osveštana estetička načela (dogme), dok je on, dalje, poglavito tražio „umetnost radi umetnosti“ i bio manje-više aristokratski ravnodušan prema socijalnim, etičkim i nacionalno-političkim smerovima, - Skerlić je, naprotiv, manje polagao na oblik i izražajne vrednosti, a više na sadržaj, i, kao borben duh, socijalan čovek i nacionalno-politički ideolog i duhovni vođ jednog pokolenja, bio više pristalica utilitarističke književnosti. On je u književnosti poglavito tražio ideje, socijalno-etičke, pa čak i političke smerove, — „napredne“ ideje i „napredne“ smerove. To „napredno“ on je shvatio sasvim na evropski način: u duhu racionalistički nastrojene misli. „Slobodni mislilac“ i pristalica istorijskog materijalizma, pobornik žilave i srčane borbe za ubeđenja, on nije mario za pesimizam, mistiku, romantička i sentimentalna raspoloženja, dekadansu i estetičku igru fantazije i reči.

Zato su u njegovoj istoriji književnosti rđavo prošli neki pisci koji su mu bili daleko svojim temperamentom i svojim socijalnim i moralnim shvatanjima, a suviše dobro neki pisci koji su njemu bili dragi zbog svojih prosvetiteljskih i socijalnih nastrojenja. Tako shvatajući književnost, on se sav posvetio domaćoj literaturi i u njoj ispitivao uticaje mesta, vremena i rase, uzajamnost sa idejama i društvenim i kulturnim prilikama evropskim. On je imao naročito razvijeno istorijsko osećanje, da zapazi osnovne crte koje karakterišu jednu epohu ili generaciju i da te crte razradi, sredi i pretstavi. Pa i za ocenu knjiga i pisaca on je imao najviše smisla za osnovne karakteristike u opštim potezima, i u tome se retko prevario. Blagodareći tim osobinama, on je mogao ne samo da kao književni kritičar neprekidno i sistematski prati razvitak savremene predratne književnosti već i da izvrši jedan ogroman posao: da napiše istoriju celokupne nove srpske književnosti od početka XVIII veka do svetskog rata. Tako je on vaskrsao čitava razdoblja naše prošlosti, kao XVIII vek, omladinski romantičarski pokret, doba Svetozara Markovića; zatim mnoge već zaboravljene pisce, kao Dositeja, Jovana Popovića Sterijina, Jakova Ignjatovića i druge. Dosledan svome metodu i radeći brzo i mnogo, Skerlić je katkada prenebregao da istakne mnoge umetničke tančine i da neke njegove opšte karakteristike o starijim piscima ostanu nedovoljno dokumentovane.

Skerlić je naročito osvajao svojim stilom, koji se odlikovao jasnošću, logičnošću i plastikom, ali i vatrenim zanosom i krepkošću. Njegove studije o knjigama više su se sviđale i bile popularnije od samih knjiga. On je i o rđavim knjigama pisao sjajno. Njegove ocene katkada liče na obrasce velikih francuskih kritičara, prelivene u naš jezik i primenjene na naše pisce i prilike. U svoje doba, to je bilo čarobno kao novina; jedan deo velikog Skerlićeva uspeha leži i u tome.

Jovan Skerlić na Wikimedijinoj ostavi

1. ↑ Србобран, бр. 26., Источно или јужно наречје. Загребмилан. 1914.