For faster navigation, this Iframe is preloading the Wikiwand page for Língua võro.

Língua võro

Este artigo ou secção contém uma lista de referências no fim do texto, mas as suas fontes não são claras porque não são citadas no corpo do artigo, o que compromete a confiabilidade das informações. Ajude a melhorar este artigo inserindo citações no corpo do artigo. (Junho de 2017)
võro

võro kiil

Falado(a) em: Estônia
Região: Sul da Estônia
Total de falantes: 70.000
Família: Urálica
 Fino-ugriana
  Fino-báltica
   võro
Regulado por: Instituto Võro (semi-oficial)
Códigos de língua
ISO 639-1: --
ISO 639-2: fiu
ISO 639-3: vro
Área da Língua võro — Võromaa (região de Võru) e suas fronteiras históricas entre as áreas de Tartu e Seto, Rússia (Vinnemaa) e Letônia (Lätimaa)

A Língua võro (võro kiil) é uma língua pertencente ao ramo Fino-Bálticas das Línguas Fino-Ugrianas. Tradicionalmente é considerada um dialeto do estoniano meridional ou do estoniano, porém tem sua própria língua literária e está à procura de reconhecimento oficial como uma língua regional autóctone da Estônia.

A Língua võro tem aproximadamente 70.000 falantes no mundo,[1] mas a grande parte está na minoria Võros que se encontra nas regiões históricas de Võrumaa, no sudeste da Estônia.

A língua võro é falada em oito paróquias da histórica região de Võru (Võromaa): Karula, Harglõ, Urvastõ, Rõugõ, Kanepi, Põlva, Räpinä, e Vahtsõliina.[2]

Atualmente, essas paróquias estão centralizadas (devido a restrições) nas regiões de Võro e Põlva, com extensões nas regiões de Tartu e Valga. Alguns Võros podem ser encontrados na fronteira com a Letônia e a Rússia, mas a maioria das pessoas que falam o võro, fora de Võrumaa, é em Tallinn e em Tartu e no restante da Estônia.

O võro é descendente da antiga língua tribal estoniana meridional e é menos influenciada pelo estoniano padrão (baseado nos dialetos do norte da Estônia). O võro era falado no sul e no leste da histórica Võromaa, áreas atualmente pertencentes à Letônia e à Rússia. Além do võro, outras variantes contemporâneas do estoniano meridional incluem as línguas ou dialetos Mulgi, Tartu e Seto.

Uma das evidências mais antigas da escrita do estoniano meridional é uma tradução do Novo Testamento (Wastne Testament) publicado em 1686. Embora a importância do estoniano meridional tenha diminuído depois da década de 1880, a língua começou a sofrer uma revitalização no final da década de 1980.

Situação atual

[editar | editar código-fonte]

Hoje em dia, o võro é empregado nas obras de alguns dos mais conhecidos roteiristas, poetas e autores da Estônia. O võro é ensinado, uma vez por semana, em 26 escolas. O único jornal de Língua võro, o Uma Leht, sai duas vezes por mês. A contribuição da Estônia para o Festival Eurovisão da Canção, em 2004, a canção "Tii" defendida por Neiokõsõ, foi em võro. A Língua võro está seriamente ameaçada de desaparecer pelo largo emprego do estoniano padrão e pela falta de compromisso legal do governo em tentar proteger o idioma.

O võro (assim como o estoniano e o finlandês) emprega o alfabeto latino. A maioria das letras (também ä, ö, ü, e õ) representa os mesmos sons do estoniano. Exceções: q representa a consoante oclusiva glotal surda (ʔ), y representa uma vogal central fechada não-arredondada (uma vogal muito próxima do russo ы), ´ assinala a palatalização fonética sincrônica de consoantes (como no polonês): ś, ń, ľ, ť, , , ḿ, etc. Em vez do acento agudo, um apóstrofo é freqüentemente usado: s', l', etc.

Anterior Posterior
Não-arredondada Arredondada Não-arredondada Arredondada
Fechada i y ɨ u
Média e ø ɤ o
Aberta æ ɑ

Em võro não há harmonia vocálica, típica na maioria das Línguas fino-ugrianas, mas ausente no atual estoniano padrão.

Bilabial Labiodental Alveolar Pós-alveolar Palatal Velar Glotal
Oclusiva p pʲ t tʲ k kʲ ʔ
Nasal m mʲ n nʲ ŋ ŋʲ
Fricativa v vʲ s sʲ h hʲ
Aproximante l lʲ j
Vibrante r rʲ

Todas as consoantes do võro (exceto /j/ e /ʔ/) podem ser palatalizadas. A oclusiva glotal surda (q, IPA [ʔ]) é um som muito comum no võro.

Exemplos da Língua

[editar | editar código-fonte]

Artigo 1 da Declaração Universal dos Direitos Humanos em võro: Kõik inemiseq sünnüseq avvo ja õiguisi poolõst ütesugumaidsis. Näile om annõt mudsu ja süämetunnistus ja nä piät ütstõõsõga vele muudu läbi käümä.

Como comparação, a mesma sentença em estoniano padrão: Kõik inimesed sünnivad vabadena ja võrdsetena oma väärikuselt ja õigustelt. Neile on antud mõistus ja südametunnistus ja nende suhtumist üksteisesse peab kandma vendluse vaim.

Diferenças entre o võro e o estoniano

[editar | editar código-fonte]
  • A diferença significativa entre a Língua võro e o estoniano padrão está na harmonia vocálica. Não existe harmonia vocálica na maioria dos dialetos do norte da Estônia e no estoniano padrão, mas existe na Língua võro; compare:
Estoniano Võro Significado
küla külä aldeia
küsinud küsünüq (foi) perguntado
hõbedane hõbõhõnõ (feito de) prata
  • Algumas características morfológicas da Língua võro são consideradas muito antigas. Por exemplo, a terceira pessoa do singular do modo indicativo pode não ter uma terminação ou, alternativamente, vir acompanhada da terminação -s:
Estoniano Võro Significado
kirjutab kirotas ele escreve
annab and ele dá

Dentre as Línguas fínicas, a conjugação de verbos compostos só é encontrada nas Línguas estoniana meridional e na carélia.

  • O võro tem uma partícula negativa que é acrescentada ao final do verbo, diferentemente do estoniano padrão que tem um verbo negativo, que precede o verbo. No estoniano padrão, o verbo negativo ei é usado tanto para a negação no presente quanto no passado, diferentemente no võro onde são empregadas partículas diferentes:
Estoniano Võro Significado
sa ei anna saq anna-aiq Você não dá
ma ei tule maq tulõ-õiq Eu não venho
sa ei andnud saq anna-as Você não deu
ma ei tulnud maq tulõ-õs Eu não vim
  • Diferenças de vocabulário entre as Línguas estoniana e võro podem ser claramente notadas nas conversas cotidianas (contudo, um estoniano comum pode entender a maioria das palavras em võro, uma vez que muitas destas existem em estoniano padrão como sinônimos de dialetos ou utilizadas na linguagem literária):
Estoniano Võro Palavra usada na literatura estoniana Significado
punane verrev verev vermelho
soe lämmi lämmi, lämbe quente
jahe oigõ - frio, friozinho
õde sõsar sõsar irmã
uus vahtsõnõ vastne novo
koer pini peni cachorro
pöial päss - dedo do pé
pesema mõskma mõskma lavar
tänavu timahavva - este ano
hunt susi susi lobo
mäger kähr - texugo
laupäev puulpäiv - sábado
surema kuulma koolma morrer
sõstar hõrak - groselha
kask kõiv kõiv bétula
nutma ikma itkema chorar
märkama rõbahtama - observar

Cumprimentos básicos

[editar | editar código-fonte]
  • Tereq! - Alô! Bom dia!
  • (Tere) hummogust - Bom dia
  • (Tere) õdagust - Boa noite
  • Näemiq - Até mais tarde
  • Hüvvä / hääd nägemist - Adeus
  • Rõõm nätäq - Prazer em conhecê-lo
  • Aiteh / Aitjumma - Obrigado
  • Aiteh sullõ kah - Igualmente
  • Kuis lätt - Como vai?
  • Häste - Eu vou bem
  • Olõq terveq tulõmast! - Bem-vindo!

Palavras importantes

[editar | editar código-fonte]
  • jah / jaa - sim
  • ei - não
  • ma olõ - Eu sou
  • maq, saq, tä - Eu, tu, ele/ela
  • miiq, tiiq, nääq - nós, vós, eles
  • seo - isto
  • taa / tuu - aquilo
  • muidoki - naturalmente!
  • Üts silmäpilk - Um momento!
  • Mul om - Eu tenho
  • Sul om - Você tem
  • Kas sul om? - você tem?
  • üts, kats, kolm - um, dois, três
  • neli, viis, kuus - quatro, cinco, seis
  • säidse, katõsa - sete, oito
  • ütesä, kümme - nove, dez
  • sada, tuhat, mill'on - cem, mil, milhão
  • vabandust / pallõ andis - desculpe-me
  • vesi - água
  • oluq - cerveja
  • Eesti - Estônia
  • Võromaa - região de Võro
  • võro kiil - Língua võro
  • võrokõnõ - Võro (pessoa)
  • eestläne - Estoniano (pessoa)
  • saa-i arvo - Eu não entendo
  • saa arvo - (Eu) entendo
  • Kas võro kiilt mõistat? - Você entende Võro?
  • Kas inglüse kiilt kõnõlõt? - Você fala inglês?
  • Ma olõ ingläne / ameeriklanõ / kanadalanõ / austraallanõ / vahtsõmeremaalanõ / iirläne / sotlanõ - Eu sou inglês/ estado-unidense / canadense / australiano / neozelandês/ irlandês / escocês
  • Kas ti olõt ingläne? - Você é inglês?
  • Kon sa elät / kon ti elät? - Onde você mora?
  • Eichenbaum, K.; Pajusalu, K. (2001): Setode ja võrokeste keelehoiakutest ja identiteedist. - Keel ja Kirjandus nr 7, lk. 483-489.
  • Eller, Kalle (1999): Võro-Seto language. Võro Instituut'. Võro.
  • Jüvä, Sullõv (2002): Võro-eesti synaraamat (Võro-Estonian dictionary). Publicações do Instituto Võro 12. Tarto-Võro.
  • Keem, Hella (1997): Võru keel. Võro Instituut ja Eesti teaduste akadeemia Emakeele selts. Tallinn.
  • Valk, A. (2000). Võrokeste identiteedist. K. Koreinik, J. Rahman (toim.) A kiilt rahvas kynõlõs.. Võrokeste keelest, kommetest, identiteedist (lk. 39-56). Võro Instituut, Võro.

Referências

  1. «Cópia arquivada». Consultado em 23 de fevereiro de 2009. Arquivado do original em 12 de fevereiro de 2009 
  2. http://www.wi.ee
{{bottomLinkPreText}} {{bottomLinkText}}
Língua võro
Listen to this article

This browser is not supported by Wikiwand :(
Wikiwand requires a browser with modern capabilities in order to provide you with the best reading experience.
Please download and use one of the following browsers:

This article was just edited, click to reload
This article has been deleted on Wikipedia (Why?)

Back to homepage

Please click Add in the dialog above
Please click Allow in the top-left corner,
then click Install Now in the dialog
Please click Open in the download dialog,
then click Install
Please click the "Downloads" icon in the Safari toolbar, open the first download in the list,
then click Install
{{::$root.activation.text}}

Install Wikiwand

Install on Chrome Install on Firefox
Don't forget to rate us

Tell your friends about Wikiwand!

Gmail Facebook Twitter Link

Enjoying Wikiwand?

Tell your friends and spread the love:
Share on Gmail Share on Facebook Share on Twitter Share on Buffer

Our magic isn't perfect

You can help our automatic cover photo selection by reporting an unsuitable photo.

This photo is visually disturbing This photo is not a good choice

Thank you for helping!


Your input will affect cover photo selection, along with input from other users.

X

Get ready for Wikiwand 2.0 🎉! the new version arrives on September 1st! Don't want to wait?