For faster navigation, this Iframe is preloading the Wikiwand page for Escritas uigures.

Escritas uigures

Esta página cita fontes, mas que não cobrem todo o conteúdo. Ajude a inserir referências (Encontre fontes: ABW  • CAPES  • Google (N • L • A)). (Agosto de 2020)

As escritas uigures são aquelas diversas que foram e são usadas para escrever a is a língua uigur, uma das línguas turcomanas e que é falada em Xinjiang, região autônoma administrada pela República popular da China. A língua Uigur é falada pela etnia de mesmo nome e tem uma longa tradição. Muitas foram suas escritas, mas hoje é usada uma forma derivada do alfabeto árabe que é oficial para o Uigur em Xinjiang, embora outras alfabetos sejam usados pela língua fora de Xinjiang.

Séculos V a XIX

[editar | editar código-fonte]

Houve cinco maiores períodos de escrita na tradição literária Uigur. A primeira se iniciou no século V com o Uigur usando a escrita sogdiana. Essa escrita caiu em desuso durante o século X, com o Uigur passando a ser escrito no alfabeto uigur antigo, mas voltou a ser usada entre os séculos XV e XVI. Enquanto a escrita sogdiana estava ainda em uso, começou a ser usado Alfabeto de Orkhon (alfabeto turco antigo), que foi ativo desde o século VI até o século IX.

O alfabeto sogdiano antigo ficou em uso até o século XVIII, sendo usado junto com uma escrita derivada do alfabeto árabe que veio junto com o Islamismo no século X. Esse alfabeto originado do Árabe permaneceu em uso, ao contrário da antiga escrita uigur, e é ainda usad hoje, mesmo tendo sido bem menos usado em meados do século XX.

O alfabeto de origem árabe usado inicialmente foi a Chagatai, que foi usado para escrever o Uigur e também a língua Chagatai, mas caiu em desuso, no início dos anos 20 (século XX), quando as area de falantes uigures foram caindo sob o domínio da União Soviética.[1] O alfabeto siríaco também foi usado por algum tempo entre os séculos V e XIX.[2]

Séculos XX e XXI

[editar | editar código-fonte]

A escrita Uigur apresentou muitas mudanças durante o século XX principalmente em função de decisões políticas, causadas pela União Soviética e a República Popular da China. A União Soviética buscou inicialmente implementar o alfabeto latino, mas decidiu ao final dos anos 20 por um alfabeto derivado do cirílico, o chamado Uyghur Siril Yéziq, temendo que a romanização (latinização]] viesse a fortalecer os laços dos uigures com outros povos turcos.

Em 1949, com a proclamação da República Popular da China sob o Comunismo, foi iniciada também a promoção de uma escrita derivada do alfabeto cirílico. Porém, com as tensões entre China e União soviética ao final dos anos 50, os chineses desenvolveram um novo alfabeto com base no Pinyin e no Cirílico (estruturalmente os caracteres se assemelham aos do alfabeto turcomano uniforme), um chamado alfabeto latino com influência cirílica (Yengi Yezigi). Esse ultimo foi assim promovido pelos chineses, tornou-se oficial e foi usado por cerca de 10 anos.

Tal alfabeto com base no Pinyin se tornou impopular e o a escrita derivada do alfabeto árabe foi novamente implementado, porém, numa forma modificada em relação à antiga, sendo agora chamado Uyghur Ereb Yéziqi. No entanto, em função da crescente importância da informática, houve necessidade de ser usado novamente o alfabeto latino modificado nos trabalhos com computadores. Isso motivou cinco conferências entre 2000 e 2001, das quais se originou o alfabeto de origem Latina, o chamado Uyghur Latin Yéziqi.[3]

Quatro escritas

[editar | editar código-fonte]

São usados hoje quatro alfabetos diferentes, listados com suas codificações:

Comparative alphabets: Arabic-Script Uyghur, Latin-Script Uyghur; Uyghur Ereb Yéziqi, Uyghur Latin Yéziqi sélishturma élipbesi
Comparação dos Alfabetos: Árabe Uigur, Latin Uigur Ereb Uigur, Latin Uigur misto
  • UEY: Com base no Árabe - Uyghur Ereb Yéziqi
  • ULY: Com base no Latino - Uyghur Latin Yéziqi r
  • USY: Com base no Cirílico - Uyghur Siril Yéziqi
  • UPNY: Misto –Latino/Cirílico - Uyghur Pinyin Yéziqi, ou Yengi Yeziⱪ
# IPA Uigur Ereb Yéziqi - UEY Uigur Latim Yéziqi -ULY Uigur Cirílico (S) Yéziqi -USY Uigur Pinyin Yéziqi-UPNY   # IPA Uigur Ereb Yéziqi - UEY Uigur Latim (S) Yéziqi –USY Uigur Cirílico (S) Yéziqi -USY Uigur Pinyin Yéziqi-UPNY
1 ɑ/ ئا A a А а A a 17 q/ ق Q q Қ қ Ⱪ ⱪ
2 æ/ ئە E e Ə ә Ə ə 18 k/ ك K k К к K k
3 b/ ب B b Б б B b 19 ɡ/ گ G g Г г G g
4 p/ پ P p П п P p 20 ŋ/ ڭ Ng ng Ң ң Ng ng
5 t/ ت T t Т т T t 21 l ل L l Л л L l
6 d͡ʒ/ ج J j Җ җ J j 22 m/ م M m М м M m
7 t͡ʃ/ چ Ch ch Ч ч Q q 23 n/ ن N n Н н N n
8 x/ خ X x Х х H h 24 h/ ھ H h Һ һ Ⱨ ⱨ
9 d/ د D d Д д D d 25 o/ ئو O o О о O o
10 r/ ر R r Р р R r 26 u/ ئۇ U u У у U u
11 z/ ز Z z З з Z z 27 ø/ ئۆ Ö ö Ө ө Ɵ ɵ
12 ʒ/ ژ Zh zh Ж ж Ⱬ ⱬ 28 y/ ئۈ Ü ü Ү ү Ü ü
13 s/ س S s С с S s 29 w/ ۋ W w В в W w
14 ʃ/ ش Sh sh Ш ш X x 30 e/ ئې É é Е е E e
15 ʁ/ غ Gh gh Ғ ғ Ƣ ƣ 31 ɪ/ ئى I i И и I i
16 f/ ف F f Ф ф F f 32 j/ ي Y y Й й Y y

Artigo 1 da “Declaração Universal dos Direitos Humanos”

Uyghur Ereb Yéziqi - UEY ھەممە ئادەم تۇغۇلۇشىدىنلا ئەركىن، ئىززەت-ھۆرمەت ۋە ھوقۇقتا باب-باراۋەر بولۇپ تۇغۇلغان. ئۇلار ئەقىلگە ۋە ىجدانغا ئىگە ھەمدە بىر-بىرىگە قېرىنداشلىق مۇناسىۋىتىگە خاس روھ بىلەن مۇئامىلە قىلىشى كېرەك.
Uyghur Latin Yéziqi - ULY Hemme adem tughulushidinla erkin, izzet-hörmet we hoquqta babbarawer bolup tughulghan. ular eqilghe we wijdan'gha ige hemde bir-birige qérindashliq munasiwitige xas roh bilen muamile qilishi kérek.
Uyghur Siril Yéziqi - USY Һәммә адәм туғулушидинла әркин, иззәт-һөрмәт вә һоқуқта баббаравәр болуп туғулған. Улар әқилғә вә виджданға игә һәмдә бир-биригә қериндашлиқ мунасивитигә хас рох билән му’амилә қилиши керәк.
Uyghur Pinyin Yéziqi - UPNY H̡əmmə adəm tughulushidinla ərkin, izzət-h̡ɵrmət wə hok̡uk̡ta babbarawər bolup tuƣulƣan. Ular ək̡ilƣə wə wijdanƣa igə h̡əmdə bir-birigə k̡erindaxlik̡ munasiwitigə has roh bilən mu’amilə k̡ilixi kerək.
Português Todos seres humanos nascem livres e iguais em dignidade e direitos. Eles são providos de razão e consciência e devem agir uns em relação aos outros num espírito de fraternidade.

Referências

Em inglês

Ligações externas

[editar | editar código-fonte]
{{bottomLinkPreText}} {{bottomLinkText}}
Escritas uigures
Listen to this article

This browser is not supported by Wikiwand :(
Wikiwand requires a browser with modern capabilities in order to provide you with the best reading experience.
Please download and use one of the following browsers:

This article was just edited, click to reload
This article has been deleted on Wikipedia (Why?)

Back to homepage

Please click Add in the dialog above
Please click Allow in the top-left corner,
then click Install Now in the dialog
Please click Open in the download dialog,
then click Install
Please click the "Downloads" icon in the Safari toolbar, open the first download in the list,
then click Install
{{::$root.activation.text}}

Install Wikiwand

Install on Chrome Install on Firefox
Don't forget to rate us

Tell your friends about Wikiwand!

Gmail Facebook Twitter Link

Enjoying Wikiwand?

Tell your friends and spread the love:
Share on Gmail Share on Facebook Share on Twitter Share on Buffer

Our magic isn't perfect

You can help our automatic cover photo selection by reporting an unsuitable photo.

This photo is visually disturbing This photo is not a good choice

Thank you for helping!


Your input will affect cover photo selection, along with input from other users.

X

Get ready for Wikiwand 2.0 🎉! the new version arrives on September 1st! Don't want to wait?