ویر سنگھ
جم	5 دسمبر 1872 [۱]  امبرسر
وفات	10 جون 1957 (85 سال)[۱]  امبرسر
شہریت	بھارت (۲۶ جنوری ۱۹۵۰–) برطانوی ہندستان (–۱۴ اگست ۱۹۴۷) ڈومنین بھارت (۱۵ اگست ۱۹۴۷–۲۶ جنوری ۱۹۵۰)
عملی زندگی
پیشہ	شاعر ،  لکھاری
پیشہ ورانہ زبان	پنجابی
اعزازات
ساہتیہ اکیڈمی انعام برائے پنجابی ادب (برائے:Mere Sainya Jio ) (۱۹۵۵)[۲]  پدم بھوشن
باب ادب
ترمیم

بھائی ویر سنگھ (1872–1957) اک پنجابی شاعر تے ودوان سن جیہناں نوں اجوکے پنجابی ادب دا موڈھی وی کہیا جان٘دا اے۔ اوہناں نے اپݨی کویتا نوں سکھ دھرم تے گرمتِ فلاسفی نال جوڑیا، جس کرکے ایہناں نوں بھائی جی کہیا جاݨ لگیا۔ ایہناں نے چھوٹی کویتا، طویل نظم توں علاوہ وارتک وچّ ناول، ناٹک تاریخ، جیونیاں، لیکھاں تے ساکھیاں اتیاد دی رچنا کرن دی پہل کیتی۔ اوہناں دا پہلا ناول سندری سی، جس وچ سندر کور نوں دکھایا گیا سی، جیہنے ہندو مذہب توں سکھ مذہب اختیار کیتا تے فیر سکھ جنگجوآں دے اک گروہ دے ناݪ جنگݪاں وچ مہم جوئی دی زِندگی گزارن لئی اگے ودھی۔ ایہ پنجابی وچ لکھیا گیا پہلا ناول سمجھیا جان٘دا اے۔ بھائی ویر سنگھ پنجاب اینڈ سندھ بینک دے بانّیاں وِچوں اک سن۔

بھائی ویر سنگھ دا جم 5 دسمبر 1872ء نوں امبرسر، پنجاب وچ ڈاکٹر چرن سنگھ دے گھر ہویا۔ اس گھرانے دا تعلق پنجاب دی تاریخ دے ملتان دے دیوان کوڑا ملّ ناݪ سی۔ اوہناں نے 1891 وچّ امبرسر دے چرن مشن سکول توں دسویں دا امتحان ضلع بَھر وچوں اول رہ کے پاس کیتا۔ اوہناں نے اک لکھاری دے طور تے کم کرنا شروع کیتا تے شروع وچّ سکولاں لئی درسی کتاباں لکھیاں۔ 1899ء وچ اوہناں نے ستوارا وار خالصہ سماچار اخبار شروع کیتا تے اک سال بعد نرگنیارا جاری کیتا۔ ویر سنگھ نے بھاویں یونیورسٹی دی تعلیم حاصل نئیں کیتی پر سنسکرت، فارسی، اردو، گربانی، سکھ تاریخ تے ہندو تاریخ دے فلسفے دا ادھین کیتا۔ اوہناں دی بوہتی رچنا سکھی پرچار ناݪ تعلق رکھدی اے۔ ویر سنگھ نے چتر کور ناݪ ویاہ کیتا تے اوہناں دیاں دو بیٹیاں سن۔ ویر سنگھ دا انتقال 10 جون 1957ء نوں امبرسر وچ ہویا۔

اس ویلے مسیحی مشنریاں دے پرچار دے پرتکرم وجوں آریا سماجی لہراں اردو تے ہندی راہیں پرچار کر رہیاں سن۔ سنگھ سبھا لہر وی پنجابی زبان تے سکھ دھرم دی رکھیا لئی میدان وچّ پرویش کر چکی سی۔ پر اس لہر وچّ سبھ توں ودھیرا حصہ بھائی ویر سنگھ نے پایا۔

1. سندری (1898)
2. بجے سنگھ(1899)
3. ستونت کور- دوجا حصہ(1890 تے 1927)
4. ستّ اوکھیاں راتاں (1919)
5. بابا نودھ سنگھ (1921)
6. ستونت کور -دوجا حصہ (1927)
7. رانا بھبور

• سری کلغیدھر چمتکار (1925)
• پراتن جنم ساکھی، (1926)
• سری گرو نانک چمتکار (1928)
• بھائی جھنڈا جیو (1933)
• بھائی بھومیاں اتے کلجگ دی ساکھی (1936)
• سنت گاتھا (1938)
• سری اشٹ گر چمتکار بھاگ - 1 تے 2 (1952)
• گرسکھ واڑی، (1951)
• سری گرو نانک دیوَ جی دیاں گر بالم ساکھیاں (1955)
• سری گرو گوبند سنگھ جی دیاں گر بالم ساکھیاں (1955)

• سکھاں دی بھگت مالا (1912)
• پراچین پنتھ پرکاش (1914)
• گنج نامہ سٹیک (1914)
• سری گرو گرنتھ کوش (1927)
• سری گرپرتاپ سورج گرنتھ سٹپن (1927-1935)-ٹپنیاں سہت 14 جلداں وچ اس گرنتھ نوں پرکاشت کیتا^[۳]
• دیوی پوجن پڑتال (1932)
• پنج گرنتھی سٹیک (1940)
• کبتّ بھائی گرداس (1940)
• واراں بھائی گرداس
• بن جدھّ
• ساکھی پوتھی (1950)

1. دل ترنگ(1920)
2. تریل تپکے(1921)
3. لہراں دے ہار(1921)
4. مٹک ہلارے(1922)
5. بجلیاں دے ہار(1927)
6. پریت ویناں
7. میرے سانئینیاں جیؤ(1953)

اوہناں دیاں ادبی خِدمتاں نوں مکھ رکھ کے پنجاب یونیورسٹی نے آپ نوں 1949 وچّ ڈاکٹر آف اوریئینٹل لرننگ دی ڈگری بھینٹ کیتی۔ 1952 وچّ آپ نوں پنجاب ودھان سبھا کونسل دا میمبر نامزد کیتا گیا۔ 1950 وچّ آپ نوں ودیک کانفرنس وچّ ابھنندن گرنتھ بھینٹ کیتا گیا۔ 1955 وچّ اوہناں دی کتاب ‘میرے سانئینیاں جیؤ’ نوں ساہتک اکادمی ولوں پنج ہزار دا انعام ملیا۔ 1956 وچّ آپ نوں پدم بھوشن ایوارڈ ناݪ نوازیا کیتا گیا۔

بھائی ویر نے نویں ویلے دا شاعر ہوݨ اتے وی روایت دا پورا تیاگ نئیں کیتا سی۔ اوہنان دیاں کچھ اِبتدائی رچناواں جویں ننان بھرجائی سکھیادائک وارتالاپ تے بھرتھری ہری دا ‘نیتی شتک’ (ترجمہ) نرول پرمپراگت روپ تے سٹائل دی گواہی بھردے نیں۔ ایہناں وچّ سدھاروادی تے اپدیشاتمک رچی پردان اے۔ دوہاں وچّ بینت چھند دی ورتوں اے۔

بھائی صاحب ادھنک کویتا تے تاریخ وچّ 1905 وچّ رچی اپنی طویل نظم ‘رانا سرت سنگھ’ نال پرویش کردے ہن۔ اس وچّ پہلی وار کتھا وستو لئی قصہ نظم دی روایت دا تیاگ کر کے اس مہاں نطم دی پرمپرا (روایت)نال جوڑیا گیا اے۔ اس وچّ سانت رس لئی سرکھنڈی چھند دی ورتوں کیتی گئی اے درشنی آدرس نوں پوری طرحاں واصع کیتا گیا اے۔ اوہناں دا ادھار گرمتِ سرشن اے۔ رانا سرت سنگھ دی قومی یدھ (لڑائی) وچّ شہیدی پچھوں اس دی سواݨی راݨی راج کور اسدے وچھوڑے وچّ ویاکل ہوئی تڑفدی اے۔ اس درد نوں مٹاؤن لئی جتن کیتے جاندے ہن پر انت گرمتِ دا ہی سہارا اس نوں روحانی سکھ دیندا اے۔ اس وچّ قدرت دا ذِکر کافی اہم اے۔ ایہ سانتی تے گیان دا وَگدا دریا اے۔

بدل رہے براج پربت اپرے کالے روپ وشال بیٹھے ایکراں ذکر ہاتھی ہون بیٹھے تھانؤ تھاں ایہناں بدلاں کیرے کنگرے اگڑے نال سنہری جھال چمکے لال ہو…… بھائی ویر سنگھ جی دیاں چھوٹیاں کویتاواں وچّ وشے دے روپ دی کافی ونگی ملدی اے۔ اوہناں نوں قدرت وچّ ربّ دا جھلکارا دسدا اے۔ ‘مٹک ہلارے’ وچّ کشمیر دی سندرتا دا رمانٹک، رسمئی تے رہسمئی(پراسرار) ورنن(ذکر) اے۔

بھائی ویر پنجابی وچّ پرگیتی شاعریدے موڈھی ہن تے اوہناں دی کویتا دا سہجاتمی پدھر بڑا اچا اے . نمونے وجوں :-

سپنے وچّ تسیں ملے سانوں
اساں دھا گلوکڑی پائی،
نرا نور تسیں ہتھ نہ آئے
ساڈی کمبدی رہی کلائی،

دھا چرناں تے سیس نوایا
ساڈے متھے چھوہ نہ پائی،
تسیں اچے اسیں نیویں ساں
ساڈی پیش ن گئیا کائی،

فیر لڑ پھڑنے نوں اٹھ دوڑے
پر لڑ او ‘بجلی لہرا’،
اڈدا جاندا پر اوہ اپنی
چھوہ سانوں گیا لائی،

مٹی چمک پئی ایہہ موئی
تے تسیں لوآں وچّ لشکے
بجلی کوند گئی تھرراندی،
ہن چکاچوند ہے چھائی!