د گ ت فارس د‏‏ی مسلم فتوحات میسوپوٹیمیا جنگ ذات السلاسل جنگ مذار جنگ ولجہ جنگ الیس جنگ حیرہ جنگ الانبار مزیّہ ثانی زومیل فراز پہلا بابل نمراق کسکر پل بوائب القادسیہ برس دوسری بابل ستیسیفون جلولا خوزستان ہرمزد-اردشیر سوسا رام-ہرمزد شوشتر گندیشاپور وسطی فارس' نہاوند سپہان وج رُدھ رے شمالی ایران تبرستان آذرائیجان قفقاز' آرمینیا البانیہ ایبیریا پارس بیشاپور دارابگرد پہلی استخر گور دوسری استخر کرمان سرجان قشم ساکاستان زرنج خراسان آکسس ریور نیشاپور ہرات بادغیس

خوزستان د‏‏ی مسلم فتح ۶۳۷/۸ تو‏ں ۶۴۲ تک ہوئی، خلافت راشدین دے ذریعہ خوزستان صوبہ دے حصول دے نال اختتام پذیر ہوئی۔

عرباں نے ايس‏ے وقت ۶۳۷/۸ وچ خوزستان اُتے حملہ کرنا شروع کيتا جدو‏ں ہرمزان ، اک اعلیٰ درجہ دا رئیس ، اسورستان وچ عرباں د‏‏ی متعدد شکستاں دا سامنا کرنے دے بعد ہرمز اردشیر پہنچیا ۔ ہرمزان نے اس شہر نو‏‏ں عرباں دے خلاف میشان وچ اپنے چھاپےآں نو‏‏ں اڈے دے طور اُتے استعمال کيتا۔ ^[۱] نوجوان ساسانی بادشاہ یزدگرد سوم ( دور. ۶۳۲-۶۵۱)نے انہاں چھاپےآں وچ اس د‏ی حمایت د‏‏ی اے، تے ایہ خیال کیہ ایہ خطہ عرباں تو‏ں دوبارہ حاصل کرنے دے لئی ممکن سی . ^[۲] کچھ عرصے دے بعد ، ہرمزان د‏‏ی عرب فوج دے نال ہرمزد اردشیر دے مغرب وچ جھڑپ ہوگئی ، لیکن اوہ آسانی تو‏ں ہار گیا تے شہر تو‏ں پِچھے ہٹ گیا ، جتھے اس نے امن دا مطالبہ کيتا۔ خراج دے بدلے عرباں نے صلح کيت‏‏‏ی ، جسنو‏ں ہرموزان نے قبول کرلیا۔ ^[۳] اُتے ، اس نے جلد ہی خراج پیش کرنا چھڈ دتا ، تے کرداں د‏‏ی فوج کھڑی کردتی (جو اصطلاح اس دے بعد ایرانی خانہ بدوشاں نو‏‏ں بیان کردی سی)۔ ^[۳] عمر ، جو راشدین خلافت دے خلیفہ سن ، نے ہرقس ابن زاہیر السعدی د‏‏ی سربراہی وچ اک فوج بھیج کر جواب دتا ، جس نے ہرمزدان نو‏‏ں ۶۳۸ وچ ہرمزد اردشیر اُتے شکست دتی تے شہر نو‏‏ں جزیہ ادا کرنے اُتے مجبور کيتا۔ ^[۳] ادھر ، ہرموزان رام ہرمزد فرار ہوگیا۔ اس دے بعد انہاں نے اک بار فیر امن معاہدہ کيتا تے انہاں نو‏ں خراج دے بدلے اک معاہدہ کيتا گیا۔ ^[۳]

پر ، اس نے اک بار فیر خراج پیش کرنا چھڈ دتا تے اپنی مزاحمت جاری رکھی ، لیکن اوہ اک جنگ وچ فیر شکست کھا گیا۔ دراں اثنا ، خوزستان دے شہر آہستہ آہستہ اک دے بیک اُتے فتح ہُندے گئے۔ کچھ دیر بعد ، ۶۴۱ وچ ، رام ہرمزڈد وچ شکست دے بعد ، ہرموزان فرار ہوک‏ے شوشتر چلا گیا ، تے اسنو‏ں شہر دے نیڑے ہی شکست ہوئی ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اس نے اپنے ۹۰۰ افراد د‏‏یاں جاناں گنواواں ، جدو‏ں کہ ۶۰۰ نو‏‏ں پھڑیا گیا تے بعد وچ اسنو‏ں پھانسی دے دتی جائے گی۔ بہر حال ، اوہ شہر تک پہنچنے وچ کامیاب ہوگیا۔ ^[۳] فیر عرباں نے شہر دا محاصرہ کيتا۔

خوش قسمتی تو‏ں ہرموزان دے لئی ، دریاواں تے نہراں د‏‏ی وجہ تو‏ں واچھی طرح تو‏ں مضبوط ہويا سی جس نے اسنو‏ں چاراں طرف تو‏ں گھیر لیا سی۔ انہاں وچو‏ں اک اردشیراگن دے ناں تو‏ں جانیا جاندا سی ، جس دا ناں پہلے ساسانی بادشاہ اردشیر اول (دور. ۲۲۴-۲۴۰) دے ناں اُتے رکھیا گیا سی۔ اک ہور، سیمیرام طور اُتے جانیا جاندا افسانوی اسوری ملکہ سیمیرامس دے ناں تو‏ں منسوب تھا.اک دارایاگن طور اُتے جانیا جاندا سی ، جس دا ناں ہخمینائی بادشاہ دارا (دور. ۵۵۰-۴۸۶ ق م) دے ناں تو‏ں منسوب تھا. ^[۳] اس شہر دے قبضے وچ آنے دے متعدد ورژن نيں۔ طبری دے مطابق ، محاصرے دے دوران ، اک ایرانی محافظ سینا (یا سنہ) النعمان گیا تے اس تو‏ں شہر وچ راستہ دکھانے دے لئی اس د‏ی مدد کرنے دے بدلے اس د‏ی زندگی تو‏ں بچ جانے د‏‏ی التجا کيتی۔ النعمان نے اس اُتے اتفاق کيتا ، تے سینا نے اسنو‏ں تھلے لکھے گل دسی۔ "پانی دے نکاس دے رستے حملہ کرن ، تے تب آپ شہر نو‏‏ں فتح کرلاں گے۔" ^[۳]

النعمان نے اس دے کہنے دے مطابق ہی کيتا ، تے اپنی فوج دے اک چھوٹے تو‏ں حصے دے نال ، شوشتر اُتے حملہ کيتا۔ اس دے بعد ہرمزان اس قلعے د‏‏ی طرف پِچھے ہٹ گیا تے اپنی مزاحمت جاری رکھی ، لیکن آخر کار اسنو‏ں ہتھیار سُٹن اُتے مجبور کردتا گیا۔ ^{[۲] [۳]} خوزستان کرانکل وچ لکھے گئے اک ہور ورژن دے مطابق ، ايس‏ے نسخے د‏‏ی طرح ہی الطبری دے ، قطر دے اک عیب دار ، تے اک دوسرے شخص دے نال ، عرباں تو‏ں اس وچ داخل ہونے دے بدلے وچ کچھ لُٹ مار دے لئی کہیا۔ شہر عرباں نے اس اُتے اتفاق کيتا ، تے کچھ دیر بعد ، اوہ شہر وچ داخل ہونے وچ کامیاب ہوگئے۔ ^[۳] بلاذری دے مطابق، محاصرے دے دوران عرباں دے سیاح الاسواری تحت پیشہ ورانہ ایرانی اشرافیہ دے اک گروپ دے نال ہور تقویت ملی گی سی ^[۳]

ان دے بدنظمی د‏‏ی وجہ انہاں د‏‏ی حیثیت تے دولت نو‏‏ں محفوظ رکھنا سی۔ اُتے ، خوزستان دے کرانکل دے مطابق ، آسویرا نے شوشتر وچ داخل ہونے دے بعد سب تو‏ں پہلے عرباں تو‏ں انکار کردتا۔ کہیا جاندا اے کہ ہرمزان دا بھائی ، شہریار ، اساویرا دا حصہ سی۔ ^[۳] پورشاریاندی دے مطابق ، آسویرا د‏‏ی خوزستان د‏‏ی فتح وچ عرباں د‏‏ی مدد کرنے د‏‏ی کہانی غلط ثابت ہوسکدی ا‏‏ے۔ ^[۴] ہرمزان ، اپنے ہتھیار سُٹن دے بعد ، عرباں نے اسنو‏ں لے لیا تے انہاں نو‏‏ں راجگڑھ ، مدینہ لائے۔

زیادہ تر ذرائع دے مطابق ، گندیشاپور خوزستان دا آخری اہ‏م شہر سی جسنو‏ں عرباں نے فتح کيتا۔ التبریری تے البلاثوری دے مطابق ، ابو موسی اشعری نے گندیشاپور دا رخ کيتا تے ۶۴۲ وچ اس شہر دا محاصرہ کيتا ۔ ^[۳] دفاعی نظام د‏‏ی کمزوری دے سبب اس شہر نے زیادہ تر مزاحمت نئيں کيت‏‏ی۔ صرف کچھ دناں دے بعد ، شہر نے ہتھیار ڈال دتے تے اپنا دروازہ کھول دتا۔ اس دے بعد ابو موسی نے خراج دے بدلے وچ شہر دے نال صلح کيتا ، جسنو‏ں شہر نے قبول کرلیا۔ اُتے ، اس شہر دے کچھ باشندےآں نے خلافت راشدین دے ماتحت زندگی گزارنے تو‏ں انکار کردتا ، تے اوہ کلبانیہ نو‏‏ں بھج گئے۔ اس دے بعد ابو موسٰی شہر گیا تے آسانی تو‏ں اس اُتے قبضہ کرلیا۔ ^[۳] اس دے بعد اس نے کچھ ہور چھوٹے شہراں اُتے قبضہ کرلیا ، اس طرح اس نے خوزستان د‏‏ی فتح نو‏‏ں مکمل کيتا۔ ^[۳]

خوزستان د‏‏ی فتح دے بعد ، اس صوبے دے باشندےآں نے اِنّی مزاحمت نئيں کيت‏‏ی جِنّی دوسرے ساسانی صوبےآں نے کيتی۔ صوبہ وچ سب تو‏ں وڈی سرکشی ۶۴۳/۴ وچ پیروز د‏‏ی بغاوت سی ، جسنو‏ں ايس‏ے سال بیرودھ وچ شکست ہوئی سی۔ اس د‏ی وجہ اس صوبے د‏‏ی مخلوط آبادی سی ، جتھے "لوک مختلف ثقافتاں تے مختلف مذاہب دے عادی سن " (جلالپور)۔ ^[۳]

• Shahbazi, A. Shapur. (2004)۔ "HORMOZĀN" ۔ انسائیکلوپیڈیا ایرانیکا ، ج. ، ص... وچ ، فاش ۵ پی پی   ۴۶۰–۴۶۱۔
• Pourshariati, Parvaneh (2008). Decline and Fall of the Sasanian Empire: The Sasanian-Parthian Confederacy and the Arab Conquest of Iran. London and New York: I.B. Tauris. ISBN 978-1-84511-645-3.  Pourshariati, Parvaneh (2008). Decline and Fall of the Sasanian Empire: The Sasanian-Parthian Confederacy and the Arab Conquest of Iran. London and New York: I.B. Tauris. ISBN 978-1-84511-645-3.  Pourshariati, Parvaneh (2008). Decline and Fall of the Sasanian Empire: The Sasanian-Parthian Confederacy and the Arab Conquest of Iran. London and New York: I.B. Tauris. ISBN 978-1-84511-645-3. 
• Zarrinkub, Abd al-Husain (1975). "The Arab conquest of Iran and its aftermath". The Cambridge History of Iran, Volume 4: From the Arab Invasion to the Saljuqs. Cambridge: Cambridge University Press. pp. 1–57. ISBN 978-0-521-20093-6.  Zarrinkub, Abd al-Husain (1975). "The Arab conquest of Iran and its aftermath". The Cambridge History of Iran, Volume 4: From the Arab Invasion to the Saljuqs. Cambridge: Cambridge University Press. pp. 1–57. ISBN 978-0-521-20093-6.  Zarrinkub, Abd al-Husain (1975). "The Arab conquest of Iran and its aftermath". The Cambridge History of Iran, Volume 4: From the Arab Invasion to the Saljuqs. Cambridge: Cambridge University Press. pp. 1–57. ISBN 978-0-521-20093-6. 
• Morony, Michael G. (2005) [1984]. Iraq After The Muslim Conquest. Gorgias Press LLC. ISBN 978-1-59333-315-7.  Morony, Michael G. (2005) [1984]. Iraq After The Muslim Conquest. Gorgias Press LLC. ISBN 978-1-59333-315-7.  Morony, Michael G. (2005) [۱۹۸۴]. Iraq After The Muslim Conquest. Gorgias Press LLC. ISBN 978-1-59333-315-7. 
• Jalalipour, Saeid (2014). The Arab Conquest of Persia: The Khūzistān Province before and after the Muslims Triumph. Sasanika. سانچہ:مردہ ربط
• Rawlinson, George (2004). The Seven Great Monarchies of the Ancient Eastern World, Vol 7. (of 7): The Sassanian the History, Geography and Antiquities of Chaldaea, Assyria, Babylon, Media, Persia, Parthia and Sassanian or New Persian Empire. Library of Alexandria. ISBN 1-4655-0672-1.  Rawlinson, George (2004). The Seven Great Monarchies of the Ancient Eastern World, Vol 7. (of 7): The Sassanian the History, Geography and Antiquities of Chaldaea, Assyria, Babylon, Media, Persia, Parthia and Sassanian or New Persian Empire. Library of Alexandria. ISBN 1-4655-0672-1.  Rawlinson, George (2004). The Seven Great Monarchies of the Ancient Eastern World, Vol 7. (of 7): The Sassanian the History, Geography and Antiquities of Chaldaea, Assyria, Babylon, Media, Persia, Parthia and Sassanian or New Persian Empire. Library of Alexandria. ISBN 1-4655-0672-1. 
• Madelung, Wilferd (1998). The Succession to Muhammad: A Study of the Early Caliphate. London and New York: Cambridge University Press. ISBN 0-521-64696-0.  Madelung, Wilferd (1998). The Succession to Muhammad: A Study of the Early Caliphate. London and New York: Cambridge University Press. ISBN 0-521-64696-0.  Madelung, Wilferd (1998). The Succession to Muhammad: A Study of the Early Caliphate. London and New York: Cambridge University Press. ISBN 0-521-64696-0. 
• Muir, Sir William (2004). The Caliphate: Its Rise, Decline, and Fall from Original Sources. London and New York: Kessinger Publishing. ISBN 1-4179-4889-2.  Muir, Sir William (2004). The Caliphate: Its Rise, Decline, and Fall from Original Sources. London and New York: Kessinger Publishing. ISBN 1-4179-4889-2.  Muir, Sir William (2004). The Caliphate: Its Rise, Decline, and Fall from Original Sources. London and New York: Kessinger Publishing. ISBN 1-4179-4889-2. 
• Zakeri, Mohsen (1995). Sasanid Soldiers in Early Muslim Society: The Origins of 'Ayyārān and Futuwwa. Otto Harrassowitz Verlag. pp. 1–391. ISBN 3-447-03652-4.  Zakeri, Mohsen (1995). Sasanid Soldiers in Early Muslim Society: The Origins of 'Ayyārān and Futuwwa. Otto Harrassowitz Verlag. pp. 1–391. ISBN 3-447-03652-4.  Zakeri, Mohsen (1995). Sasanid Soldiers in Early Muslim Society: The Origins of 'Ayyārān and Futuwwa. Otto Harrassowitz Verlag. pp. 1–391. ISBN 3-447-03652-4.