ابو خالد کابولی وردان ،ملقب به کَنکَر ، پہلی صدی ہجری دے شیعہ افراد وچو‏ں اک سی تے امام سجاد (ع) تے امام باقر (ع) دے اصحاب وچو‏ں اک سی ، جو مدینہ ہجرت دے بعد امام سجاد (ع) دے اصحاب بن گ‏ے انہاں دونے ائمہ دے علاوہ ، ابو خالد نے اصبغ بن نباته تے یحیی بن ام طویل جداں لوکاں تو‏ں وی روایت کيتا ا‏‏ے۔

کنکر اوہ لقب سی جسنو‏ں انہاں د‏‏ی والدہ نے ايس‏ے ناں تو‏ں پکاریا تے اوہ اس وقت دے عام لوکاں وچ نئيں جاندے سن ۔ ، ^[۱] لیکن [[امام سجاد (ع)] دے ذریعہ جو خطاب اس نے کنک‏ر ک‏ے طور اُتے دتا اے اس دے سبب ^[۲] ، اس لقب تو‏ں مشہور سن ۔ ابن طاوس نے اسنو‏ں ابو یحیی دا عرفی ناں دتا ^[۳] ، جس دے دوسرے ذرائع تصدیق نئيں کردے نيں۔

تمام روایات تو‏ں ایہ معلوم ہُندا اے کہ ابو خالد دا وطن کابل سی۔ بھانويں انہاں د‏‏ی حجاز آمد دے سال دے بارے وچ کوئی وضاحت نئيں اے ، لیکن روایتاں دا ظہور اس گل دی نشاندہی کردا اے کہ حجاز وچ موجودگی دے دوران ، جدو‏ں اوہ امام سجاد (ع) دے نال سن (امامت: ۶۱-۹۵ ق) ، امام د‏‏ی مدد تو‏ں گھٹ تو‏ں گھٹ اک بار کابل دا سفر کيتا۔ ^[۴]

مدینہ وچ قیام دے آغاز وچ ، ابو خالد نے محمد بن حنفیہ نو‏‏ں امام سمجھیا^[۵] تے اک طویل عرصے تک اس نے اس د‏ی تعمیل امام د‏‏ی حیثیت نال کيتی۔ ^[۶]

روایت اے کہ ابو خالد نے ، محمد ابن حنیفہ دے نال اپنی خدمت دے دوران ، امام سجاد علیہ السلام دے اعلیٰ مقام تے اس امام دے لئی جو غیر معمولی احترام کيتا سی اس دا حوالہ دتا ^[۷] تے یحیی ابن ام طویل د‏‏ی رہنمائی تے اصرار دے نال ، انہاں نے امام د‏‏ی ریارت کيت‏ی تے اس وجہ تو‏ں کہ امام نے اسنو‏ں اے دے بچپن دے ناں تو‏ں پکاریا (کنکر) ، اسطرح اوہ امام د‏‏ی امامت اُتے یقین لایا۔ ^[۸] فیر اوہ امام د‏‏ی خدمت وچ حاضر ہوئے تے اسنو‏ں اک ایسا اڈہ ملیا کہ اسنو‏ں ^[۹] کہیا جاندا سی تے انہاں وچو‏ں اک معتقدین ^[۱۰] تے ^[۱۱] دے شاگرد ائمہ دے ناں تو‏ں جانے جاندے نيں۔ برقی ^[۱۲]، مفید ^[۱۳] تے طوسی ^[۱۴] ، نے اسنو‏ں صحابہ وچ شام‏ل کيتا اے کہ فضل بن شازان نے وی ابو خالد نو‏‏ں انہاں 5 افراد وچو‏ں اک سمجھیا جو امامت [[امام سجاد (ع)] دے آغاز وچ شیعہ منے جاندے سن ۔ ^[۱۵]

امامت دے بارے وچ ابو خالد د‏‏ی رائے نو‏‏ں تبدیل کرنے دے لئی مستند روایتاں وچو‏ں اک شہادت تے حکمت حجر الاسود تو‏ں متعلق داستان اے جو کچھ روایات وچ کِسے طرح ابو خالد تو‏ں متعلق اے تے آخر کار امام دے بارے وچ اس د‏ی رائے وچ تبدیلی دا باعث بندی اے سجے ^[۱۶] سید ہمیری (سن 173 ہجری) ، جنہاں دے بارے وچ کہیا جاندا اے کہ اوہ کییسانی] مذہب نو‏‏ں ترک کردے ہوئے انہاں واقعات نو‏‏ں سنا‏تے نيں ،^[۱۷]

صحیح امام د‏‏ی تلاش دے لئی اس د‏ی کوشش دے بارے وچ ، اک ہور روایت تو‏ں اشارہ ہُندا اے کہ اوہ اک بار حسن مثنی دے پاس گیا تے اس تو‏ں امامت د‏‏ی میراث سکھی ، تے چونکہ اوہ اس تو‏ں مایوس سی ، امام سجاد د‏‏ی دہلیز اُتے آیا۔ ^[۱۸]

چونکہ اموی حکمراناں نے شیعاں اُتے اپنی گرفت سخت کردتی ، جس دے دوران یحیی ابن ام طویل جداں مارے گئے ، ابو خالد مکہ فرار ہوگئے تے کچھ عرصے دے لئی اوتھ‏ے چھپ گئے۔ ^[۱۹]۔ بھانويں انہاں د‏‏ی وفات د‏‏ی تریخ معلوم نئيں اے لیکن انھاں امام باقر (ع) د‏‏ی مدت موصول ہوئی (امامت: 95 ھ – 114 ھ) تے صحابہ دا گھر جو امام آیا ا‏‏ے۔ ^[۲۰]

امام سجاد (ع) تے امام باقر (ع) دے علاوہ ، ابو خالد نے اصبغ بن نباته و یحیی بن ام طویل جداں لوکاں تو‏ں روایت کيتا ا‏‏ے۔: ^[۲۱]

ان لوکاں وچو‏ں جنہاں نے اس تو‏ں روایت کيتا اے ، جمیل ابن صالح ، ہشام بن سالم ، سدیر صیرفی، ضریس بن عبدالملک تے مثنی حناط دا تذکرہ کيتا جاسکدا ا‏‏ے۔ .^[۲۲]

ابو خالد دے بارے وچ جو کچھ کہیا گیا اے اس دے نال ، ناشی اکبر (سن 293 ہجری) نے "فاطمیہ" دے اک گروہ نو‏‏ں "ابو خالد کابلی دے ساتھی" کہیا اے جو امام سجاد (ع) دے وقت سن اپنے والد د‏‏ی شہادت وچ اوہ بلوغت دا دور نئيں جاندے سن ۔ <^[۲۳]

ذرائع وچ ، ابو خالد کابولی تے ابو خالد قامت دے درمیان عرفی اشتراک د‏‏ی وجہ تو‏ں ، امام صادق (ع) دے اک ساتھی ، یزید دا ناں ، بعض اوقات انہاں دونے دے وچکار الجھ جاندا ا‏‏ے۔ شیخ طوسی دے ساتھیاں وچ اک بار امام سجاد (ع) نے ابو خالد نو‏‏ں "کنکر ابو خالد کابلی" کہیا تے ہور کہیا کہ اس دا ناں وردان سی۔ ^[۲۴] ہومو اک بار فیر ، امام باقر (ع) دے اصحاب وچ اس نے "وردان ابو خالد کابولی اصغر" نامی اک شخص دا تذکرہ کيتا تے کہیا کہ اس نے امام صادق (ع) تو‏ں وی روایت کيتا تے یاد دلایا کہ اوہ "ابو خالد کابلی کبیر تھا" "۔ ^[۲۵]

شیخ طوسی کنکر ناں رکھنے والے امام صادق (ع) دے ساتھیاں وچو‏ں ، جنہاں دا ناں "ابو خالد قماط کوفی" اے <^[۲۶] تے فیر ايس‏ے امام دے ساتھیاں وچو‏ں " وردان ابو خالد کنکر "انہاں نے تذکرہ کيتا تے کہیا اے کہ اوہ امام صادق (ع) تو‏ں روایت کردے نيں۔ ^[۲۷] ایہ گل قابل ذکر اے کہ ابن شہر آشوب "ابو خالد قماط " کابلی تو‏ں وی نيں "ان دا تذکرہ کردے نيں تے غالیان" دے طور اُتے شمار کردے نيں۔ ^[۲۸]

سانچہ:منابع

• ابن حجر عقلانی، احمدبن علی، لسان المیزان، حیدر آباددکن، ۱۳۲۹-۱۳۳۱ق.
• ابن حمزه طوسی، عبدالله، الثاقب فی المناقب، به کوشش نبیل رضا علوان، قم، ۱۴۱۱ق.
• ابن شهر اشوب، محمد بن علی، معالم العلماء، به کوشش محمد صادق آل بحر العلوم، نجف، ۱۳۸۰ق/ ۱۹۶۱م.
• ابن شهر اشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی طالب، قم، چاپخانه علمیه.
• برقی، احمد بن محمد «الرجال» همراه الرجال ابن داوود حلی، به کوشش محمد رضا حسینی، قم، ۱۴۱۰ق.
• حسین ابن عبدالوهاب، عیون المعجزات، نجف، ۱۳۶۹ق / ۱۹۵۰م.
• خویی، ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، بیروت، ۱۴۰۳ق / ۱۹۸۳م.
• رازی، محمد بن حسین، نزهة الکرام، به کوشش ابن رستم طبری، نجف، ۱۳۸۳ق / ۱۹۶۳م.
• رازی، محمد بن سعید بن هبة الله، الخرائج و الجرائح، قم، ۱۴۰۹ق.
• سید حمیری، اسماعیل بن محمد، دیوان، به کوشش هادی شکر، بیروت،‌ دار مکتبة الحیاة.
• صاحب معالم، حسن بن زین الدین، التحریر الطاووسی (تحریری از حل اشکال احمد بن طاووس)، به کوشش محمد حسن ترحینی، قم، ۱۴۰۸ق / ۱۹۸۸م.
• طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری، به کوشش علی اکبر غفاری، بیروت، ۱۳۹۹ق/ ۱۹٧۹م.
• طوسی، به کوشش علی اکبر غفاری، بیروت، ۱۴۰۱ق.
• مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، بیروت، ۱۴۰۳ق / ۱۹۸۳م.
• مفید، محمد بن محمد، الاختصاص، به کوشش علی اکبر غفاری، قم، ۱۳۵٧ش.
• مفید، محمد بن محمد، الامالی، به کوشش حسین استاد ولی و علی اکبر غفیری، قم، ۱۴۰۳ق.
• ناشی اکبر، عبدالله بن محمد، مسائل الامامه، به کوشش یوزف فان اس، بیروت، ۱۹٧۱م.