Zbigniew Nienacki

Zbigniew Nowicki

Data i miejsce urodzenia	1 stycznia 1929 Łódź
Data i miejsce śmierci	23 września 1994 Morąg
Miejsce spoczynku	cmentarz w Jerzwałdzie
Zawód, zajęcie	pisarz, dziennikarz
Narodowość	Polak
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Zbigniew Nienacki, właśc. Zbigniew Tomasz Nowicki (ur. 1 stycznia 1929 w Łodzi, zm. 23 września 1994 w Morągu^[1][2]) – polski pisarz i dziennikarz. Największą sławę przyniosła mu seria powieści dla młodzieży o przygodach Pana Samochodzika, muzealnika-detektywa. Opinię pisarza kontrowersyjnego i niestroniącego od erotyki zawdzięcza powieściom dla dorosłych, między innymi Raz w roku w Skiroławkach oraz powieści historycznej Dagome iudex.

Syn Jana i Cecylii z Daneckich. Ojciec był archiwistą, a matka nauczycielką. W 1940 został przez Niemców wraz z rodziną wysiedlony do Słupi Skierniewickiej, pracował fizycznie. Po wojnie powrócił z rodziną do Łodzi i w styczniu 1945 do przedwojennego mieszkania. Niebawem rozpoczął naukę w Liceum Ogólnokształcącym nr 3.

Zadebiutował w wieku 17 lat. W 1946 napisał pierwszą powieść dla młodzieży Związek poszukiwaczy skarbów, która była drukowana w odcinkach w tygodniku Przyjaciel. Drukował też wiersze w Kuźnicy i w Szpilkach.

W 1948 ukończył szkołę i wyjechał do Szklarskiej Poręby, gdzie krótko pracował jako wychowawca w domu Towarzystwa Przyjaciół Dzieci. W tym samym roku rozpoczął studia w Państwowej Wyższej Szkole Filmowej w Łodzi. Rok później otrzymał stypendium i zaczął studiować scenopisarstwo w Wszechzwiązkowym Państwowym Instytucie Kinematografii w Moskwie. Ze studiów w Moskwie usunięto go karnie i odesłano do Polski w 1950, za czyn opisany jako „postawa antystalinowska”. Wtedy wstrzymano druk w „Czytelniku” jego pierwszej książki Chłopcy, pisarza usunięto ze studiów, a ojca wyrzucono z pracy.

Po pewnym czasie otrzymał etat redaktora w Głosie Robotniczym, gdzie pracował do 1958 (do szkoły filmowej ponownie go nie przyjęto). W tym okresie zaczął się posługiwać pseudonimem Zbigniew Nienacki. W 1952 ożenił się z Heleną Dąbską, a w 1953 urodził się im syn Marek (był lekarzem, zmarł w 1999). W 1964 zostawił żonę i syna, by realizować karierę pisarza. Przełomem w życiu i twórczości pisarza było w 1967 jego przeprowadzenie się do Jerzwałdu niedaleko Iławy, gdzie związał się z Alicją Janeczek^[3].

W 1957 wydał powieść Uroczysko, którą uważał za swój właściwy debiut. W latach 1954–1964 pracował w tygodniku „Odgłosy”, gdzie kierował działem reportażu, potem działem filmowym, a na koniec działem kobiecym. Owocem tej pracy był tom reportaży Ucieczka z przedmieścia. W 1958 na łamach „Odgłosów” opublikował powieść w odcinkach Zabójstwo Herakliusza Pronobisa.

W 1960 wydał Skarb Atanaryka, w 1961 Pozwolenie na przywóz lwa i Worek Judaszów, a w 1962 w Głosie Robotniczym powieść w odcinkach Wąż morski. W 1961 opublikował Laseczkę i tajemnicę, w 1963 Podniesienie, a w 1964 Z głębokości oraz powieść dla młodzieży Wyspa Złoczyńców, która stała się początkiem serii książek o Panu Samochodziku.

W latach 1962–1965 pełnił funkcję ławnika sądowego w Wydziale Karnym Sądu Rejonowego w Łodzi. Pokłosiem tej działalności było wydane w 1965 Sumienie. W 1962 został członkiem Związku Literatów Polskich, a w 1964 otrzymał nagrodę miasta Łodzi za Podniesienie i Worek Judaszów. W 1966 otrzymał kolejną nagrodę za powieść Liście dębu (pierwotny tytuł Święta miłość), której tom I ukazał się drukiem w 1967, a tom II w 1969. W 1966 wydał kolejną książkę młodzieżową Pan Samochodzik i templariusze, a w 1967 Księgę strachów.

W 1969 wydał Niesamowity dwór, w 1970 Nowe przygody Pana Samochodzika, w 1971 powieść dla dorosłych Mężczyzna czterdziestoletni, a w 1975 Pan Samochodzik i tajemnica tajemnic.

Trzecim, obok książek dla dorosłych i dla młodzieży, nurtem twórczości pisarza były sztuki teatralne. W 1961 napisał „Termitierę”, w 1963 „Golem”, „Myszy króla Popiela” i „Styks” (druk: 1966), w 1966 „Opowieść o Bielinku”, w 1967 „Miejsce dla żywych” (nie wystawiono jej), w 1968 „Nekropolis”; w latach sześćdziesiątych napisał też „Na Kasjopei zaraza”. W 2004 zostały one wydane łącznie w formie książki pt. Sztuki teatralne (Wydawnictwo Rzecz Kultowa).

Przygotował widowiska telewizyjne: „Krwawa ręka” (1967) i „Dziewięć złotych naczyń” (1968). Na podstawie „Podniesienia” opracował słuchowisko radiowe „Bielinek”. Ponadto malował i rzeźbił.

Pisarz tworzył kolejne powieści młodzieżowe o Panu Samochodziku, a jednocześnie swoje najbardziej znane książki dla dorosłych: „Uwodziciel” (1979), „Raz w roku w Skiroławkach”, tom 1–2 (1983), „Wielki las” (1987) i „Dagome iudex”, tom 1–3 (1989–1990). Tę ostatnią, napisaną w gatunku fantasy powieść, uważał za najlepszą w swoim dorobku literackim.

W 1977 w plebiscycie czytelników Płomyka otrzymał „Orle Pióro”. W 1988 „Wielki las” wyróżniono nagrodą Stowarzyszenia Księgarzy Polskich, a w 1991 pisarza uhonorowano nagrodą za twórczość dla dzieci i młodzieży. Kilka powieści Zbigniewa Nienackiego doczekało się adaptacji filmowej. Stanisław Jędryka w 1965 nakręcił „Wyspę złoczyńców”, Jerzy Passendorfer „Akcję Brutus” według „Worka Judaszów”, a w telewizji pojawił się serial „Samochodzik i templariusze” ze Stanisławem Mikulskim w roli głównej. Z kolei Janusz Kidawa nakręcił film „Pan Samochodzik i niesamowity dwór”, Kazimierz Tarnas „Pan Samochodzik i praskie tajemnice” (filmowa wersja „Tajemnicy tajemnic”), a w 1991 Janusz Kidawa „Latające machiny kontra Pan Samochodzik” (filmowa wersja „Złotej rękawicy”).

Jego książki przełożono na wiele języków: niemiecki, rosyjski, ukraiński, czeski, słowacki, bułgarski, węgierski, gruziński, ormiański, baszkirski i kirgiski.

Twierdził, że w latach 40. XX wieku działał z Urzędem Bezpieczeństwa Publicznego zwalczając żołnierzy podziemia antykomunistycznego^[4]. Był członkiem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (od 1962), Ochotniczej Rezerwy Milicji Obywatelskiej (od 1963), Patriotycznego Ruchu Odrodzenia Narodowego (od 1982). W latach 60. XX wieku zasiadał w Wojewódzkiej Radzie Narodowej w Łodzi. W latach 80. XX wieku w lokalnej prasie pisał artykuły krytykujące NSZZ „Solidarność”. Po wprowadzeniu stanu wojennego w 1981 publicznie wyrażał swoje poparcie dla Prezesa Rady Ministrów gen. armii Wojciecha Jaruzelskiego i Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego. Był kontaktem operacyjnym Służby Bezpieczeństwa pod pseudonimem „Eremita”^[5].

Po śmierci pisarza serię o Panu Samochodziku kontynuują inni autorzy^[6].

Od 2013 skupiające miłośników twórczości Zbigniewa Nienackiego Forum Miłośników Pana Samochodzika organizuje konkurs na najlepszą Samochodzikową Książkę Roku^[7]. 16 listopada 2018 na wniosek przedstawicieli Forum Miłośników Pana Samochodzika, w Alei Żeglarskiej w Iławie została odsłonięta tablica pamiątkowa poświęcona pisarzowi^[8][9].

W 2021 warszawskie Orphan Studio zawarło z wnukiem Zbigniewa Nienackiego, jedynym spadkobiercą pisarza, umowę na wyłączne prawa do filmowych i serialowych adaptacji jego książek^[10]. W ramach tej umowy w kwietniu 2022 platforma streamingowa Netflix poinformowała o rozpoczęciu prac nad ekranizacją powieści Pan Samochodzik i templariusze według scenariusza Bartosza Sztybora i w reżyserii Antoniego Nykowskiego^[11]. Premiera miała miejsce 12 lipca 2023^[12].

Kolejność zgodna z wewnętrzną chronologią cyklu (nie według pierwszych wydań):

• Pozwolenie na przywóz lwa (nowy tytuł: Pierwsza przygoda Pana Samochodzika) (1961)
• Uroczysko (nowy tytuł: Pan Samochodzik i święty relikwiarz) (1957)
• Skarb Atanaryka (nowy tytuł: Pan Samochodzik i skarb Atanaryka) (1960)
• Wyspa Złoczyńców (nowy tytuł: Pan Samochodzik i Wyspa Złoczyńców) (1964)
• Pan Samochodzik i templariusze (1966)
• Księga strachów (nowy tytuł: Pan Samochodzik i dziwne szachownice) (1967)
• Niesamowity dwór (nowy tytuł: Pan Samochodzik i niesamowity dwór) (1969)
• Nowe przygody Pana Samochodzika (nowy tytuł: Pan Samochodzik i Kapitan Nemo) (1970)
• Pan Samochodzik i zagadki Fromborka (1972)
• Pan Samochodzik i Fantomas (1973)
• Pan Samochodzik i tajemnica tajemnic (1975)
• Pan Samochodzik i Winnetou (1976)
• Pan Samochodzik i Niewidzialni (1977)
• Pan Samochodzik i złota rękawica (1979)
• Pan Samochodzik i człowiek z UFO (nowy tytuł: Pan Samochodzik i Nieśmiertelny) (1985)
• Pan Samochodzik i nieuchwytny kolekcjoner (1997) (książka dokończona przez Jerzego Ignaciuka)
• Pan Samochodzik i testament rycerza Jędrzeja (1997) (zaadaptowany tekst Zabójstwo Herakliusza Pronobisa – 1958 – przez Jerzego Ignaciuka – pierwotny tekst nie ma nic wspólnego z Panem Samochodzikiem)

• Worek Judaszów (1961)^[13]
• Podniesienie (1963)^[14]
• Laseczka i tajemnica (1963)^[15]
• Z głębokości (1964)^[16]
• Sumienie (1965)^[17]
• Liście dębu (t. 1 – 1967^[18], t. 2 – 1969^[19])
• Mężczyzna czterdziestoletni (1971)^[20]
• Uwodziciel (1978)^[21]
• Raz w roku w Skiroławkach (tom 1 i 2 – 1983)
• Wielki las (1987)
• Dagome iudex (wydane także jako Historia sekretna) (1989–1990)

• Termitiera (1962)^[22]
• Golem (1963)^[23]
• Styks (1966)^[24]
• Opowieść o Bielinku (1966)^[25]
• Sztuki teatralne (2004, Wydawnictwo Rzecz Kultowa, 312 ss.) ISBN 83-917707-1-0^[26]

• Wyspa złoczyńców (film, 1965) – scenariusz
• Z przygodą na ty (serial tv, 1966) – scenariusz
• Wyprawa odważnych (odc. 6) w: Z przygodą na ty (serial tv, 1966) – dialogi
• Akcja Brutus (film, 1970) – scenariusz
• Samochodzik i templariusze (serial tv, 1971) – scenariusz
• Pan Samochodzik i niesamowity dwór (film, 1986) – scenariusz

 Z tym tematem związana jest kategoria: Filmowe adaptacje utworów Zbigniewa Nienackiego.

• Wyspa złoczyńców (1965) – na podstawie powieści Wyspa Złoczyńców
• Akcja Brutus (1970) – na podstawie powieści Worek Judaszów
• Samochodzik i templariusze (1971) – na podstawie powieści Pan Samochodzik i templariusze
• Pan Samochodzik i niesamowity dwór (1986) – na podstawie powieści Niesamowity dwór
• Pan Samochodzik i praskie tajemnice (1988) – na podstawie powieści Pan Samochodzik i tajemnica tajemnic
• Latające machiny kontra Pan Samochodzik (1991) – na podstawie powieści Pan Samochodzik i złota rękawica
• Pan Samochodzik i templariusze (2023) – na podstawie powieści Pan Samochodzik i templariusze^[27]

W zbiorach Filmoteki Narodowej znajdują się scenariusze i nowele filmowe niezrealizowanych ekranizacji dzieł Zbigniewa Nienackiego.

• Śledztwo w toku (1961), nowela filmowa^[28]
• Żegnaj potworze (1965), scenariusz filmu fabularnego^[29]
• Dębowe liście (1965), nowela filmowa – pierwowzór literacki powieści Liście dębu^[30]
• 5:0 dla mordercy (1966), nowela filmowa – pomysł przerobiony później na Księgę Strachów^[31]
• Biały Koń (1968), temat filmowy^[32]
• Niesamowity dwór (1971), scenariusz serialu TV – adaptacja powieści Niesamowity dwór^[33]
• Noc mieszania krwi (1984), scenariusz filmu fabularnego – adaptacja powieści Raz w roku w Skiroławkach^[34]
• Raz w roku w Skiroławkach, (2003), scenariusz serialu TV i scenariusz filmu fabularnego – adaptacja powieści Raz w roku w Skiroławkach^[35]

• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1982)^[36]
• Złoty Krzyż Zasługi^[37]
• Medal 10-lecia Polski Ludowej (19 stycznia 1955)^[38]
• Odznaczenie im. Janka Krasickiego^[39]
• Odznaka „Zasłużony Działacz Kultury”^[39]
• Odznaka honorowa „Zasłużony dla Warmii i Mazur”^[39]

• WiesławW. Kot WiesławW., DorotaD. Górska DorotaD., PRL jak cudnie się żyło!, Poznań: Publicat Wydawnictwo, 2008, ISBN 978-83-245-1506-6, OCLC 297527065 . Brak numerów stron w książce
• PiotrP. Łopuszański PiotrP., Pan Samochodzik i jego autor: o książkach Zbigniewa Nienackiego dla młodzieży, Warszawa: Wydawnictwo Nowy Świat, 2009, ISBN 978-83-7386-329-3, OCLC 751180075 . Brak numerów stron w książce
• MariuszM. Szylak MariuszM., Zbigniew Nienacki. Życie i twórczość, Oficyna wydawnicza „WARMIA” s.c. w Olsztynie, [2008], ISBN 978-83-60586-12-9 . Brak numerów stron w książce

• Internetowy Klub Nienackofanów
• Forum Miłośników Pana Samochodzika
• „Z przygodą na ty” – Forum Miłośników Przygód Pana Samochodzika
• Portal tematyczny ZNienacka
• Zbigniew Nienacki w bazie filmpolski.pl