Zamek w Starogrodzie
 nr rej. A/102/31 z 4.04.1930[1]
| |
 Góra Zamkowa w Starogrodzie | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Typ budynku | |
| Styl architektoniczny | |
| Rozpoczęcie budowy |
poł. XIII w. |
| Ukończenie budowy |
pocz. XIV w. |
| Zniszczono |
XVIII/XIX w. |
| Pierwszy właściciel | |
| Kolejni właściciele | |
Położenie na mapie gminy wiejskiej Chełmno  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego  | |
Położenie na mapie powiatu chełmińskiego  | |
 53°18′32″N 18°22′21″E/53,308889 18,372500
| |
Zamek w Starogrodzie – krzyżacki zamek komturski, który znajdował się w Starogrodzie, siedziba komturów starochełmińskich, jeden z pierwszych zamków krzyżackich[2]. Rozebrany w XIX wieku.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Początkiem istnienia warowni była drewniana fortyfikacja założona przez Hermana Balka podczas krucjaty w 1232 r. W Starogrodzie powstało jedno z pierwszych komturstw, a budowa murowanego zamku rozpoczęła się najpewniej koło połowy XIII wieku, jednak pełną swoją postać zamek murowany przybrał w wyniku prac budowlanych rozpoczętych w latach 1242-1255 i kontynuowanych na przełomie XIII/XIV wieku[3].
W grudniu 1242 roku dowodzony przez brata zakonnego Teodoryka z Bernheim oddział krzyżacki napadł na pomorski gród w Sartowicach skąd zrabował relikwię głowy św. Barbary, którą następnie Krzyżacy umieścili w kaplicy zamku w Starogrodzie[4]. Wkrótce Starogród stał się popularnym ośrodkiem pielgrzymkowym z licznymi odpustami nadawanymi przez papieży. Do relikwii znajdujących się w Starogrodzie pielgrzymowali m.in. w 1301 lub 1302 roku król czeski Wacław II, w 1400 roku Anna Światosławowna, żona wielkiego księcia litewskiego Witolda Kiejstutowicza, kardynałowie włoscy i węgierscy, hrabiowie Anglii, a w 1414 burgundzki rycerz i podróżnik Gilbert de Lannoy[3]. W 1249 roku został wymieniony we wzmiance pisemnej pierwszy komtur starogrodzki – Wipertus[3]. W lipcu 1410 roku, krótko po bitwie pod Grunwaldem, zamek zajęli rycerze ziemi chełmińskiej i przekazali królowi Władysławowi Jagielle. Zamek od króla w zarząd otrzymał kasztelan poznański Mościc ze Stęszewa (Mościcki ze Stążewa)[3]. Krzyżacy oblegli zamek jesienią, w wyniku czego dowodzący obroną rycerz Beretko skapitulował po 17 października[3]. Zamek był siedzibą komtura do 1454 roku, gdy po wybuchu wojny trzynastoletniej został opanowany przez oddziały propolskiego Związku Pruskiego. Tuż przedtem relikwie św. Barbary zostały przeniesione na zamek w Malborku, a po jego zajęciu przez Polaków na rozkaz króla Kazimierza Jagiellończyka przekazana do opactwa norbertanów w Czerwińsku[3]. W 1457 roku zamek w Starogrodzie zajęły w zastaw wojska zaciężne walczącego po stronie krzyżackiej Bernarda Szumborskiego i nie zwróciły, pomimo postanowień kończącego wojnę II pokoju toruńskiego w 1466 roku. W 1478 roku wielki mistrz Marcin Truchsess von Wetzhausen podjął pertraktacje z następcami Szumborskiego w sprawie wykupu i przekazania Krzyżakom zajętych w zastaw dóbr, dzięki czemu Krzyżacy w czerwcu ponownie przejęli zamek co m.in. doprowadziło do wybuchu tzw. Wojny popiej z Polską. W 1479 roku rycerstwo polskie pod dowództwem Piotra Dunina, Jana Białego i Jana Zielezińskiego i wsparciu Gdańska pokonało wojska krzyżackie, a sam wielki mistrz musiał złożyć hołd królowi polskiemu i zwrócić Starogród i inne zamki. Od tego czasu zamek stał się siedzibą starostów królewskich. Odbudowa zniszczonego w wyniku działań wojennych zamku, nastąpiła w 1495 roku z inicjatywy króla Jana Olbrachta.
Na mocy decyzji Aleksandra Jagiellończyka z 1505 roku zamek był w posiadaniu biskupów chełmińskich. W latach 1614–1646 biskupi rozbudowali zamek[3]. W 1623 roku zatrzymał się na zamku król Zygmunt III Waza z małżonką Konstancją Habsburżanką oraz całym towarzyszącym im dworem. Zamek uległ zniszczeniu w czasie wojen szwedzkich w XVII wieku. W latach 1682–1693 przeprowadzono odbudowę zamku za sprawą biskupa Kazimierza Jana Opalińskiego oraz zbudowano pałac szachulcowy z wieżą z zegarem. W 1772 r. ponownie popadł w ruinę, a z 1777 r. pochodzi wzmianka o jego znacznym zniszczeniu. Wkrótce został sprzedany i po 1777 roku rozebrany w celu pozyskania materiału na budowę twierdzy grudziądzkiej[3].
W roku 1963 i 2017 archeolodzy przeprowadzili na zamku prace wykopaliskowe[5].
Architektura
[edytuj | edytuj kod]Dom konwentu (Zamek wysoki) wzniesiono na planie pięcioboku o rozpiętości około 50 m. Główna, dwupiętrowa i podpiwniczona zabudowa znajdował się wzdłuż zachodniego boku. Tam mieściły się główne pomieszczenia zamku średniowiecznego – refektarz, a w narożniku południowo-zachodnim kaplica z relikwiami św. Barbary. Północno-wschodni i południowo-wschodni bok domu konwentu zajmowały natomiast w średniowieczu parterowe budynki gospodarcze, mieszczące kuchnię, piekarnie i browar. Od strony przedzamcza pierwszego (wewnętrznego) dom konwentu osłaniała fosa i parcham (międzymurze i zewnętrzny mur obronny). Od tej strony znajdowała się też brama wjazdowa, a na międzymurzu dom komtura (w nowożytności polskiego starosty). Przedzamcze pierwsze (wewnętrzne) było mniejsze i murowane, a drugie (zewnętrzne), bardzo obszerne, było drewniano-ziemne. Wjazd do zespołu zamkowego znajdował się w pobliżu kościoła parafialnego św. Barbary[6].
-
Góra Zamkowa -
Chorągiew komturstwa starogrodzkiego w Banderia Prutenorum -
-
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo kujawsko-pomorskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 23 lipca 2024 [dostęp 2020-10-12].
- ↑ Wasik, B. 2017a: Relikty architektury i technika budowy zamku. In: Sprawozdanie z badań archeologiczno--architektonicznych zamku w Starogrodzie (stan. nr. 1) przeprowadzonych w 2017 roku. Złożona w archiwum: Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Toruniu i Instytut Archeologii UMK w Toruniu, Toruń, 39–49
- ↑ a b c d e f g h Tomasz Torbus, Zamki konwentualne Państwa Krzyżackiego w Prusach. Część II: Katalog, Słowo/Obraz Terytoria, 2023, ISBN: 978-83-7453-216-7 ,s.491-497
- ↑ Zdobycie Sartowic i relikwii św. Barbary. www.nasze.kujawsko-pomorskie.pl. [dostęp 2017-10-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-10-23)].
- ↑ Bogusz Wasik. "Castra terrae culmensis" – the results of new studies of castles in Chełmno Land (Starogród and Unisław). „Castellologica Bohemica”. 18. s. 191-209. ISSN 1211-6831. [dostęp 2019-12-03]. (ang.).
- ↑ Bogusz Wasik: Starogród - wstępne podsumowanie badań. castra-terrae, 2017-10-22. [dostęp 2017-10-23].
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]Text is available under the CC BY-SA 4.0 license; additional terms may apply.
Images, videos and audio are available under their respective licenses.
