Wyniszczenie przez pracę (niem. Vernichtung durch Arbeit) – zasada stosowana w narodowo-socjalistycznym systemie pracy przymusowej w niemieckich obozach koncentracyjnych i obozach pracy w czasie II wojny światowej, a także wobec m.in więźniów politycznych w sowieckich łagrach^[1].

Wiosną 1942 roku zapadła decyzja o zaangażowaniu na wielką skalę więźniów obozów koncentracyjnych jako robotników przymusowych w przemyśle zbrojeniowym wykorzystywanym na potrzeby wojny. W obozach koncentracyjnych powstawały warsztaty zbrojeniowe, przede wszystkim jednak zaczęto otwierać ich podobozy i tworzyć zewnętrzne komanda robocze^[2]. Takie działania miały ostatecznie pokryć niedobór siły roboczej spowodowany działaniami wojennymi^[3]. Warunki życia i pracy powodowały, że wielu więźniów zginęło^[4]. Po ataku na Związek Radziecki i fiasku niemieckiej strategii blitzkriegu jesienią 1942 roku podjęto decyzję o całkowitym wykorzystaniu więźniów do produkcji broni. Coraz więcej osób było deportowanych do obozów koncentracyjnych, zwłaszcza z Europy Wschodniej, w celu zwiększenia produkcji wojennej w brutalnych warunkach pracy. Tylko w ciągu pierwszych ośmiu miesięcy 1943 roku około 60 tysięcy z 220 tysięcy więźniów zmarło w wyniku pracy przymusowej, niedożywienia i epidemii. Podobozy znajdowały się głównie w pobliżu państwowych i prywatnych zakładów produkcyjnych, które były ważne dla działań wojennych. Od jesieni 1942 roku więźniowie obozów koncentracyjnych są również rozmieszczani w oddziałach zewnętrznych na oczach ludności, która jedynie w wyjątkowych przypadkach pomagała wycieńczonym więźniom w pracach budowlanych i porządkowych po nalotach^[5]. Więźniów niezdolnych do pracy z powodu choroby wykorzystywano do eksperymentów medycznych, mordowano lub pozostawiano samych sobie na wydzielonych terenach obozowych^[6].

GUŁag, sowiecki podmiot łagrami uznawany często za system obozów koncentracyjnych^{[7][8][9][10][11]}, specjalnie stosował metody pracy, które prowadziły do zgonów więźniów^[12]. W dużej mierze przez to, między zaledwie 1930, a 1945 w łagrach zmarło 1,4 miliona osób^[13][14]. Finalnie w łagrach zginęło 2 miliony, 749 tysięcy i 163 osoby^[15]. Poza tym, wiele śmierci spowodowanych bardzo wyniszczającą organizm pracą w łagrze nastąpiło już po opuszczeniu go przez więźnia^[16].

• Roboty przymusowe w III Rzeszy
• Praca przymusowa Niemców w Związku Radzieckim
• Jeńcy sowieccy w niewoli niemieckiej (1941–1945)
• Deportacje z terenów Górnego Śląska do ZSRR (1945)