Jacopo Strada (ur. 1515^[1] w Mantui, zm. 6 września^[2] 1588 w Pradze^[3]) – włoski kolekcjoner i marszand. Również malarz, architekt, złotnik, konstruktor, numizmatyk, językoznawca. Dworzanin książęcy i cesarski, antykwariusz na dworze trzech kolejnych niemieckich cesarzy z dynastii Habsburgów: Ferdynanda I, Maksymiliana II i Rudolfa II. Jego wizerunek znany jest z portretu autorstwa Tycjana.

Prawdopodobnie terminował w mantuańskich warsztatach Giulia Romana. W 1546 r. zamieszkał w Norymberdze, której obywatelstwo miejskie otrzymał w 1549. W latach 1552-55 przebywał w Lyonie i podróżował do Rzymu, będąc na usługach papieża Pawła III, zaś po jego śmierci – Marcelego II, po którego nagłym zgonie powrócił na północ. W 1556 przeniósł się do Wiednia, do domu przy dzisiejszej Bankgasse 12.

Był przyjacielem i zaufanym pośrednikiem Johanna Jakoba Fuggera (1531-1598) – patrycjusza z Augsburga, humanisty, kolekcjonera książek, przyjaciela i doradcy księcia Bawarii Albrechta V. Dla Fuggera wyszukiwał włoskie dzieła sztuki (Fugger korzystał z jego usług od 1544 w Norymberdze, co być może skłoniło Stradę do późniejszego osiedlenia się właśnie tam^[4]). Na zlecenie Fuggera sporządził dla jego biblioteki 15 tomów rysunków herbów włoskiej szlachty. Zbiór rysunków starożytnych monet z kolekcji Fuggera wykonanych przez Stradę trafił do kolekcji księcia Albrechta i znajduje się dziś w Gocie.

Pracował jako architekt dla Ferdynanda I podczas trwającej budowy pałacu Hofburg. Wiosną 1558 Ferdynand I, po uprzednim zapoznaniu się z działalnością i umiejętnościami Strady, przyjął go na swe usługi, jednak dopiero w 1560 zatrudnił go na stałe i uczynił swym nadwornym architektem. Stało się to pomimo braku praktycznego doświadczenia Strady w dziedzinie architektury, cesarz wziął jednak pod uwagę jego dużą wiedzę teoretyczną, nabytą jeszcze w Mantui podczas nauki u Giulia Romana, a następnie utrwalaną poprzez liczne zajęcia związane z włoskimi budowlami^[5].

Strada wykonywał także zlecenia Albrechta V. Między innymi od grudnia 1566 pracował dla niego, współzawodnicząc z Fuggerem, w Rezydencji w Monachium przy tworzeniu Antiquarium gromadzącego starożytności. Zebrane tam starorzymskie rzeźby wciąż można oglądać w zaprojektowanym przez Stradę układzie. Do Wiednia powrócił w 1568. Dostarczał planów dla architekta Jana Šembera von Boskovic do budowy zamku Bučovice koło Brna. Jeśli chodzi o zamek Neugebäude, którego budowę zlecił Maksymilian II w 1568, początkowo jako domku myśliwskiego w pobliżu starszego zamku Kaiser Ebersdorf, w ocalałych dokumentach nie widnieje nazwisko architekta, ale skomponowanie budowli z ogrodami w nowoczesnym duchu wskazuje jednak na to, że prace przebiegały pod kierunkiem Strady. Budowa obiektu, podczas której dokonywano licznych drobnych zmian, została gwałtownie przerwana z powodu śmierci cesarza w 1576^[6].

Stradzie przypisuje się datowane na lata 1567-68 rysunki budynku i wnętrz największego dzieła Romana Palazzo del Tè oraz Palazzo Ducale w Mantui (znajdujące się obecnie w Kunstmuseum w Düsseldorfie^[7], stworzone z myślą o jego dziele Descrizione di tutta Italia).

W latach 1567-68 Strada odwiedził Wenecję w celu pozyskania dla księcia Albrechta słynnej kolekcji sztuki i starożytności pozostawionej przez Gabriele Vendramina (zm. 1552, upamiętniony na innym obrazie Tycjana, Portret wotywny rodziny Vendramin z 1547). Wiązało się to z zerwaniem postanowień testamentu Vendramina i w rezultacie nie powiodło się. Udało mu się za to po kilkuletnich negocjacjach wykupić dla księcia dużą część kolekcji Andrei Loredano^[8] – 91 popiersi, 43 posągi i torsy, 33 płaskorzeźby, 44 fragmenty posągów, około 120 małych wyrobów z brązu, około 2500 numizmatów i pewną ilość innych przedmiotów^[9]. Kolejny nieuczciwy interes podczas negocjacji w sprawie kolekcji Vendramina ubił Strada z Tycjanem^[10], co w efekcie zaowocować miało powstaniem portretu Strady. Zadaniem Strady było poświadczyć, że obrazy przeznaczone do gabinetu cesarza Maksymiliana to autentyczne dzieła namalowane przez Tycjana dla Filipa II – w rzeczywistości były to ich kopie namalowane przez uczniów artysty. W zamian Tycjan miał namalować portret Strady, miał też otrzymać od niego futrzany płaszcz – niewykluczone, że właśnie ten, który widnieje na ramionach modela na portrecie. Wiedza o tej umowie pochodzi z listu napisanego do Fuggera przez Nicolò Stoppia, weneckiego handlarza dzieł sztuki, także pracującego dla Fuggera. Stoppio w liście twierdzi, że Tycjan nie lubił Strady, miał złe mniemanie o jego umysłowości i uznawał go za szarlatana, choć niewykluczone, że słowa te to wyraz zawiści z powodu większych sukcesów rywala^[11]. Choć niepodważalna jest bardzo dobra jakość portretu, historycy sztuki zgodnie twierdzą, że przedstawiony na nim wizerunek Strady nie jest pochlebny. Poza wzorowana jest na znanym Tycjanowi reliefie nagrobnym z ok. 1335 r., na którym szlachcic ofiaruje Bogu swą duszę, przedstawioną przez nagie niemowlę. Strada jednak, w swej pełnej przepychu siedzibie, składa skrajnie różną ofertę klientowi. Jak pisze Jennifer Fletcher, trzyma w dłoniach Wenus, której wstydliwa poza jest sprytnie zniwelowana poprzez jego dłoń chwytającą jej pierś. Jako że jest postacią o podejrzanej reputacji, jego twarz jest przedstawiona przy pomocy wyjątkowo wyrazistego chiaroscuro. Jego koronne osiągnięcie – prace dotyczące numizmatyki (mieszanina erudycji i nonsensu) są wymownie umieszczone nad jego głową. Jego towarzyskie aspiracje podkreśliła późniejsza decyzja Tycjana o podwojeniu liczby ogniw łańcucha na szyi^[12]. Także John Pope-Hennessy sądził, że Strada został ukazany w złym świetle, dostrzegając w jego portrecie takie cechy, jak służalczość, podstępność i nieprzyjemna gorliwość^[13].

Strada porzucił służbę u księcia Albrechta ok. 1570 r.

Od 1576 r. Strada służył jako nadworny antykwariusz, artysta i architekt Rudolfa II, otrzymując pod opiekę cesarski skarbiec – Schatzkammer. Funkcję tę przejął po nim w 1579 jego syn Ottavio (1550-1606).

W latach 1571-74 sporządził katalog ocalałej literatury starożytnej i opracował leksykon. 27 grudnia 1574 zostało mu nadane szlachectwo^[14]. Zburzył i odbudował swą posiadłość, w której mieściły się złożona z 3 tysięcy woluminów biblioteka oraz Kunstkammer – kolekcja sztuki i osobliwości. Rezydował tam do końca życia, cały czas pozostając honorowym gościem cesarzy. Palais Strada stanowił wyrazisty przykład późnorenesansowej architektury w dzielnicy Wiednia Simmering. Został zburzony w 1875 r. podczas przebudowy Burgtheater.

W 1577 wydał we Frankfurcie nad Menem siódmą księgę traktatu o architekturze Sebastiana Serlia, z oryginalnym włoskim tekstem, istniejącym w pergaminowym manuskrypcie, i swoim tłumaczeniem na łacinę. We wstępie Strada podaje, że otrzymał rękopis od samego Serlia w 1550 r. w Lyonie.

Jacopo Strada zmarł w Pradze i pochowany został w tamtejszym kościele św. Mikołaja w dzielnicy Malá Strana, nie zaś, jak podają niektóre źródła, w Wiedniu^[15][16].

W 1544 w Lyonie poślubił Otylię Schenk von Roßberg (zm. 1574).

Miał sześcioro dzieci (Paulo, Ottavio, Martino, Lavina, Sicilia i Tobias). Jego faktycznym i duchowym następcą (choć wydziedziczonym w testamencie na rzecz znacznie młodszego nieślubnego syna, Tobiasa) stał się Ottavio. Córka Ottavia^[17], Anna Maria, znana również jako Katarzyna (1579-1629), była faworytą Rudolfa i urodziła mu sześcioro dzieci^[18].

• J. Anderson, A Further Inventory of Gabriel Vendramin's Collection, "The Burlington Magazine", t. 121, nr 919 (październik 1979), s. 639-648.
• L. Freedman, Titian's Jacopo da Strada: a portrait of an 'antiquario', "Renessaince Studies", t. 13, nr 1 (1999), s. 15-39.
• D. J. Jansen, Jacopo Strada et le commerce d'art, "Revue de l'art" 77 (1987), s. 11-21.
• D. J. Jansen, The Case for Jacopo Strada as an Imperial Architect Private [w:] Rudolf II, Prague and the World. Papers from the International Conference, Prague 1998, s. 229-235.
• H. Lietzmann, Der kaiserliche Antiquar Jacopo Strada und Kurfurst August von Sachsen, "Zeitschrift für Kunstgeschichte", t. 60, nr 3 (1997), s. 377-399.
• A. Přibyl, O rodu a erbu Stradů z Rosberga, znamých starožitníků na dvoře Ferdinanda I., Maxmiliána II. a Rudolfa II, "Heraldika a Genealogie", nr 1-4 (1968), s. 29-31 (dostępne także na: heraldica.cz).
• Rudolf II and his world: a study in intellectual history, 1576-1612, Oxford 1973.
• P. H. Smith, P. Findlen, Merchants and Marvels: commerce, science and art in early modern Europe ...
• Titian, The National Gallery Company, red. D. Jaffé, Yale – Londyn 2003, ISBN 1-857099036.
• E. Verheyen, Jacopo Strada's Mantuan Drawings of 1567-1568, "The Art Bulletin", t. 49, nr 1 (marzec 1967), s. 62-70.
• H. E. Wethey, Titian: The Portraits, Vol. 2, London 1971, ISBN 100714814245.

Kategoria:Włoscy architekci