Główny Zarząd Wywiadowczy

Главное разведывательное управление Генерального штаба Вооружённых сил Российской Федерации

Odznaka GRU
Siedziba główna GRU
Państwo	Rosja
Data utworzenia	5 listopada 1918
Szef GRU	wiceadmirał Igor Kostiukow
Budżet	Utajniony
Zatrudnienie	Utajnione
Adres
ul. Grizodubowoj 3 Moskwa
Multimedia w Wikimedia Commons

Główny Zarząd Wywiadowczy (ros. Главное разведывательное управление Генерального штаба Вооружённых сил Российской Федерации, Gławnoje Razwiedywatielnoje Uprawlenije, w skrócie GRU) (pol. GRU GSz WS RF – Główny Zarząd Wywiadowczy Sztabu Generalnego Sił Zbrojnych Federacji Rosyjskiej) – instytucja wywiadu wojskowego kolejno Rosji Radzieckiej, ZSRR, a następnie, od 1991 r. – Federacji Rosyjskiej. W ramach reform Sztabu Generalnego przekształcona w 2004 w Główny Zarząd Sztabu Generalnego Sił Zbrojnych Federacji Rosyjskiej^[1].

Pierwszy rosyjski organ wywiadu wojskowego powstał w 1810 r., w czasie wojen napoleońskich, kiedy minister wojny Michaił Andreas Barclay de Tolly zaproponował cesarzowi Rosji Aleksandrowi I utworzenie Ekspedycji do Spraw Tajnych w ramach Ministerstwa Wojny (rosyjski: Экспедиция секретных дел при военном министерстве). Dwa lata później przemianowano ją na Biuro Specjalne (ros. Особая канцелярия).^[2]

W 1815 r. Biuro zostało Oddziałem I podległym Naczelnemu Szefowi Sztabu. W 1836 r. funkcje wywiadowcze zostały przeniesione do Oddziału II Naczelnego Szefa Sztabu. Po wielu zmianach nazw na przestrzeni lat, w kwietniu 1906 r. wywiad wojskowy był prowadzony przez Departament V pod zwierzchnictwem Szefa Sztabu Generalnego Ministerstwa Wojny.^[3]

Początki działania GRU jako organizacji są nierozerwalnie związane z historią wojny domowej w Rosji. Początkowo zdecentralizowany wywiad Armii Czerwonej doraźnie radził sobie z napotykanymi problemami. Samo jego istnienie doprowadziło jednak do intensywnej rywalizacji z Czeka (Всероссийская чрезвычайная комиссия по борьбе с контрреволюцией и саботажем при СНК РСФСР, ЧК, ВЧК).

LewTrockie września jako komisarz wojny i marynarki wojennej stanął na czele Rewolucyjnej Rady Wojennej (ros. Riewwojensowiet) RFSRR.^[4] W 1921 r. zmienił nazwę na Zarząd Wywiadowczy (Razwiedywatielnoje Uprawłenije), w późniejszym okresie (1925 r.) znany był również jako IV Zarząd Sztabu Generalnego Armii Czerwonej. Jego działalność miała na celu rozpoznanie oraz analizę potencjału militarnego i zasad dowodzenia zagranicznych armii, a także pozyskiwanie informacji o kadrze oficerskiej w państwach będących przedmiotem zainteresowania Sztabu Generalnego Armii Czerwonej.^[5] Skoordynowanie działań wywiadu wojskowego nie przyniosło jednak końca krwawej rywalizacji między służbami.^[6]

Główne zasady funkcjonowania GRU ustalone w 1918 roku obowiązują do dziś:^[7]

1. Każdy sztab musi mieć własny wydział wywiadowczy.

2. Wydziały wywiadowcze sztabów podlegają bezpośrednio analogicznym wydziałom sztabów jednostek nadrzędnych.

3. Siatki wywiadowcze muszą komponować się w jedną całość, tak by siatka armii stanowiła część siatki wywiadu Sztabu Generalnego i siatki frontu (w czasach pokoju okręgu wojskowego lub grupy armii czy floty).

4. Działalność dywersyjna uznawana jest przez wielu za mniej ważną od zbierania informacji, choć każda większa jednostka musi dysponować własną grupą dywersyjną (Specnaz). Grupa ta zawsze podlega wydziałowi wywiadowczemu sztabu danej jednostki.

5. Wywiad wojskowy musi być niezależny od organów bezpieczeństwa państwowego i ich wywiadu.

Rozkwit wywiadu wojskowego miał miejsce po 1927 roku i okazał się być jednym z największych oraz najskuteczniejszych służb wywiadowczych na świecie z tysiącami agentów w wielu krajach świata.^[8]

W 1935 roku wywiad wojskowy był instrumentem, który przeprowadził czystkę NKWD.^[9] Zamordowano ponad 3000 oficerów. Później role się odwróciły, czystkę w wojsku oraz wywiadzie wojskowym przeprowadziło NKWD.^[10] Na jej skutek wywiad wojskowy praktycznie przestał istnieć, wymordowano praktycznie wszystkich funkcjonariuszy oraz pracowników, nie pomijając kucharzy czy gońców. Wszyscy pozostali przy życiu funkcjonariusze zostali wkrótce zamordowani w wyniku drugiej i trzeciej czystki. Wywiad wojskowy przestał istnieć; wojsko i przemysł zbrojeniowy poniosły straty większe niż w wojnie 1920 roku.^[11]

Wywiad odrodził się dopiero w wyniku wojny zimowej z Finlandią (lata 1939-1940).^[12]

W lutym 1942 wywiadowi nadano nazwę Głównego Zarządu Wywiadu (GRU). W tym czasie, obok Zarządu Wywiadowczego Sztabu Generalnego Robotniczo-Chłopskiej Armii Czerwonej działał też Główny Zarząd Wywiadowczy, bezpośrednio podległy ludowemu komisarzowi obrony. W czerwcu 1945 obie te struktury połączono w Główny Zarząd Wywiadowczy Sztabu Generalnego Armii Czerwonej.^[13]

We wrześniu 1942 dokonano podziału kompetencji pomiędzy GRU a nowo utworzoną służbę kontrwywiadu wojskowego Sztabu Generalnego Smiersz. Do pierwszych zadań GRU należał wywiad strategiczny, który rozumiano jako wszelką działalność zagraniczną i na zapleczu frontu na terenach okupowanych przez Niemców, łącznie z werbunkiem agentury. Zarząd Wywiadu Sztabu Generalnego miał o wiele skromniejsze możliwości, koordynując aktywność oddziałów rozpoznawczych i wywiadowczych, działających na szczeblu frontów armii.^[14]

Kolejną reformę przeprowadzono w kwietniu 1943. Zarządowi Wywiadu podporządkowano cały wywiad taktyczny, łącznie z dywersjami oraz działaniami partyzanckimi. GRU zajmowało się odtąd wyłącznie wywiadem zagranicznym.

Żołnierze i agenci GRU zbierali informacje nie tylko o broni, wojsku i przemyśle zbrojeniowym. Już od czasów ZSRR specjalnością GRU było zdobywanie za granicą informacji dotyczących technologii, także tych niezwiązanych bezpośrednio z kwestiami militarnymi. Od lat 60. XX w. wojskowy wywiad silnie konkurował z wywiadem cywilnym w zdobywaniu informacji o technologii użytecznej dla uzbrojenia. Obecnie w kręgu zainteresowań GRU są kwestie informatyczne, elektroniczne, itp. Oficerowie głównego zarządu działają nie tylko w kręgach wojskowych innych państw, ale także werbują cywilów, niekoniecznie związanych z obronnością.^[15]

W przeciwieństwie do służb cywilnych, wywiad wojskowy uniknął zmian związanych z upadkiem ZSRR. W miejsce rozwiązanego cywilnego KGB powstały FSB i SWR oraz FSO. Natomiast wywiad wojskowy funkcjonuje pod prawie niezmienioną nazwą do dzisiaj. Jedyną większą zmianą była zmiana siedziby, znanej jako Akwarium.^[16] W 2006 GRU przeniosło się do nowoczesnego i ogromnego kompleksu o powierzchni ponad 70 tys. m kw., niedaleko od poprzedniej lokalizacji.^[17]

W początkowych latach istnienia, radziecki (później rosyjski) wywiad wojskowy przechodził szereg gruntownych zmian w nazwie oraz podporządkowaniu w hierarchii wojskowej. Mimo, iż GRU potocznie nazywano "Gławnoje Razwiedywatielnoje Uprawlenije", nazwa ta weszła oficjalnie w życie dopiero od lutego 1942 roku. Radziecki wywiad wojskowy w latach od 1941 do 1949 roku występował jako:

W okresie od września1947 do stycznia 1949 GRU wchodził w skład Komitetu Informacji przy Radzie Ministrów ZSRR. W tym czasie funkcjonowała także niewielka specjalistyczna Służba Wywiadowczo-Dywersyjna Ministerstwa Sił Zbrojnych ZSRR.

GRU odpowiada bezpośrednio przed szefem sztabu generalnego oraz ministrem obrony Rosji.

Struktura z roku 1997

Z jawnych źródeł można wywnioskować, że GRU była podzielona na wiele wydziałów, zarządów i sekcji. Główny Zarząd składał się z 12 dyrektoriatów i wielu pomocniczych wydziałów. ^[34][35]

• Pierwszy wydział był odpowiedzialny za wywiad w Europie
• Drugi wydział - Zachodnia Hemisfera
• Trzeci wydział – Azja
• Czwarty wydział – Afryka i Bliski Wschód
• Piąty wydział – wywiad w operacjach wojskowych, w tym wywiad marynarki wojennej i sił powietrznych
• Szósty wydział – wywiad elektroniczny (SIGINT) i wywiad kosmiczny
• Siódmy wydział – NATO
• Ósmy wydział – administracja specjalnych, wysublimowanych działań
• Dziewiąty wydział – technologie wojskowe
• Dziesiąty wydział – wojna ekonomiczna
• Jedenasty wydział – doktryny strategiczne
• Dwunasty wydział – wojna informacyjna

Struktura z roku 2020

W badaniach przeprowadzonych przez Służbę Dochodzeniową Kongresu (Congressional Research Service) istnieje opis struktury GRU jednak zaznaczono, że pełna struktura pozostaje objęta tajemnicą.^[36][37]

Cztery regionalne dyrektoriaty:

1. Unia Europejska
2. Północna i Południowa Ameryka, Wielka Brytania, Australia i Nowa Zelandia
3. Azja
4. Afryka

Jedenaście dyrektoriatów z konkretnymi zadaniami:

1. Zarząd Wywiadu Operacyjnego
2. Zarząd Rozpoznania Elektromagnetycznego (SIGINT) i dwie jednostki działające w cyberprzestrzeni czyli Jednostka 26165 (rzekomo jest to grupa hakerska Fancy Bear/APT28/STRONTIUM) i 74455 (prawdopodobnie jest to grupa Sandworm)
3. NATO
4. Specnaz (siły specjalne)
5. Zarząd Techniki Wojskowej
6. Zarząd Gospodarki Wojskowej
7. Zarząd Doktryn Strategicznych i broni
8. Wojna Informacyjna
9. Zarząd Wywiadu Kosmicznego
10. Zarząd Operacyjno-Techniczny
11. Zarząd Stosunków Zewnętrznych

Inne:

• Zarząd Kadr (ros. Управление кадров)
• Zarząd Administracyjno-Techniczny (ros. Административно-техническое управление)
• Oddział Archiwalny (ros. Архивный отдел)
• Służba informacyjna (ros. Информационная служба)

Głównym zadaniem GRU jest prowadzenie rozpoznania:

• agenturalnego,

• kosmicznego,

• elektronicznego,

• innych rodzajów rozpoznania poza granicami Rosji.

Szpiedzy w sposób niejawny przechwytują informacje potrzebne rosyjskim władzom do podejmowania decyzji w dziedzinie polityki, gospodarki, obrony i nauki.^[38]

Na oficjalnej stronie internetowej Głównego Zarządu Wywiadowczego można przeczytać, że oficerowie GRU zajmują się:

• przekazywaniem informacji urzędnikom poziomu centralnego,
• tworzeniem warunków "sprzyjających pomyślnej realizacji rosyjskiej polityki obronnej i bezpieczeństwa",
• przyczyniają się do ogólnego rozwoju państwa.

Agenci uprawnieni są do niejawnej współpracy z różnymi informatorami. Dopuszczalne jest również stosowanie przez nich "jawnych i ukrytych metod i środków" do osiągnięcia postawionego im celu. Aleksander Szlachturow, który kierował GRU w latach 2009-2011, tłumaczył, że zadaniem tej służby jest "odkrywanie zagrożeń dla interesów narodowych i bezpieczeństwa militarnego Rosji" oraz ich analiza. Jego poprzednik Walentin Korabielnikow powiedział, że GRU m.in. pozyskiwało informacje o badaniach prowadzonych przez obce państwa^[8].

Według doniesień świadka, który udzielił wywiadu dla agencji prasowej Reuters, GRU wykorzystuje tzw. „nielegalnych agentów”, czyli osoby bez oficjalnych powiązań z rządem i immunitetu dyplomatycznego, które pracują na terytorium infiltrowanego państwa przez wiele lat.^[39]

• Piotr Popow (CIA)
• Dmitrij Polakow (CIA)
• Oleg Pieńkowski (CIA, SIS)
• Władimir Rezun (Wiktor Suworow) (SIS)
• Walter Kriwicki
• Igor Guzenko (RCMP)

Siergiej Skripal jest byłym pułkownikiem GRU^[40]. W latach 90 XX wieku oraz na początku XXI wieku pracował on jako podwójny agent brytyjskich służb wywiadowczych^[41].

Działalność:

Rosyjskie służby uważają, iż został on zwerbowany przez brytyjskie tajne służby w 1995 roku w Hiszpanii, gdzie przebywał pełniąc obowiązki jako oficer GRU. Osobą odpowiedzialną za werbunek był Pablo Miller - brytyjski agent MI6, który posługiwał się danymi Antoni Alvarez de Hidalgo i pracował w ambasadzie Wielkiej Brytanii w Tallinie^[42].

Po powrocie z Hiszpanii służył w centrali GRU, gdzie szybko wspinał się po drabinie władzy, a wkrótce został szefem wydziału personalnego tej instytucji. W 1999 roku przeszedł na emeryturę i pracował w Ministerstwie Spraw Zagranicznych. W 2001 roku uzyskał zatrudnienie w Ministerstwie Jednostek Terytorialnych Obwodu Moskiewskiego. ^[43][44]

Według rosyjskich urzędników otrzymał zapłatę w wysokości 100 000 dolarów za ujawnione przez siebie informacje, do których należeć miały między innymi tożsamość rosyjskich agentów wywiadu działających w Europie i niejawne informacje o rosyjskich obiektach wojskowych.^[45]

W grudniu 2004 roku został zatrzymany niedaleko swojego miejsca zamieszkania, a dwa lata później skazany za zdradę stanu na 13 lat więzienia. W lipcu 2010 r. został on jednak uwolniony w ramach umowy o wymianie szpiegów ze Stanami Zjednoczonymi. Rok później przeprowadził się do Salisbury w Wielkiej Brytanii^[46].

Otrucie:

4 marca 2018 r. Skripal wraz ze swoją córką Julią wybrali się do restauracji "Zizi", gdzie zostali otruci, jak się potem okazało, rosyjską trucizną Nowiczok^[47]. Substancja ta podana w odpowiedniej dawce w przeciągu kilku minut paraliżuje mięśnie odpowiedzialne za oddychanie oraz prowadzi do zatrzymania akcji serca.

Już tego samego dnia, niedługo po tym jak Skripalowie wyszli z restauracji, zostali znalezieni nieprzytomni na ławce w parku w mieście Salisbury^[48]. Zostali przewiezieni do szpitala, gdzie przez jakiś czas znajdowali się w stanie krytycznym, jednak niedługo potem zagrożenie minęło i opuścili szpital^[49].

Szybko rozpoczęto masową operację oczyszczania miejsc w których przebywał Siergiej lub jego córka. Władze brytyjskie poinformowały, że największe stężenie Nowiczoka znaleziono w domu Skripala. Operacja oczyszczania, w którą zaangażowanych było ponad 200 osób, objęła jeszcze osiem innych miejsc.^[50]

Za sprawców tego czynu uważa się oficerów rosyjskiego wywiadu wojskowego GRU - Aleksandra Miszkina i Anatolija Czepiga. Początkowo mężczyźni zaprzeczali swojego związku z tą sprawą^[51]. Wielka Brytania wydała europejski nakaz aresztowania, rosyjska konstytucja zabrania jednak wydawania innym krajom swoich obywateli^[52]. Rosja odrzucała oskarżenia jakoby miałaby mieć jakikolwiek związek z próbą otrucia. W rezultacie nastąpił kryzys dyplomatyczny, w związku z którym kraje zachodnie wydaliły łącznie około 140 rosyjskich dyplomatów, na co Rosja odpowiedziała tym samym^[53].

Skripalowie znajdują się teraz w Nowej Zelandii, żyją tam pod nowymi nazwiskami i będą starali się zostać w ukryciu do końca życia^[54].

Dmitrij Fiodorowicz Poliakow był radzieckim generałem dywizji (według niektórych źródeł generał porucznik radzieckiego GRU) i wybitnym szpiegiem okresu zimnej wojny, który ujawnił radzieckie tajemnice FBI i Centralnej Agencji Wywiadowczej. W CIA znany był pod kryptonimami BOURBON i ROAM, natomiast Federalne Biuro Śledcze (FBI) znało go jako TOPHAT (Top Hat). Współpracował on z amerykańskim wywiadem przez 25 lat. ^[55][56]

Rekrutacja:

Zrekrutowano go, podczas drugiego pobytu w Nowym Jorku w latach 1959-1961 zwrócił się on do agentów kontrwywiadu FBI, oferując swoje usługi jako informator. Jego kolejne zagraniczne zadania obejmowały Rangun w Birmie (1965-1969) i New Delhi w Indiach (1973-1976 i 1979-1980), gdzie pełnił funkcję radzieckiego attaché wojskowego.

Niektórzy w CIA uważają, że Poliakow został kretem, ponieważ był zdegustowany korupcją elit sowieckiej partii komunistycznej.^[57] Wiktor Czerkaszyn sugerował, że był rozgoryczony, ponieważ sowieckie kierownictwo odmówiło mu pozwolenia na zabranie ciężko chorego syna, najstarszego z trójki, do szpitala w Nowym Jorku, gdzie mógłby otrzymać odpowiednią pomoc medyczną. Jego syn zmarł w wyniku choroby i wkrótce potem Poliakow rozpoczął działalność informatora.^[58]

Przez 25 lat pozostawał informatorem CIA, pnąc się po szczeblach kariery, zostając w końcu generałem w ZSRR. Oficerowie CIA wypowiadali się bardzo pozytywnie o rodzaju dostarczanych przez niego informacji.^[59]

Sandy Grimes powiedziała o nim: "Poliakow był naszym klejnotem w koronie, najlepszym źródłem, przynajmniej według mojej wiedzy, jakie kiedykolwiek posiadał amerykański wywiad i mogłabym przypuszczać, choć nie mogę być tego pewna, ale najlepszym źródłem, jakie kiedykolwiek posiadała jakakolwiek służba wywiadowcza.” Urzędnicy CIA i FBI, w tym zastępca dyrektora William Sullivan, uważali, że w pewnym momencie Poliakow został uczyniony potrójnym agentem, który zwodził Zachód dezinformacją.^[60][61]

Ważne informacje dostarczane przez Poliakowa: ^[62]

- Przekazał dowody na rosnące zależności między Związkiem Radzieckim, a Chinami. Informacje te odegrały kluczową rolę w podjęciu przez prezydenta USA Richarda Nixona decyzji o nawiązaniu stosunków dyplomatycznych z Chinami w 1972 r.

- Przekazał dane techniczne dotyczące radzieckich pocisków przeciwpancernych. Chociaż Stany Zjednoczone nigdy nie walczyły bezpośrednio ze Związkiem Radzieckim, wiedza na temat tej broni okazała się bezcenna, gdy Irak użył jej w wojnie w Zatoce Perskiej.

- Przekazał dowód na szpiegostwo Franka Bossarda na rzecz ZSRR.

- Prawdopodobnie to jego raporty były źródłem wiedzy wywiadu amerykańskiego i administracji prezydenta Ronalda Reagana na temat dalszych planów przywódcy ZSRR Michaiła Gorbaczowa i radzieckich kół wojskowych, odnośnie do kontynuowania wojny w Afganistanie.

Dekonspiracja:

Poliakow był jednym z tych którzy zostali zdradzeni przez oficera kontrwywiadu CIA Aldricha Amesa. Wcześniej w 1979 roku wskazał go inny funkcjonariusz służb specjalnych, Robert Hanssen z FBI, który zaoferował GRU współpracę w Nowym Jorku.^[63]

Aresztowany przez KGB niedługo po rozpoczęciu współpracy Amesa z KGB (1985 rok), został stracony w 1988 roku.^[64]

Podejrzani o szpiegostwo:

• Ward Pigman - profesor uniwersytetu w Nowym Yorku, prawdopodobny współpracownik Whittakera Chambersa

Szpiedzy:

• Whittaker Chambers - szpieg w USA na rzecz ZSRR, później dziennikarz i antykomunista
• Artur Ritter-Jastrzębski - szpieg podczas II WŚ na rzecz ZSRR, później generał PRL
• Mieczysław Moczar^[65] - szpieg podczas II WŚ na rzecz ZSRR oraz PPR, później czołowy polityk PRL.
• Richard Sorge - szpieg na rzecz ZSRR
• Leopold Trepper - szpieg w II RP na rzecz ZSRR, szef organizacji "Czerwona Orkiestra"

Jednostka 29155

Ma za zadanie dokonywania zagranicznych zamachów i innych tajnych działań mających na celu destabilizację państw europejskich. Uważa się, że jednostka działała w tajemnicy od co najmniej 2008 r., choć jej istnienie stało się publicznie znane dopiero w 2019 r. Dowodzi nią gen. dyw. Andriej Władimirowicz Awierianow, a jej siedziba mieści się w siedzibie 161 Specjalistycznego Ośrodka Szkoleniowego Specjalnego Przeznaczenia we wschodniej Moskwie. W jej skład wchodzą odznaczeni weterani radzieckiej wojny w Afganistanie oraz wojen w Czeczenii i na Ukrainie. Powiązana jest z rosyjską aneksją Krymu w 2014 r., otruciem w 2015 r. bułgarskiego handlarza bronią Emiliana Grevewa (Emiljan), próbą zamachu stanu w Czarnogórze w 2016 r. oraz otruciem obywatela Rosji Siergieja Skripala^[66]. Operatorów tej jednostki namierzono również w 2018 r. w Szwajcarii w czasie gdy inne jednostki GRU zhakowały Światową Akademię Antydopingową (badającą wówczas sponsorowany przez państwo doping rosyjskich olimpijczyków) i próbowały zhakować Organizację ds. Zakazu Broni Chemicznej która badała wtedy atak chemiczny w Dumie przeprowadzony przez wspieranego przez Rosję Baszara al-Asada i dowody w sprawie Skripala^[66].

Jednostka 54777

Inaczej nazywana 72 Centrum Służb Specjalnych, jest jednym z głównych ośrodków GRU zajmujących się wojną psychologiczną. Utrzymuje ona kilka organizacji frontowych takich jak InfoRos i Instytut Rosyjskiej Diaspory. Wywodzi się z radzieckiego GŁAVPUR (Gławnoje Politiczeskoje Uprawlienije, czyli Główny Wydział Polityczny) i została utworzona na początku lat 90-tych. W latach 90. jednostka koncentrowała się na proradzieckiej dezinformacji w nowo podzielonych republikach, takich jak Litwa i Czeczenia. W późniejszych latach jednostka obejmowała szeroki zakres działań, od prowadzenia organizacji pozarządowych skierowanych do rosyjskich emigrantów w krajach zachodnich (InfoRos, Instytut Diaspory Rosyjskiej, Światowa Rada Koordynacyjna Rodaków Rosyjskich Żyjących za Granicą, Fundacja Wspierania i Ochrony Praw Rodaków Żyjących za Granicą) po manipulowanie opinią publiczną w Rosji i za granicą w ramach przygotowań do konfliktów zbrojnych, takich jak w Gruzji, Donbasie czy Syrii^[67][68].

Jednostka 26165

Jednostka ta znana jest również pod nazwą Fancy Bear, STRONTIUM i APT28. Jest to grupa hakerska najbardziej znana ze swojej roli w wycieku e-maili Komitetu Narodowego Demokratów z 2016 r. Jej celem były skrzynki mailowe i systemy komputerowe Komitetu Kampanii Kongresu Demokratów (DCCC), Demokratycznego Komitetu Narodowego (DNC) i kampanii prezydenckiej Hillary Clinton w 2016 r. aby wpłynąć na wybory prezydenckie w USA na korzyść kandydata republikanów, Donalda Trumpa^[69][70]. O jej winie informowały amerykańskie media oraz śledztwo senackiej komisji wywiadu. Uważa się, że inna grupa oskarżona o udział we włamaniu, Cozy Bear/APT29, należy albo do rosyjskiej FSB, albo SVR. Jednostka 26165 została pierwotnie utworzona w czasie zimnej wojny jako 85 Główne Centrum Służb Specjalnych, odpowiedzialne za kryptografię wywiadu wojskowego^[71].

Jednostka 74455

Znana również jako Sandworm Team lub Main Center for Technologies, używała różnych fikcyjnych tożsamości internetowych (DCLeaks i Guccifer 2.0) w celu ujawniania politycznie wrażliwych skradzionych dokumentów na stronie internetowej WikiLeaks. Znalazło się tam np. hasło Johna Podesty do konta AppleID i potem spowodowało atak hakerski na jego konto na tweeterze. Jednostka 74455 została przez amerykańskie media i śledztwo Senackiej Komisji Wywiadowczej ogłoszona jako winna tych ataków. W październiku 2020 r. Departament Sprawiedliwości Stanów Zjednoczonych oskarżył sześciu oficerów Jednostki 74455 GRU o liczne cyberataki, w tym na ukraińską sieć energetyczną z grudnia 2015 r., wycieki e-maili Macrona z 2017 r., ataki NotPetya z 2017 r., włamanie na Zimowe Igrzyska Olimpijskie w 2018 r., kilka ataków z 2018 r. na śledczych zajmujących się sprawą Skripala oraz kampanię cyberataków z lat 2018-2019 przeciwko gruzińskim mediom i gruzińskiemu parlamentowi^[72][73].

Czechy

17 kwietnia 2021 r. Republika Czeska ogłosiła, że jej agencje wywiadowcze doszły do wniosku, że oficerowie GRU, a konkretnie członkowie jednostki 29155 rosyjskiego wywiadu wojskowego GRU, byli zaangażowani w dwa masowe wybuchy składów amunicji w Vrbeticach (część Vlachovic), w pobliżu granicy czesko-słowackiej, w październiku 2014 r. Eksplozje zabiły dwie osoby i "wyrządziły ogromne szkody materialne, poważnie zagroziły i zakłóciły życie wielu mieszkańców", według premiera Czech.^[74]

Francja

Witor Iliuszin, agent operacyjny GRU pracujący jako zastępca attaché sił powietrznych, został wydalony z Francji w 2014 r. za próbę szpiegostwa na rzecz sztabu Francois Hollande'a.^[75] W sierpniu 2015 r. jednostka GRU udająca zwolenników Państwa Islamskiego Iraku i Lewantu o nazwie CyberCaliphate wyłączyła TV5Monde na około 18 godzin.^[76]

Agenci operacyjni GRU należący do Fancy Bear/APT 28 wykorzystali fałszywe konta na Facebooku, aby udawać współpracowników sztabu kampanii Emmanuela Macrona, w celu ingerencji w wybory prezydenckie we Francji w 2017 r.^[77] Gieorgij Pietrowicz Roszka, członek jednostki GRU 26165 był zaangażowany w kradzież e-maili Macrona, a następnie ich dystrybucję za pośrednictwem WikiLeaks.^[78][79]

Gruzja

Jesienią 2006 r. kontrwywiad Gruzji rozbił dużą siatkę GRU: 11 obywateli Gruzji, ale też 4 oficerów wywiadu wojskowego. W spektakularnej akcji 27 września zatrzymano wszystkich w ciągu kilku godzin w różnych punktach kraju. Dzień później Rosja odwołała swojego ambasadora w Gruzji i zaczęła ewakuację placówki. 29 września Gruzini oskarżyli czterech Rosjan o szpiegostwo i orzekli 2 miesiące tymczasowego aresztu. Gruzińska policja otoczyła dowództwo rosyjskiej armii w Tbilisi (na terytorium Gruzji istniały jeszcze rosyjskie bazy wojskowe). Z Gruzji wydalono 4 oficerów GRU, którzy zostali przekazani w ręce przedstawicieli OBWE, a następne zawiezieni do czekającego samolotu, który odleciał do Moskwy. Rosja odpowiedziała nałożeniem sankcji i blokadą komunikacyjną. Zatrzymani rosyjscy oficerowie nie przyznali się do szpiegostwa, ale ich miejscowi współpracownicy szybko przyznali się do winy i dostali wyroki wieloletniego pozbawienia wolności^[80].

Jesienią 2010 r., dzięki informacjom podwójnego agenta (operacja „Enwer”), kontrwywiad Gruzji doprowadził do aresztowania 13 osób: 9 obywateli Gruzji i 4 obywateli Rosji. Wśród nich był oficer łącznikowy z ramienia GRU Igor Skrylnikow, który został oskarżony z art. 311 kodeksu karnego (praca dla służby specjalnej obcego kraju) i wydany później Rosji. Również jesienią 2010 r. w Gruzji rozbita została inna siatka GRU, która zorganizowała serię kilkunastu niewielkich zamachów bombowych na terenie całego kraju. Szczegóły działalności sabotażystów i ich rozpracowania przez gruziński kontrwywiad są znane dzięki ujawnieniu latem 2011 r. przez „The Washington Times” raportów CIA dla komisji Kongresu USA^[80].

W grudniu 2010 r. odbył się proces sześciu członków siatki GRU w Gruzji, odpowiedzialnej za zamach bombowy 22 września koło ambasady USA w Tbilisi. Zapadły wieloletnie wyroki więzienia. Szef siatki mjr z GRU Jewgienij Borysow (który kierował całą operacją z bazy rosyjskiej w Abchazji) i jego zastępca, także oficer GRU Muchran Cchadaja, zostali skazani zaocznie. Borysow na 30 lat pozbawienia wolności^[80].

W nocy z 6 na 7 lipca 2011 r. kontrwywiad Gruzji zatrzymał trzech gruzińskich fotoreporterów pod zarzutem szpiegostwa. Irakli Gedenidze był osobistym fotografem prezydenta Saakaszwilego. Giorgi Abdaładze pracował dla MSZ Gruzji, a Zurab Kurcikidze był fotoreporterem agencji EPA i miał być liderem grupy, która przekazywała oficerom GRU zdjęcia wykonane przez Gedenidzego i Abdaładzego. Po kilku dniach wszyscy trzej wyszli na wolność w zamian za obietnicę współpracy i „ujawnienie tożsamości rosyjskich szpiegów pracujących w kraju, jak też nazwisk ich miejscowych współpracowników oraz wskazanie organizacji pod przykryciem, działających w imieniu Moskwy”^[80].

Hiszpania

Według raportów Bellingcat, El País i Civica Media Foundation, Audiencia Nacional prowadzi dochodzenie w sprawie grupy GRU znanej jako Jednostka 29155 i jej operacji w Hiszpanii. Członkowie GRU Denis Siergiejew, Aleksiej Kalinin i Michaił Opryszko podobno działali w Barcelonie, około czasu katalońskiego referendum niepodległościowego w 2017 r.^[81]

Japonia

We wrześniu 2000 r. Japonia wydaliła kapitana Wiktora Bogatenkowa, attaché wojskowego przy Ambasadzie Rosji w Tokio, pod zarzutem szpiegostwa.^[82] Bogatenkow był agentem GRU, który otrzymał tajne informacje od Shigehiro Hagisaki (萩嵜 繁博), pracownika naukowego Narodowego Instytutu Studiów Obronnych.^[82][83]

Katar

13 lutego 2004 r. w stolicy Kataru – Dosze, eksplodowała bomba podłożona w samochodzie byłego prezydenta Czeczenii Zelimchana Jandarbijewa. Emigrant polityczny zmarł w szpitalu, jego ciężko ranny syn przeżył. Na miejscu zginęli dwaj ochroniarze. Wykonawcom tej operacji – agentom GRU nie udało się natychmiast opuścić Kataru i po 5 dniach zostali zatrzymani. Okazało się, że to dyplomaci z ambasady Rosji w Katarze (m.in. Anatolij Bałaszow, znany też jako Jabłoczkow i Wasilij Bogaczow). Po blisko roku zakulisowych negocjacji żołnierze GRU zostali w końcu wydani Moskwie.^[80]

Niemcy

Pod koniec 2004 r. niemiecki kontrwywiad zatrzymał konsula Rosji w Hamburgu w chwili odbioru tajnych materiałów od oficera Bundeswehry. Rosjanina interesowało uzbrojenie niemieckiego wojska, ale jego współpracownik okazał się podwójnym agentem. Już po nawiązaniu współpracy z GRU, zgłosił się do kontrwywiadu MAD, przyznał się do winy i został przewerbowany. Sprawa zakończyła się wydaleniem konsula. Natomiast w marcu 2005 r. Niemcy zatrzymali pracownika rosyjskiego attachatu wojskowego, który miał zwerbować oficera Bundeswehr i też został wyrzucony z Niemiec.^[80]

Polska

W lutym 2009 Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego zatrzymała Tadeusza Juchniewicza, tzw. „uśpionego agenta” GRU, którego to w grudniu 2010 r. Sąd Okręgowy w Warszawie, w składzie orzekającym pod przewodnictwem Igora Tulei, skazał na karę 3 lat pozbawienia wolności^[84]. We wrześniu 2011 r. Sąd Penitencjarny we Włocławku przyznał Juchniewiczowi prawo do warunkowego, przedterminowego zwolnienia po odbyciu 2/3 kary^[85].

W czerwcu 2014 r. rosyjski attaché wojskowy Eduard Sziszmakow wraz z trzema innymi obywatelami Rosji zostali wydaleni za czynności szpiegowskie powiązane z aferą podsłuchową.^[86]

W październiku 2014 r. aresztowano dwóch rzekomych szpiegów GRU. Pułkownika Zbigniewa Jedlińskiego oraz Stanisława Szypowskiego. Pierwszy z nich miał współpracować z GRU przez okres dłuższy niż rok i dostarczać informacji m.in. na temat nastrojów panujących wśród żołnierzy. Szypowski przez kontakty z Ministerstwem Gospodarki dostarczał danych z sektora energetycznego.^[87]

Turcja

W 2018 r. rząd turecki opublikował nagrania CCTV z zamachu na czeczeńskiego dowódcę Abdulwahida Edelgiriewa, który został zabity w 2015 r. w Stambule,^[88] twierdząc, że sprawca był tą samą osobą, co Anatolij Czepiga ("Rusłan Boszirow") z zamachu na Skripala w Wielkiej Brytanii.^[89]

Ukraina

GRU Spetsnaz były zaangażowane w aneksję Krymu przez Federację Rosyjską i w wojnę w Donbasie.^[75]Podczas incydentu w Cieśninie Kerczeńskiej w listopadzie 2018 r. jednostka GRU 54777 wysłała wiadomości tekstowe do ukraińskich mężczyzn w regionie przygranicznym, wzywając ich do zgłoszenia się do służby wojskowej.^[76]

USA

Oficer GRU Stanisław Łuniew, który w 1992 r. uciekł do USA, przebywając w Waszyngtonie pod przykrywką korespondenta agencji informacyjnej TASS, w latach 90. upublicznił swoje twierdzenia, że w Stanach Zjednoczonych i innych krajach świata potajemnie rozmieszczono niewielką broń jądrową, którą można zmieścić w plecaku, teczce lub walizce, aby w razie wojny agenci rosyjscy mogli jej użyć do sabotażu. Kongresmen USA, Curt Weldon, publicznie kontynuował te roszczenia, przyznając jednocześnie, że zostały one uznane przez FBI za w dużej mierze fałszywe. Przeszukania obszarów wskazanych przez Łuniewa - który przyznał, że nigdy nie podłożył żadnej broni w USA - zostały przeprowadzone, "ale funkcjonariusze organów ścigania nigdy nie znaleźli takich skrytek z bronią, z przenośną bronią jądrową lub bez niej".^[90]

• „Akwarium, czyli samotność szpiega” (1995, premiera 1999) – miniserial TV produkcji pol.-niem-ukr., reż. Antoni Krauze
• „Polska w imperium GRU i KGB” (1997) – film dokumentalny produkcji pol., reż Jolanta Kessler

• Registrupr
• KGB
• FSB
• FSO
• Amtorg

• Archiwum IPN, IPN 01538/9, Raport CIA: Wywiad radziecki – KGB i GRU, październik 1984.
• Piotr Kołakowski: NKWD i GRU na ziemiach Polskich 1939–1945 (Kulisy wywiadu i kontrwywiadu), Dom wydawniczy Bellona Warszawa 2002.
• Guido Knopp: Elita Szpiegów (Kulisy wywiadu i kontrwywiadu) Dom Wydawniczy Bellona Warszawa 2004.
• M. Malinowski: Soviet Military Intelligence in NYC 1985-1991, New York Post 2001.
• Norman Polmar, Thomas B. Allen: Spy Book: The Encyclopedia of Espionage, 1997.
• Wiktor Suworow: GRU – radziecki wywiad wojskowy, wydawnictwo Adamski i Bieliński, Warszawa 2002, ISBN 83-87454-98-2.
• Wiktor Suworow: Akwarium, wydawnictwo Adamski i Bieliński, Warszawa 2002, ISBN 83-87454-90-7.
• Pierre de Villemarest: GRU, Radziecki super wywiad, Wydawnictwo Editions Spotkania, Warszawa 1992, przekład Maria Żukowska.

• GRU – wywiad z Wiktorem Suworowem na temat związków GRU i WSI
• Dane ze strony FAS (ang.)
• Dane ze strony Global Security (ang.)
• Obszerne dane z www.agentura.ru (ros.)
• Instrukcja pozyskiwania agentów z Free Russia (ang.)

Kategoria:Radzieckie służby specjalne Kategoria:Rosyjskie służby specjalne Kategoria:Siły Zbrojne Federacji Rosyjskiej Kategoria:Wojskowe służby specjalne Kategoria:Zimna wojna