Źdźbła trawy, tom wierszy dziewiętnastowiecznego amerykańskiego poety Walta Whitmana. Pierwsze wydanie pochodzi z 1855 roku. Znajdują się w nim takie dzieła jak Pieśń o sobie (Song of Myself), Opiewam Elektryczność Ciała (I Sing the Body electric) czy Z rozkołysanej na wieki kołyski (Out of the Cradle Endlessly Rocking). Zakłada się, że istnieje sześć edycji Źdźbeł. Zostały one wydane w latach: 1855, 1856, 1860, 1867, 1871-72 i 1881-82 i 1891-92 (tzw. edycja z łoża śmierci). Kolejne wznowienia wzbogacone są m. in. o elegię Gdy bzy ostatnie kwitły na dziedzińcu (When Lilacs Last In the Dooryard Bloom’d), skierowaną do zamordowanego prezydenta Abrahama Lincolna.

Źdźbła trawy cenione są m.in. za sposób, w jaki autor opisuje doznania zmysłowe w czasach, gdy tak otwarta manifestacja uznawana była za niemoralną. Zwłaszcza w pierwszym wydaniu poeta skupiał się na ciele i świecie materialnym. Wychwalanie natury i roli, jaką pełni w niej człowiek jako jednostka, to widoczny wpływ ruchu transcendentalnego.

Sam tytuł zbioru przygotowuje czytelnika do zabawy słowami, która toczy się przez całe dzieło. „Grass” (‘trawa’ ) to termin, którym pisarze określali prace o znikomej wartości, natomiast „leaf” - l. mn. „leaves" (‘liść, listek, kartka, arkusz papieru’) były innym określeniem kartek, na których je drukowano.

Źdźbła trawy mają ścisły związek z esejem Ralpha Waldo Emmersona, zatytułowanym Poeta (The Poet), wydanym w 1845r. Autor wyrażał w nim m.in. potrzebę posiadania przez Stany Zjednoczone nowego, własnego i unikalnego poety, wychwalającego cechy i zalety nowego państwa. Whitman po przeczytaniu eseju świadomie postanowił odpowiedzieć na wezwanie Emersona, rozpoczynając prace nad pierwsza edycją Źdźbeł trawy. Jak sam powiedział: „Gotowałem się na wolnym ogniu, kipiałem, dusiłem; Emerson doprowadził mnie do wrzenia”. ^[1]

15 maja 1855 roku Whitman zarejestrował tytuł Źdźbła trawy u notariusza w południowym okręgu New Jersey, otrzymując w ten sposób prawa autorskie. Pierwsza edycja, którą poeta sam sfinansował, została wydana w Brooklynie w drukarni prowadzonej przez dwóch szkockich imigrantów, Jamesa i Andrew Rome’ów. Nie zawierała ona nazwiska autora, oferując w zamian grawiurę ręki Samuela Hollyera. Książka nie cieszyła się powodzeniem, jednak to nie zraziło Whitmana.

Objętość pierwszego wydania była niewielka: zaczynało się ono dziesięciostronicowym esejem (w tej edycji niezatytułowanym, lecz znanym później jako Wstęp do wydania z 1855r.). Na kolejnych stronach (w sumie 85) zamieszczonych było 12 wierszy. Pierwsza szóstka nosiła tytuł Źdźbła trawy, a druga pozostała niezatytułowana. W jej skład wchodziły takie utwory jak: Pieśń o sobie (Song of Myself), Pieśń okupacyjna (A Song for Occupations), Myśleć o czasie (To Think of Time), Śpiący (The Sleepers), Opiewam elektryczność ciała (I Sing the Body Electric), Oblicza (Faces), Song of the Answerer, Europa (Europe), 72 i 73 rok tych stanów (The 72d and 73d Years of These States), Ballada bostońska (A Boston Ballad)(1854), O dziecku, które wystąpiło naprzód (There Was a Child Went Forth),Kto pozna moją lekcję w całości (Who Learns My Lesson Complete) i Wspaniałe są mity (Great Are the Myths). Podane wyżej tytuły zostały nadane wierszom w ostatniej edycji.

Whitman chciał żeby książka była na tyle mała, aby móc ją nosić w kieszeni. „To skłoniłoby ludzi do tego aby zabierać mnie ze sobą i czytać na otwartym powietrzu - twierdził - Niemal zawsze odnoszę sukces u czytelnika na otwartym powietrzu” ^[2].

Pozytywna reakcja Emersona na pierwszą edycję zainspirowała Whitmana do rozbudowania swego dzieła. Tym razem zawierało ono 384 strony. Został w nim opublikowany zwrot z listu Emersona „Pozdrawiam Cię na początku wielkiej kariery” ^[3]. Emerson poczuł się urażony upublicznieniem listu, co sprawiło, że stał się bardziej krytyczny w stosunku do książki.

Druga edycja zawierała 32 wiersze (w tym 12 z pierwszej edycji). Wszystkim po raz pierwszy zostały nadane tytuły. Zbiór zamyka sekcja Opadłe liście (Leaves-Droppings), na którą składają się: prywatny list Emersona do Whitmana, odpowiedź (która przybrała formę eseju) i Opinie, 1855-56 (Opinions, 1855-56) - dziewięć recenzji, w tym także autorecenzja tomu pierwszego.

Wraz z tym wydaniem zaczął się, trwający przez całe życie twórcy, proces dodawania nowych wierszy i przerabiania poprzednio wydanych. Edycja zaczyna się utworem Wiersz o Amerykaninie Walcie Whitmanie (Poem of Walt Whitman, an American) (później nazwanym Pieśń o sobie (Song of Myself)), w którym poeta modyfikował, usuwał oraz łączył wersy. Oprócz zmieniania samych tekstów, Whitman zaczął także eliminować nadużywane przez niego w pierwszej edycji spójniki, kropki i myślniki, na rzecz bardziej ustandaryzowanego systemu. Chciał on w swych utworach stworzyć bohatera będącego osobą godną naśladowania, mającą wartości wyidealizowanego ‘ja’ poety oraz najlepsze cechy kobiet i mężczyzn: ‘Muszę połączyć tolerancję i współczującą męskość Jeana Paula z siłą Homera i idealnym zrozumieniem Szekspira’ [Notebook 6].

Mimo wartości artystycznej, ta edycja okazała się dla Whitmana największą porażką. Sprzedawała się gorzej niż pierwsza wersja Źdźbeł, czytelnicy byli zażenowani wierszami tak jawnie epatującymi seksualnością (m.in. Spontaniczny ja (Spontaneous Me) i Kobieta czeka na mnie (A Woman Waits for Me)), autorecenzjami oraz nieautoryzowanym opublikowaniem listu Emersona.

Wydawcy tej edycji, Thayer i Eldridge, ogłosili bankructwo krótko po jej wydaniu i niewiele brakowało, a nie byliby w stanie zapłacić Whitmanowi. Otrzymał on zaledwie 250 dolarów, a oryginalne arkusze zostały wysłane do wydawcy z Bostonu, Horace Wontwortha. Kiedy w końcu książka została wydana, Whitman, odnosząc się do jej wyglądu, powiedział: „Jest to całkiem dziwne, oczywiście”^[4].

Do trzeciej edycji autor stworzył około 68 nowych wierszy, stare zmienił i nadał im nowe tytuły. Efekt końcowy zawierał 175 wierszy spisanych na 456 stronach. Po raz pierwszy połączył niektóre wiersze w grupy, nazywane przez niego ‘kępkami’(ang. cluster). Edycja składała się z 7 kępek, zatytułowanych:

• Pieśni demokratyczne i tubylcze (Chants Democratic and Native American) (21 ponumerowanych wierszy),

• Źdźbła trawy (Leaves of Grass) (składająca się z 21 ponumerowanych wierszy),

• Dzieci Adama (Enfans d'Adam) (15 ponumerowanych wierszy),

• Tatarak (Calamus) (45 ponumerowanych wierszy),

• Źdźbła posłańcy (Messenger Leaves) (15 ponumerowanych wierszy o krótkich tytułach),

• Myśli (Thoughts) (7 ponumerowanych krótkich wierszy),

• Mówi (Says) (8 ponumerowanych krótkich wierszy),

• Szczątki (Debris)(17 nieponumerowanych wierszy i niezatytułowanych fragmentów poetyckich)

W tej edycji znajduje się także 26 wierszy indywidualnych, nie przydzielonych do żadnej kępki. Najistotniejsze z nich to Walt Whitman (z edycji z 1855r., później nazwany Pieśń o sobie (Song of Myself)) i Wiadomość znad morza (A Word Out of The Sea) (nowość w tej edycji, później zatytułowany Od kolebki kołysząc się nieskończenie (Out of the Cradle Endlessly Rocking)).

W przeciwieństwie do pewnego siebie, niezależnego podmiotu lirycznego, ukazującego nam się w wydaniach z lat 1855 i 1856, tu mamy do czynienia z osobą niepocieszoną i melancholijną. Nacisk na śmierć jest tutaj wyraźnie przedstawiony przez pryzmat religii. Whitman wierzył, że narodziny i śmierć to stany przejścia, transformacje i części niekończącego się procesu życiowego. Narodziny oznaczały dla niego początek, a śmierć odrodzenie duszy w innym ciele.

Trzecia edycja sprzedawała się dużo lepiej niż dwie poprzednie. Zwróciła także większą uwagę krytyków i zyskała ich aprobatę. Nowa struktura książki, znaczny postęp w ilości wierszy, odbiór przez szerszą publiczność i docenienie przez krytyków sprawiło, że była ona jednym z największych sukcesów Whitmana. Pomimo tego, że wiersze wydawały się być bardziej osobiste i intymne niż w poprzednich wersjach, ta edycja była także umyślną interwencją w życie publiczne i zrealizowaniem ideałów demokratycznych. Lecz to wydanie ukazuje także ciemniejszą stronę Whitmana – podejrzliwość, niepewność i samotność: ‘Oto moje najwątlejsze źdźbła, a zarazem najsilniejsze’ (Tatarak, numer 44).

Zgodnie z tym, co mówił Whitman, wydanie z 1867 roku miało być „nowym, dużo lepszym uzupełnieniem Źdźbeł trawy – nieśmiertelnej pracy”. Zakładał on, iż będzie to wersja ostatnia. Książka była wydana bardzo skromnie. Jednocześnie była pierwszą pozbawioną zdjęcia poety. Zawierała tylko 6 nowych wierszy:

• Dedykacja (Inscription) (później Śpiewam siebie samego (One's-Self I Sing) i Nieznaczny jest temat mojej pieśni (Small the Theme of My Chant),

• Biegacz (The Runner),

• Źdźbła trawy (Leaves of Grass) numer 2 (później Łzy (Tears)),

• Źdźbła trawy (Leaves of Grass) numer 3 (później Na statku u steru (Aboard at a Ship's Helm)),

• Kiedyś czytałem książkę (When I Read the Book),

• Martwy dom miasta (The City Dead-House).

Po raz pierwszy Źdźbła zostały otwarte wierszem Dedykacja (Inscription), który od tamtego czasu wprowadza czytelników do dzieła.

Teksty o solidarności społecznej – wiersze z kępki Tatarak, zostały przesunięte przez poetę bliżej początku tomu. Razem z kępką Dzieci Adama, te dwie grupy, skupione na relacjach społecznych, są najmniej zmienione ze wszystkich zamieszczonych w poprzedniej edycji. Możliwe, że to rosnące powszechne poczucie przynależności do narodu popchnęło Whitmana do wyróżnienia wierszy z kępki Tatarak.

Najbardziej znaczącą innowacją w Źdźbłach z lat 1871-72 było rozproszenie w całym tomie kępki Werble (Drum-Taps). Oprócz tego, Whitman zabrał około jedną trzecią swoich opublikowanych dotąd wierszy i umieścił je w aneksie zatytułowanym Podróż do Indii (Passage to India). Teksty o wojnie secesyjnej zostały skupione w trzech kępkach:

• Werble,

• Maszeruje po wojnie (Marches Now the War is Over),

• Skąpany w aromacie wojny (Bathed in War's Perfume).

Tylko w tej edycji ukazała się kępka zatytułowana Pieśni powstańcze (Songs of Insurrection).

W kolejnym wydaniu poeta przegrupował wiersze w pięć nowych kępek (odtąd nazywał je także sekcjami). Skrócił 39 wierszy, dodał 17 nowych i zmodyfikował setki wersów, lecz wiele ze zmian było tylko mniejszymi korektami w interpunkcji.

W tej edycji można zaobserwować złe przeczucia i nasilającą się posępność poety. Kępka Wędrowne ptaki (Birds of Passage) zaczyna się od utworu Pieśń uniwersalna (Song of the Universal), w którym nadzieja otoczona jest zniszczeniem i pokonaniem. Kępka Prąd morski (Sea-Drift) rozszerza wojenne obrazowanie i powiększa posępny ton przeczucia kryzysu wojny secesyjnej. Trzecia kępka, Na przydrożu (By the Roadside), zaczyna się od satyrycznego wiersza Ballada bostońska (A Boston Ballad)(1854) i kończy się jadowitymi wersami odnoszącymi się do trzech przedwojennych prezydentów.

Z końcem 1891 roku Whitman przygotował ostatnią edycję Źdźbeł trawy, pisząc do swego przyjaciela list o jej ukończeniu: „Ź. T. >>Źdźbła trawy<< w końcu są kompletne – po 33 latach zmieniania, niezależnie od czasu i nastroju, niestałości i niezadowoleń we wszystkich częściach kraju, pokoju i wojny, młodości i starości”. To wydanie zostało opublikowane w 1892 roku i nazywa się je „edycją łoża śmierci”. W styczniu 1892 roku, na dwa miesiące przed śmiercią Whitmana, w New York Herald pojawił się komunikat:

Walt Whitman chciałby z szacunkiem poinformować czytelników, że książka „Źdźbła trawy”, nad którą pracował z przerwami oraz częściowo wydawał przez przeszło 35 lat, jest w końcu skończona i chciałby, aby ta nowa edycja z 1892 roku całkowicie zastąpiła wszystkie poprzednie. Choć niedoskonała, jest to jego specjalna i w każdym stopniu własna wypowiedź poetycka.

Do czasu, gdy ostatnia edycja została skończona, Źdźbła trawy przeistoczyły się z objętościowo małej książki, zawierającej 12 utworów, w ogromny tom, złożony z ponad 400 wierszy. Wraz ze zmienianiem się edycji zmieniały się również wizerunki Whitmana, znajdujące się w nich i na nich.

W roku 1881 Źdźbła uzyskały swój końcowy wydźwięk. Mimo to, Whitman nie przestawał tworzyć. Wiersze napisane po opublikowaniu ostatniej edycji zostały później dodane do kolejnych wznowień jako aneksy. Pierwszy aneks został wydrukowany w kolekcji o tytule Listopadowe konary (November Boughs) z 1888r. Na swych 140 stronach tom zawierał długi esej wprowadzający zatytułowany Rzut oka na przebyte drogi (A Backward Glance O'er Travel'd Roads) i 64 nowe krótkie wiersze, a także kolekcję dzieł prozy.

Wiersze nie są ułożone w kolejności chronologicznej, lecz mimo to łatwo dostrzec ich spójną tematykę. Począwszy od wierszy Powitanie świata (Salut au Monde!) i Pieśń ze szlaku (Song of the Open Road), dostrzec można, że Whitman rezygnuje z opisywania osobistych doświadczeń na rzecz doświadczeń innych ludzi. W centralnym wierszu Przeprawiając się przez brookliński bród (Crossing Brooklyn Ferry), poeta patrzy na życie ludzi teraz i w przyszłości. Kiedy przechodzi do wierszy wyrażających świadomość straty, ich wydźwięk staje się bardziej ponury. Sekcja Prąd morski zawiera takie wiersze jak Pieśni o doświadczeniu (Songs of Experience) czy Z rozkołysanej na wieki kołyski i Gdy odpływałem z oceanem życia (As I Ebb'd with the Ocean of Life) , a także wiersze o naturze filozoficznej, jak np. Na brzegu morza w nocy (On the Beach at Night) i Sam nocą na brzegu morza (On the Beach at Night Alone). Wiersze zamykające sekcję są elegiczne, zabierają czytelników w podstarzały wiek i przygotowują na zbliżającą się śmierć, jak np. w wierszu Podróż do Indii (Passage to India). Tytuły kępek same w sobie opowiadają różne historie: Poszepty niebiańskiej śmierci (Whispers of Heavenly Death); Od południa do gwieździstej nocy (From Noon to Starry Night) i Pieśni rozstania (Songs of Parting).

Reynolds, David S. Walt Whitman's America: A Cultural Biography. New York: Vintage Books, 1995. ISBN 0-679-76709-6.

Miller, James E., Jr. Walt Whitman. New York: Twayne Publishers, Inc. 1962.

Kaplan, Justin. Walt Whitman: A Life. New York: Simon and Schuster, 1979. ISBN 0-671-22542-1