Wanda Karpowicz (ur. 4 września 1897 w Warszawie, zm. 22 czerwca 1985 tamże) – polska specjalistka w dziedzinie pterydologii, naukowczyni i dydaktyczka oraz popularyzatorka wiedzy przyrodniczej, członkini honorowy PTB^[1][2].

Wanda Karpowicz była córką Stanisława Karpowicza (znanego pedagoga) i Marii z Kruszewskich Karpowiczowej. Od 1911 uczęszczała do prywatnej żeńskiej szkoły Jadwigi Kowalczykówny i Jadwigi Jawurkówny (zob. Szkoła na Wiejskiej), którą skończyła z wyróżnieniem w 1915^[1].

W latach 1914–1919 studiowała na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu Warszawskiego (UW). Po ukończeniu studiów pracowała jako nauczycielka biologii w szkole Kowalczykówny (1919–1939) oraz wykonywała w UW pracę doktorską.

W czasie II wojny światowej organizowała w okupowanej Warszawie tajne nauczanie.

Po wojnie (1945–1947) pracowała w Łodzi, w Zakładzie Anatomii i Cytologii Roślin Uniwersytetu Łódzkiego, w Wyższej Szkole Pedagogicznej i liceach. W 1947 powierzono jej organizację warszawskiego Ogniska Metodycznego dla nauczycieli biologii (przekształconego później w ośrodek metodyczny). Uczyła też w Liceum im. Batorego. W kolejnych latach była adiunktem w Katedrze Botaniki Ogólnej WSP w Warszawie (1950–1953), w Pracowni Fitosocjologii Leśnej Instytutu Botaniki PAN (1954–1956) i w Zakładzie Systematyki i Geografii Roślin na Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi UW (1959–1964). Prowadziła wykłady z botaniki na Wydziale Pedagogicznym UW (1953–1968) oraz z metodyki nauczania biologii na Wydziałach Biologii i Nauk o Ziemi (1955–1957) i Pedagogicznym (1954–1968) UW oraz na Studium Pedagogiki dla Pracujących w UW^[1].

Na emeryturę przeszła w 1964, nie przerywając pracy na uczelni i działalności popularyzatorskiej, m.in. w Polskim Towarzystwie Botanicznym i Towarzystwie Wiedzy Powszechnej^[1].

Zmarła w 1985. Została pochowana na cmentarzu komunalnym Północnym w Warszawie^[1].

Pierwsze badania naukowe Wanda Karpowicz wykonywała pod opieką Bolesława Hryniewieckiego. Pracę doktorską nt. „Badania nad rozwojem przedrośli oraz pierwszych liści sporofitu paproci krajowych (Polypodiaceae)” obroniła w 1927 w krakowskiej Akademii Umiejętności (opiekun naukowy: Bolesław Hryniewiecki)^[1][2].

W kolejnych latach prowadziła m.in. badania porównawcze gatunków z rodzajów Dryopteris i Thelypteris, w tym kartowanie ich stanowisk i analizy zasięgów na serpentynitach^[1][2].

Zebrała do zielnika Uniwersytetu Warszawskiego^[3] wszystkie gatunki paproci krajowych, równocześnie weryfikując oznaczenia zbiorów. Te prace trwały do ok. 1970^[2].

Wanda Karpowicz, córka znanego pedagoga, własną pracę dydaktyczną rozpoczęła, jako nauczycielka biologii, w szkole Jadwigi Kowalczykówny i Jadwigi Jawurkówny, z którą była związana do końca jej istnienia (1944)^[4][5][6][7]. Kontynuowała pracę swojej znanej poprzedniczki na tym stanowisku, Wandy Haberkantówny, inicjatorki poglądowego nauczania przedmiotu i autorki poradników metodycznych^[8][9]. Korzystając z większych możliwości, jakie szkoła uzyskała po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, zorganizowała pokój hodowlany (obok już istniejącej pracowni przyrodniczej), w którym znajdowały się m.in. akwaria, terraria, insektaria i klatka z ptakami-ziarnojadami^[a]. Rozwijała w uczennicach umiejętność obserwacji rozwoju roślin, ucząc prowadzenia dzienniczków domowej hodowli roślin, zawierających opisy i własnoręczne rysunki. Stworzyła szkolną czytelnię-wypożyczalnię książek i popularnonaukowych czasopism przyrodniczych^[8][9].

W latach 1928–1933 Karpowicz próbowała wprowadzić w części klas daltoński system nauczania^[10][b]. biologii, polegający na stosowaniu „przydziałów miesięcznych” – indywidualnych zadań, przekazywanych uczennicom wraz z instrukcją, do samodzielnego rozwiązania przez uczennice, na podstawie lektur i samodzielnych obserwacji Karpowicz stwierdziła, że nowy system sprzyja rozwojowi uczennic najzdolniejszych, jednak nie jest odpowiedni dla mniej zainteresowanych przyrodoznawstwem. Utrudnia też utrzymanie „życia klasowego”, które jest m.in. szkołą pracy zespołowej^[8].

W 1933 zaniechała stosowania systemu daltońskiego, powracając do tradycyjnego nauczania w pracowni, metodą tzw. „nauki pod kierunkiem”^[c][11]. Organizowała też, wzorem Wandy Harberkantówny i Wacława Jezierskiego^[9], tematyczne wycieczki biologiczne do warszawskich parków i podwarszawskich miejscowości oraz – wspólnie z nauczycielką geografii, Marią Rylke – dwudniowe wycieczki np. do Kazimierza nad Wisłą, Puszczy Białowieskiej, Puszczy Jodłowej, Ojcowa, Krzemieńca na Wołyniu. Uczennice prowadziły kronikę klasowych wycieczek, zawierającą wyniki obserwacji, własnoręczne rysunki i fotografie. Karpowicz prowadziła też z uczennicami szkolny ogródek na terenie Ogrodów Frascati (1929–1935) i opiekowała się szkolnym kółkiem biologicznym, które powstało w 1928^[8].

W 1937 przygotowała i wdrożyła nowe programy nauczania biologii w 2-letnim liceum przyrodniczym, utworzonym po reformie systemu oświaty ministra Janusza Jędrzejewicza (wcześniej nauka biologii kończyła się w gimnazjum). Program obejmował m.in. do tej pory nie wykładane problemy ewolucjonizmu i dziedziczności^[8].

W czasie II wojny światowej Wanda Karpowicz kierowała tajnymi kompletami akademickimi, na których ok. 300 studentów studiowało biologię, medycynę, stomatologię i chemię^[1][2].

Po wojnie Karpowicz prowadziła wykłady z biologii oraz z metodyki nauczania biologii w Uniwersytecie Łódzkim, Uniwersytecie Warszawskim i warszawskiej Wyższej Szkole Pedagogicznej. Wykłady i ćwiczenia ilustrowała m.in. odręcznymi rysunkami, budzącymi podziw słuchaczy, oraz wzbogacała wycieczkami florystycznymi^[1].

Wanda Karpowicz była też aktywną popularyzatorką przyrodoznawstwa. W okresie międzywojennym działała w Towarzystwie Przyrodników im. Stanisława Staszica oraz – jako kierownik popularyzacji wiedzy przyrodniczej w Zarządzie Głównym – w Polskim Towarzystwie Przyrodników im. Kopernika. W latach 1948–1966 kierowała sekcją popularyzacji wiedzy w Polskim Towarzystwie Botanicznym, utrzymując współpracę z nauczycielami biologii i ośrodkami ich doskonalenia zawodowego. Działała również w Towarzystwie Wiedzy Powszechnej oraz (nadal) w Towarzystwie im. Kopernika^[1].

Dorobek publikacyjny Wandy Karpowicz ilustrują np. pozycje z katalogu Biblioteki UW^[12]:

• 1956 – Z ewolucji świata roślin, szkice, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych (PZWS), Warszawa
• 1958 – Z ewolucji świata roślin, szkice, [rys. Kazimierz Perycz], wyd. 2., PZWS, Warszawa
• 1964 – Metodyka wycieczek botanicznych dla nauczycieli szkół podstawowych (wspólnie z Delfiną Gayówną), PZWS, Warszawa
• 1965 – Metodyka nauczania biologii, Państwowe Wydawnictwo Naukowe (PWN), Warszawa
• 1969 – Paprocie, PWN, Warszawa
• 1972 – Paprocie, wyd. 2, PWN, Warszawa

Wanda Karpowicz była też przewodniczącą Komitetu Redakcyjnego książki ”Szkoła na Wiejskiej”, przygotowanej w celu upamiętnienia pedagogicznego dorobku Jadwigi Kowalczykówny i Jadwigi Jawurkówny oraz całej kadry nauczycielskiej prowadzonej przez nie szkoły. Pierwsze wydanie książki ukazało się w 1974 dorobku^[5], a rozszerzone wydanie drugie (2007) – opracowano po śmierci Wandy Karpowicz^[4].