Wacław Sobieski

Data i miejsce urodzenia	26 października 1872 Lwów
Data i miejsce śmierci	3 kwietnia 1935 Kraków
profesor nauk historycznych
Alma Mater	Uniwersytet Jagielloński
Doktorat	1900
Habilitacja	1908
Profesura	1910
Polska Akademia Umiejętności
Status	członek krajowy czynny
Uczelnia	Uniwersytet Jagielloński
Multimedia w Wikimedia Commons

Wacław Sobieski (ur. 26 października 1872 we Lwowie, zm. 3 kwietnia 1935 w Krakowie) – polski historyk.

Studiował historię na Uniwersytecie Jagiellońskim, a od 1908 był jego wykładowcą. Jeden z twórców tzw. nowej krakowskiej szkoły historycznej, członek Polskiej Akademii Umiejętności, autor ok. 100 prac naukowych z historii Polski, szczególnie z XVI–XVII wieku.

Członek tajnej Ligi Narodowej, Związku Młodzieży Polskiej „Zet” i Stronnictwa Narodowo-Demokratycznego, współpracował z delegacją polską na Kongresie Pokojowym w Wersalu.

W 1884 r. rozpoczął naukę w rzeszowskim gimnazjum, następnie studiował historię na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Pod koniec studiów zaczął przeciwstawiać się historiograficznym i historycznym koncepcjom szkoły krakowskiej. Przez pewien czas sympatyzował z ideami socjalizmu, głosił referaty, włączył się do ruchu politycznego młodzieży akademickiej. W 1897 r. przyjął propozycję współautorstwa obszernego zarysu „Dziejów Polski”, dzięki czemu miał możliwość kontynuowania studiów w Lipsku.

Działał w Kole Naukowym Historyków Studentów, gdzie w latach 1895–1896 pełnił funkcje prezesa.

W marcu 1900 r. obronił pracę doktorską na UJ, a rok później został zatrudniony w warszawskiej Bibliotece Ordynacji Zamoyskich. W tym czasie szczególnie mocno rozwijał się jego talent pisarski oraz działalność naukowa. Jego wydana w 1902 r. Nienawiść wyznaniowa tłumów za Zygmunta III była bezlitosną krytyką postawy zakonu Jezuitów i Piotra Skargi, którego postać obrosła pozytywną legendą w XIX wieku. Historyk Janusz Tazbir nazwał tę książkę „błyskotliwą”^[1]. W swoim czasie wywołała ona szereg nieprzychylnych polemik ze strony prawicy i katolickich duchownych m.in. ks. Stanisława Załęskiego. Pracę tego ostatniego Jezuici w Polsce Sobieski poddał miażdżącej krytyce w 1904 r. w szkicu Rola Jezuitów w dziejach Rzeczypospolitej (kilka zastrzeżeń). W 1996 będący jeszcze jezuitą Stanisław Obirek, przyznał, że krytyka Sobieskiego była „w zasadzie słuszna.”^[1]

Od 1904 r. był autorem „Szkiców historycznych”, w których znalazła się znaczna część jego artykułów. Publikował w „Przeglądzie Historycznym”, który założył w 1905 r. i współredagował. Mniej więcej w tym czasie odszedł od idei lewicowych na rzecz współpracy z ruchem narodowym. Działał w Lidze Narodowej oraz w Stronnictwie Narodowo-Demokratycznym.

W latach 1905–1907 w Paryżu i Londynie prowadził badania archiwalne. Po powrocie do kraju w 1908 r. habilitował się w Krakowie. Po dwóch latach został profesorem historii powszechnej na UJ. Jego wykłady cieszyły się dużym powodzeniem, w krótkim czasie zdobywając wysoką pozycję wśród profesorów historii.

Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę, wszedł w skład Komitetu Narodowego Polskiego w Paryżu, współpracował z delegacją polską na Kongresie Pokojowym w Wersalu w 1919 r. Brał też udział w informowaniu ludności śląskiej tuż przed plebiscytem, wyjaśniając zasadność przywrócenia tych ziem do Polski. W swojej twórczości opisywał charakter narodu polskiego, za główną jego cechę uważając umiłowanie wolności oraz poszanowanie zasad tolerancji.

W swojej „Historii Polski” prof. Sobieski przypisał decydującą rolę w opracowaniu planu Bitwy Warszawskiej z 1920 gen. Weygandowi i szefowi sztabu gen. Tadeuszowi Rozwadowskiemu oraz uwydatnił walny udział w walkach 5. armii gen. Władysława Sikorskiego. Po próbie wydania tej książki w języku angielskim rozpoczęły się wobec prof.Sobieskiego szykany ze strony sanacji. Sobieski został skrytykowany w licznych artykułach w polskiej prasie, m.in. „Rozprawa z prof. Sobieskim”. „Sobieski do Berezy” (Ksawery Pruszyński), „Sąd nad prof. Sobieskim”, których autorzy zarzucali Wacławowi Sobieskiemu brak wiedzy historycznej, kompetencji, przygotowania naukowego itp.

Sanacyjny minister oświaty mjr Jędrzejewicz zniósł katedrę historii powszechnej UJ, co oznaczało pozbawienie prof. Sobieskiego pracy na Uniwersytecie. W dwa dni po podpisaniu przez Jędrzejewicza tego rozporządzenia, już wówczas podupadły na zdrowiu, prof. Sobieski zmarł. Został pochowany na cmentarzu Rakowickim w Krakowie^[2].

Był synem Stanisława i Leontyny z Czaderskich.

Jego pierwszą żoną była poślubiona w 1912 r. Stanisława z Zieleńskich. Z małżeństwa tego miał troje dzieci m.in. syna i historyka Jakuba Sobieskiego. Małżeństwo to się rozpadło i Wacław Sobieski przeszedł na kalwinizm i uzyskał rozwód. W 1924 r. poślubił Bronisławę Marię Rutkowską (ur. 1892), z którą miał jednego syna^[1].

Do jego uczniów należeli min. Henryk Barycz, Władysław Czapliński, Oskar Halecki, Kazimierz Piwarski, Ludwik Kolankowski, Adam Lewak, Kazimierz Chodynicki, Stanisław Bodniak, Kazimierz Lepszy, Władysław Pociecha, A. Strzelecki, A. Wodziński.

• Nienawiść wyznaniowa tłumów za Zygmunta III, Warszawa (1902)^[3]
• Archiwum Jana Zamoyskiego kanclerza i hetmana wielkiego koronnego, t.1: 1553–1579, wyd. Wacław Sobieski, Warszawa: M. Zamoyski 1904.
• Trybun ludu szlacheckiego (1905)
• Polska a hugenoci po nocy św. Bartłomieja (1910)
• Żółkiewski na Kremlu, Warszawa: Gebethner i Wolff 1920.
• Dzieje Polski, tomy 1–3 (1923–1925) T. 1; t. 2; t. 3.
• Trybun ludu szlacheckiego. Pisma historyczne, wyboru dokonał, oprac. i wstępem poprzedził Stanisław Grzybowski, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1978.

• Biogramy uczonych polskich, Część I: Nauki społeczne, zeszyt 3: P-Z, Wrocław 1984, s. 284–287.
• Jerzy Jackl, Sobieski Wacław, [w:] Słownik historyków polskich, red. Mara Prosińska-Jackl, Warszawa 1994, s. 483–484.
• Jan Pirożyński, Wacław Sobieski (1872–1935), [w:] Złota księga Wydziału Historycznego, pod red. Juliana Dybca, Kraków: Księgarnia Akademicka 2000, s. 181–190.
• Henryk Barycz, Historyk gniewny i niepokorny. Rzecz o Wacławie Sobieskim, Kraków: Wydawnictwo Literackie 1978.
• Jan Pirożyński, Wacław Sobieski (1872–1935), [w:] Złota księga Wydziału Historycznego, pod red. Juliana Dybca, Kraków: Księgarnia Akademicka 2000, s. 181–189.
• Oskar Halecki, Wacław Sobieski (nekrolog), „Kwartalnik Historyczny” 49 (1935), s. 478–479.
• Waldemar Łazuga, Trzej historycy: Sobieski, Askenazy, Bobrzyński, „Wiadomości Historyczne” 30 (1987), z. 5, s. 393–396.
• Jarosław Książek, Historia i polityka. Kilka uwag o publicystyce historycznej W. Konopczyńskiego, W. Sobieskiego i R. Rybarskiego, [w:] Środowiska historyczne II Rzeczypospolitej. Cz. 3. Materiały konferencji naukowej w Krakowie w 1988 r., pod red. Jerzego Maternickiego, Warszawa 1989.
• Jerzy Maternicki, Wacława Sobieskiego synteza dziejów Polski (II), „Przegląd Humanistyczny” 37 (1993), nr 6 [druk. 1994], s. 75–89.
• Księga Pamiątkowa ku czci profesora dra Wacława Sobieskiego, t. 1, Kraków: Wydano staraniem uczniów z powodu 35-lecia pracy naukowej i 25 lecia pracy pedagogiczno – naukowej na Uniwersytecie Jagiellońskim 1932 (tam bibliografia prac).

• Prace Wacława Sobieskiego w serwisie Polona.pl
• Wacław Sobieski, Internetowy Polski Słownik Biograficzny [dostęp 2022-02-19].