Włodzimierska Ikona Matki Bożej

Miejsca kultu	Rosyjski Kościół Prawosławny; Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny
Data wspomnienia	23 czerwca?/6 lipca
Styl	ikona
Multimedia w Wikimedia Commons

Włodzimierska Ikona Matki Bożej – jedna z najbardziej czczonych w Rosyjskim Kościele Prawosławnym ikon Matki Bożej.

Według tradycji ikona została napisana przez Ewangelistę Łukasza na desce ze stołu w Wieczerniku^[1]. Jednak według badań historyków sztuki powstała znacznie później, w pierwszej połowie XII w. w Bizancjum^[2]. Jej autor jest nieznany^[3]. Ikona jest jednym z wizerunków Matki Bożej przywiezionych na Ruś z Bizancjum w okresie, gdy schrystianizowane państwa ruskie nie posiadały jeszcze własnych ośrodków sztuki sakralnej (prawdopodobnie 1131^[1]). Tym samym stanowiła ona jeden z wzorców dla pierwszych ruskich twórców ikon^[4].

W pierwszych latach po przywiezieniu z Bizancjum ikona była przechowywana w pałacu książęcym w Wyszogrodzie, w 1155 została zaś przewieziona przez księcia Andrzeja I Bogolubskiego do Włodzimierza nad Klaźmą^[3]. Tam umieszczono ją w soborze Zaśnięcia Matki Bożej, który spłonął w 1185. Ikona przetrwała jednak pożar^[1]. W 1237 w czasie najazdu mongolskiego na Ruś wizerunek został pozbawiony ozdób^[1].

W 1395^[1] wizerunek znalazł się w soborze Zaśnięcia Matki Bożej w obrębie moskiewskiego Kremla. Mimo kolejnych przenosin (oraz nieruskiego pochodzenia) ikona pozostawała znana i czczona pod nazwą Włodzimierskiej, z czasem zaczęła być postrzegana jako jedna ze szczególnych świętości Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego i opiekunka należących do niego narodów^[3]. Przypisywano jej szczególną moc ochrony Rusi przed najeźdźcami^[1]. Przed nią dokonywane były koronacje kolejnych carów oraz intronizacje metropolitów, a następnie patriarchów Moskwy i całej Rusi^[1].

W 1917 ikona została przeniesiona z Kremla do Galerii Tretiakowskiej, gdzie była przechowywana do 1996^[1]. W wymienionym roku trafiła do cerkwi św. Mikołaja na Zamoskworieczju w Moskwie^[1]. Świątynia ta pełni funkcje domowej cerkwi przy Galerii Trietiakowskiej – jej wyposażenie liturgiczne składa się z eksponatów galerii, a obiekt pełni równocześnie funkcję wystawienniczą i kultową^[5].

Włodzimierska Ikona Matki Bożej była wielokrotnie kopiowana^[1].

Na terenie Polski obiektem lokalnego kultu jest wariant ikony znajdujący się w cerkwi w Kożanach^[6].

25 listopada 2013, podczas spotkania z papieżem Franciszkiem, prezydent Federacji Rosyjskiej Władimir Putin przekazał na jego ręce kopię Włodzimierskiej Ikony Matki Bożej, po czym zapytał papieża, czy mu się podoba, a następnie przeżegnał się i ją pocałował. Zwierzchnik Kościoła katolickiego również pocałował otrzymaną ikonę^[7].

Z powodu dokonywania na przestrzeni wieków wielokrotnych przeróbek ikony jedynym jej fragmentem, który zachował się w stanie pierwotnym, jest postać Matki Bożej i twarz Dzieciątka Jezus^[4]. Ikona reprezentuje typ Eleusa^[4]. Maryja, ubrana w czarną szatę z gwiazdami na ramionach i czole, trzyma na prawej ręce Jezusa, który przytula się do jej twarzy, dodatkowo obejmując go lewą ręką. Dzieciątko obejmuje prawą ręką szyję matki i tuli się do niej z charakterystycznym dla malarstwa ikonowego poważnym, niedziecinnym wyrazem twarzy. Maryja jest wpatrzona w przestrzeń, zamyślona, o smutnych oczach przewidujących przyszłe cierpienia syna^[4]. Obydwie postacie ukazane zostały na złotym tle^[3].

Na tej samej desce, z drugiej strony, znajduje się znacznie młodsza ikona przedstawiająca etimazję, wykonana w XV lub XIX wieku^[8].

Upamiętnienie liturgiczne w Cerkwi prawosławnej przypada 3 czerwca według starego stylu (tj. 6 lipca według nowego stylu)^[9].

• Matka Boska Włodzimierska (ikona Andrieja Rublowa)

• Nouwen H.: The Icon of the Virgin of Vladimir. Belonging to God. W: Tenże: Behold the Beauty of the Lord. Praying with Icons. Notre Dame, Indiana: Ave Maria Press, 2007, s. 45-63. ISBN 1-59471-136-4.