Władysław Kotwicz

Data i miejsce urodzenia	20 marca 1872 Ossów
Data i miejsce śmierci	3 października 1944 Czarny Bór
profesor nauk filologicznych
Specjalność: orientalistyka, języki mongolskie
Alma Mater	Uniwersytet w Petersburgu
Habilitacja	1900
Profesura	1923
Nauczyciel akademicki
Uczelnia	Uniwersytet w Petersburgu Uniwersytet Lwowski
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Władysław Kotwicz (ur. 20 marca 1872 w Ossowie k. Lidy na Wileńszczyźnie, zm. 3 października 1944 w Czarnym Borze pod Wilnem) – polski językoznawca, orientalista. Specjalizował się przede wszystkim w językach mongolskich.

Syn Ludwika Ksawerego i Agaty z Wojszwiłłów. Miał siostrę Bolesławę (zm. 1922) oraz braci Stanisława i Piotra. W 1890 ukończył (ze złotym medalem) II gimnazjum w Wilnie. W 1891 rozpoczął studia orientalistyczne na Wydziale Języków Wschodnich Uniwersytetu Petersburskiego, specjalizując się w językach mongolskich, języku mandżurskim i chińskim. W 1895 uzyskał dyplom I st. wraz ze stypendium naukowym. Po studiach podjął pracę urzędnika w Sekcji Wschodniej Kancelarii Ministra Finansów (1896). Pracę naukową na uniwersytecie (Uniwersytet Petersburski) dane mu było rozpocząć dopiero w 1900^[1], ale aż do roku 1917 łączył ją z karierą urzędniczą, która dawała mu m.in. możliwość nawiązania znajomości z szeregiem osób ważnych dla życia naukowego, gospodarczego i politycznego Mongolii.

Podjęcie pracy na uniwersytecie w 1900 było możliwe dzięki uzyskaniu w tym roku przez Kotwicza habilitacji i stanowiska Privatdozenta. Od razu w 1900 objął stanowisko kierownika filologii mongolskiej. Na stanowisko docenta etatowego czekał aż do 1917. Profesorem został w 1923.

Kotwicz wziął udział w kilku ekspedycjach do Kałmuków (1894, 1896, 1910, 1917), ale najbardziej znaną jego podróżą naukową była wyprawa do północnej Mongolii (1912), gdzie badał turkijskie napisy orchońskie, a także klasztor w Erdeni Dzu (XVI w.), położony ok. 400 km na zachód od Urgi (dziś Ułan Bator).

Jednocześnie zaangażował się w tworzenie po Rewolucji Październikowej tzw. Piotrogrodzkiego Instytutu Żywych Języków Orientalnych - prace organizacyjne trwały do jesieni 1920 i wówczas mianowano go też kierownikiem Instytutu. Funkcję tę pełnił do wiosny 1922.

Właśnie w 1922 Kotwicz otrzymał równocześnie dwa zaproszenia do Polski: z Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie i z Uniwersytetu Jana Kazimierza (= UJK) we Lwowie. Oba te uniwersytety postanowiły bowiem zupełnie niezależnie od siebie zaprosić go do Polski. Kotwicz wybrał Lwów, przypuszczalnie dlatego, że władze rektorskie UJK nosiły się z zamiarem utworzenia dużego Instytutu Orientalistycznego, tak że ta propozycja wydawała się bardziej perspektywiczna.

Po załatwieniu wszystkich formalności Kotwicz przybył do Lwowa w 1924 i podjął tu od razu pracę jako kierownik utworzonej dlań Katedry Filologii Dalekiego Wschodu.

W tym samym czasie powstało Polskie Towarzystwo Orientalistyczne, a na jego przewodniczącego wybrano właśnie Kotwicza, który funkcję tę pełnił do śmierci. W 1927 został też redaktorem naczelnym Rocznika Orientalistycznego. W 1932 założył serię Collectanea Orientalia, którą sam finansował (do 1939 ukazało się 16 zeszytów; po wojnie nie było kontynuacji).

Przez wiele lat po wojnie Kotwicza uważano za wybitnego ałtaistę przekonanego o wspólnej genezie języków ałtajskich. Jest to jednak pogląd mylny, gdyż Kotwicz był w tej materii dość sceptyczny (przywiązywał do niej zresztą małą wagę) i jako pierwszy uczony w świecie sugerował raczej istnienie ongiś ścisłej ligi językowej obejmującej trzy rodziny: turkijską, mongolską i tunguzo-mandżurską (o czym pisał expressis verbis na s. 313–314 w swoich Studiach nad językami ałtajskimi, zob. niżej).

Kotwicz wydał w 1940 w Wilnie również Gramatykę języka litewskiego w zarysie^[2].

Obecnie rękopisy i inne pozostałości po Kotwiczu przechowywane są w Archiwum Nauki PAN i PAU w Krakowie.

Zmarł 3 października 1944 w Czarnym Borze pod Wilnem. Pochowany został obok żony na wileńskim cmentarzu Na Rossie.

• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (11 listopada 1936)^[3]
• Brązowy Medal za Długoletnią Służbę (1938)^[1]
• Order św. Stanisława II kl. (Imperium Rosyjskie, 1904)^[1]
• Order św. Anny III kl. (Imperium Rosyjskie, 1901)^[1]
• Order św. Włodzimierza IV kl. (Imperium Rosyjskie)^[1]
• Medal 300 lat domu Romanowów (Imperium Rosyjskie, 1913)^[1]

• 1915 Opyt grammatiki kalmyckago razgovornago jazyka, Petrograd (2. wydanie: Řevnice pod Pragą [Czechosłowacja] 1929);
• 1936 Les pronoms dans les langues altaїques, Kraków;
• 1939 La langue mongole, parlée par les Ouigours Jaunes près de * Kan-tcheou, Wilno.

• 1948 Józef Kowalewski orientalista (1801–1878), Wrocław.
• 1951 Studia nad językami ałtajskimi, „Rocznik Orientalistyczny” 16 [1951]: 1–317.

• Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest?. Warszawa: Wydawnictwo Głównej Księgarni Wojskowej, 1938, s. 372. [dostęp 2021-01-14].
• Stachowski K.: Władysława Kotwicza niepublikowany „Rzut oka na losy orjentalistyki w Polsce” (1938), [w:] „LingVaria” 7/2 (2012): 207–237.
• Stachowski K.: W. Kotwicz's unpublished study „Les voyelles longues dans les langues altaiques” (1938), [w:] „Studia Linguistica Universitatis Iagellonicae Cracoviensis” 129 (2012): 245–315.
• Lewicki M.: Władysław Kotwicz (20.III 1872 – 3.X 1944), [w:] „Rocznik Orientalistyczny” 16 (1953): XI–XXIX.

• Dzieła Władysława Kotwicza w bibliotece Polona