Vinča-Belo Brdo – tell zlokalizowany na przedmieściach Belgradu o eponimicznym charakterze dla kultury Vinča.

Stanowisko archeologiczne obejmuje tereny tellu Belo Brdo (pol. Białe Wzgórze) w miejscowości Vinča, na prawym brzegu Dunaju, nieopodal Belgradu^[1]. Powierzchnia stanowiska wynosi około 10 hektarów^[1]. Korzystne położenie przy rzece, mnogość zwierzyny, żyzna ziemia i bliskość doliny rzeki Bolečicy sprzyjały osadnictwu w tym miejscu od czasów neolitycznych po średniowiecze, co poskutkowało wytworzeniem się wielu warstw archeologicznych^[1].

Z naukowego punktu widzenia najcenniejsze na stanowisku Belo Brdo są warstwy neolityczne i chalkolityczne, które należą do najważniejszych źródeł badań rozwoju kultur tych okresów w południowo-wschodniej Europie^[1]. Pierwsze ślady osadnictwa (kultura starczewska) datowało się wg ustaleń z końca XX w. na ok. 4800 p.n.e.^[1], według nowszych ustaleń na ok. 5700 p.n.e.^[2] W połowie V tys. p.n.e. (starsza datacja) lub VI tys. p.n.e. (nowsza datacja) stanowisko zostało porzucone na skutek ruchów ludności^[2][1].

Pozostałości następującej po tym okresie kultury Vinča stanowią jedną z największych osad neolitycznych w Europie (a właściwie grupę następujących po sobie osad)^[3]. Jej rozwój datowało się podług ustaleń z końca XX w. na lata 4500-3500 p.n.e.^[1] Nowa datacja przesuwa pierwsze wystąpienia kultury na okolice 5300-5200 p.n.e., a trwanie na okres ok. 800 lat^[2]; Jej przedstawiciele stawiali z gliny i drewna prostokątne budowle o dachach dwuspadowych i wyraźnej (zwłaszcza w późniejszych fazach) organizacji pomieszczeń^[3][1]. Osady miały proste ulice i były ogrodzone^[1]. Wśród ich pozostałości odkryto bogatą ceramikę: naczynia i liczne antropomorficzne figurki (tych ostatnich ponad 2000)^[2][1]. Vinča była silnie skomunikowana ze światem zewnętrznym; jej mieszkańcy aktywnie handlowali z innymi osadami^[1]. Do najważniejszych towarów, które mieszkańcy osady importowali, należały obsydian i spondylus^[2]. Populację szacuje się na około 1 tys., raczej nie więcej niż 2 tys. ludzi, co czyniło Vinčę jedną z najważniejszych spośród kilkudziesięciu znanych osad swojej kultury^[2][3]. Od około 3500 p.n.e. (stara datacja) lub 4500 p.n.e. (nowa datacja) stanowisko było zasiedlane przez społeczeństwa innych kultur, zazwyczaj znacznie mniej liczne niż to z okresu Vinča^[1].

Pierwsze badania rozpoczął tutaj Miloje M. Vasić w 1908^[1]. Były one prowadzone z różnym natężeniem do momentu wybuchu I wojny światowej^[1]. Po jej zakończeniu wykopaliska na krótko wznowiono w połowie lat 20. XX w.^[1] Na przełomie lat 20. i 30. XX w. prace kontynuowano, m.in. dzięki wsparciu finansowemu, jakiego udzielił Brytyjczyk Charles Hyde^[1]. Efektem badań była czterotomowa monografia The Prehistoric Vinca (1932-1936) oraz kilkadziesiąt artykułów, przede wszystkim autorstwa Vasića^[1]. W owym okresie badania prowadzone tam spotkały się z dużym zainteresowaniem świata zachodniej nauki^[4]. Próby datacji stanowiska napotykały na znaczne problemy^[4].

W późniejszych dekadach stanowisko, zarzucone przez archeologów, niszczało, było też regularnie plądrowane przez archeologów-amatorów i szabrowników^[1]. Sytuacji tej zaradzili członkowie Serbskiej Akademii Nauk i Sztuk, którzy zorganizowali Komitet Badań Archeologicznych w Vinčy; za sprawą ich starań w 1978 ruszyły nowe badania na stanowisku^[1]. Doprowadziły one m.in. do zidentyfikowania pozostałości kultur Bodrogkeresztur, Baden, Kostolac i Vatin^[1]. W 1981 John Chapman opublikował dwutomową monografię kultury Vinča^[2]. Dalszy rozwój badań znacznie utrudniła sytuacja polityczna regionu w latach 90. XX w.^[2]

Publikacje z lat 10. XXI w. postulują przesunięcie datacji osadnictwa Vinča-Belo Brdo, pierwszych faz zamieszkania na tym stanowisku doszukując się jeszcze w VI tysiącleciu p.n.e.^[3] Jednocześnie upadek kultury Vinča w publikacjach tych proponuje się przenieść w okolice 4500 r. p.n.e.^[3][2] Nowa datacja, jako bardziej prawdopodobna i oparta na nowocześniejszych metodach badań, przyjęta została przez większość badaczy tematu^[2].