Vallenato^[a]

Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
Caja(inne języki), guacharaca(inne języki) i akordeon – podstawowe instrumenty używane w tworzeniu vallenato
Państwo	Kolumbia
Typ	niematerialne dziedzictwo kulturowe
Numer ref.	01095
Region[b]	Ameryka Łacińska i Karaiby
Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę	2015 na 10. sesji
brak współrzędnych
Multimedia w Wikimedia Commons
↑ Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO ↑ Oficjalny podział dokonany przez UNESCO

Vallenato – gatunek kolumbijskiej muzyki ludowej, który narodził się w XIX wieku w północnej części kraju, w departamentach La Guajira, Magdalena i Cesar. Z czasem rozprzestrzenił się na północnym (karaibskim) wybrzeżu Kolumbii, a następnie w całym kraju^[1].

W 2015 roku muzyka tradycyjna vallenato z regionu Magdalena Grande(inne języki) została wpisana na listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego wymagającego pilnej ochrony^[2]. Nazwa wpisu w języku angielskim to Traditional Vallenato music of the Greater Magdalena region^[3], zaś w języku hiszpańskim – Música Vallenata Tradicional de la Región del Magdalena Grande en la costa norte colombiana^[4].

Tradycja vallenato wywodzi się z połączenia niezwykle różnorodnych elementów kultury muzycznej północnej Kolumbii: pieśni pasterzy bydła w regionie historycznym Magdalena Grande(inne języki) w dolinie rzeki Magdalena, pieśni niewolników z Afryki w okresie kolonialnym oraz tanecznych rytmów rdzennej ludności zamieszkującej góry Sierra Nevada de Santa Marta^[4][3][2]. Dodatkowo obejmuje teksty inspirowane tradycyjną poezją hiszpańską oraz grę na instrumentach muzycznych południowoamerykańskich, jak marakasy oraz pochodzących z Europy, np. akordeonie^[4].

Tradycyjne vallenato wykonywane jest przy użyciu trzech instrumentów muzycznych, z których każdy ma inne pochodzenie etniczne^[4]:

• caja(inne języki) – mały bębenek pochodzenia afrykańskiego, na którym rękoma wybija się rytm,
• guacharaca(inne języki) – indiański idiofon mający formę drewnianego kija z równoległymi rowkami, na którym gra się poprzez skrobanie drucianym grzebieniem po powierzchni,
• akordeon – aerofon pochodzenia europejskiego sprowadzony do Kolumbii przez niemieckich imigrantów pod koniec XIX wieku, najważniejszy w muzyce vallenato^[1].

Aby utwór mógł zostać uznany za należący do gatunku vallenato, musi nie tylko być wykonany z użyciem akordeonu, ale także skomponowany według jednego z czterech rytmów: son, paseo (metra 2/4), merengue lub puya (metra ósemkowe)^[4][1]. Rytm wyznacza caja^[4].

Pochodzenie nazwy vallenato nie jest jasne i istnieją przynajmniej dwie teorie na ten temat^[1]. Słowo to pierwotnie określało osoby oraz rzeczy pochodzące z miasta Valledupar znajdującego się w departamencie Cesar, u podnóża masywu Sierra Nevada de Santa Marta^[1]. Według pierwszej teorii słowo powstało z przekształcenia zdania Soy nato del Valle bądź Soy del Valle nato oznaczającego „Pochodzę z doliny”, według innej wielu biednych mieszkańców miasta i jego okolic cierpiało na pintę, zakaźną chorobę skóry objawiającą się powstawaniem grudek, które z czasem odbarwiały się pozostawiając na skórze białe plamy. Przypominały one plamy na skórze młodych wielorybów (hiszp. ballenas), dlatego też osoby chore zaczęto nazywać ballenatos, a z racji podobieństwa wymowy ‘v’ i ‘b’ w języku hiszpańskim wkrótce powstało słowo vallenato, będące określeniem osób pochodzących z tego regionu^[1].

W II połowie XIX wieku vallenato stało się ważnym środkiem ekspresji i komunikacji umożliwiającym przekazywanie wiadomości i historii od miasta do miasta, co przyczyniło się do wzrostu świadomości mieszkańców o społecznych, historycznych i kulturowych uwarunkowaniach nie tylko swojego otoczenia, ale i całego kraju, a także do wzmocnienia tradycji ustnego międzypokoleniowego transferu pamięci i wiedzy o regionie^[4]. Muzyka ta powstała jako wyraz potrzeby zrozumienia przez costeños (mieszkańców karaibskiego wybrzeża Kolumbii) napięć i złożoności społeczeństwa, w którym żyli^[1][4]. Zaowocowało to powstawaniem pieśni, których teksty w sposób nostalgiczny, radosny, ironiczny bądź żartobliwy – łącząc elementy realizmu i fantazji – objaśniają świat^[2][4]. Vallenato stanowiło także inspirację dla noblisty Gabriela Garcíi Márqueza do napisania swoich najsłynniejszych powieści^[4].

Depozytariuszami vallenato są mieszkańcy regionu, a tradycja przekazywana jest z pokolenia na pokolenie głównie w obrębie rodzin, choć istnieją również szkoły zajmujące się nauczaniem dzieci tej muzyki^[2][4]. Pieśni wykonywane są publicznie na konkursach i festiwalach vallenato, ale przede wszystkim na odbywających się w gronie rodziny czy gronie przyjaciół parrandas („imprezach”), gdzie wśród rozmów, jedzenia i picia komponowane były nowe otwory^[4].

Tradycja muzyki vallenato jest jednak niematerialnym dobrem kultury wymagającym pilnej ochrony. Zagrażają jej m.in. tocząca kraj wojna z kartelami narkotykowymi, a przez lata także długotrwała wojna domowa zakończona dopiero w 2016 roku, oprócz tego zmiana stylu życia i coraz rzadsze spotykanie się mieszkańców na tradycyjnych parrandas, pojawienie się „nowego nurtu” muzyki vallenato marginalizującego tradycyjne kompozycje i odchodzącego od pierwotnych form i treści oraz postępująca komercjalizacja tradycji vallenato i brak badań i szczegółowej dokumentacji tej tradycji^[3][2][4].