Ulica Próżna w Warszawie

Śródmieście Północne
Ulica Próżna, widok z placu Grzybowskiego (2018)
Państwo	Polska
Miejscowość	Warszawa
Długość	160 m
Przebieg
ul. Zielna plac Grzybowski
Położenie na mapie Warszawy Ulica Próżna w Warszawie
Położenie na mapie Polski Ulica Próżna w Warszawie
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Ulica Próżna w Warszawie
52°14′11,6″N 21°00′19,6″E/52,236546 21,005448
Multimedia w Wikimedia Commons

Ulica Próżna – ulica w dzielnicy Śródmieście w Warszawie.

Na początku XVIII w. droga, a od 1757 ulica jurydyki Bielino, prowadząca od jej rynku (dzisiejszy plac Jana Henryka Dąbrowskiego) do ulicy Zielnej. Ponieważ przebiegała wśród ogrodów, jej pierwotna nazwa to ulica Ogrodowa^[1]. Obecną nazwę, która wynikała z braku zabudowy, nadano w 1770^[2].

W drugiej połowie XIX wieku pojawiła się koncepcja przedłużenia Próżnej do placu Grzybowskiego, jednak na przeszkodzie stała dwupiętrowa klasycystyczna kamienica otoczona drewnianymi komórkami i ogrodem należąca do rodziny Adolphów. Projekt przebicia Próżnej został zrealizowany dopiero w 1880 po przejęciu nieruchomości przez Abrama i Zofię Idelsohnów i wsparciu projektu przez prezydenta miasta Sokrata Starynkiewicza^[3].

Po rozebraniu kamienicy Adolphów, na działkach wytyczonych po obu stronach nowego odcinka Próżnej wzniesiono cztery trzypiętrowe kamienice (nr 5, 7, 9 i 10) zaprojektowane przez Franciszka Braumana^[4]. W kamienicy pod nr 10 amerykańskie towarzystwo International Bell Telephone, które w listopadzie 1881 otrzymało od rządu rosyjskiego 20-letnią koncesję na budowę i eksploatację sieci telefonicznej w Warszawie, zainstalowało pierwszą w mieście centralę telefoniczną^[5]. Z tej niewielkiej (800 numerów) centrali, ze względu na wysoką cenę abonamentu, korzystały głównie urzędy i instytucje^[6].

Pod koniec XIX wieku wśród mieszkańców ulicy Próżnej przeważała ludność żydowska^[7]. Ulica miała charakter handlowy, na co wpływało sąsiedztwo ulicy Marszałkowskiej, będącego dużym ośrodkiem handlu wyrobami metalowymi placu Grzybowskiego oraz targowiska Pociejów.

We wrześniu 1939 zabudowa Próżnej częściowo spłonęła.

W listopadzie 1940 zachodnia część ulicy na odcinku pomiędzy Zielną a placem Grzybowskim znalazła się w granicach warszawskiego getta^[8]. Została z niego wyłączona kilka miesięcy później, w marcu 1941, po przesunięciu przez Niemców granicy getta w tym rejonie na plac Grzybowski oraz linię ulic Bagno i Wielkiej^[8].

Podczas powstania warszawskiego była terenem walk, m.in. pomiędzy kamienicami nr 9 i 14 wzniesiono barykadę zamykającą wylot Próżnej na plac Grzybowski. W 1944 zniszczeniu uległa większość zabudowy środkowej i wschodniej części ulicy.

Po 1945 zlikwidowano odcinek ulicy między placem Dąbrowskiego i ulicą Zielną^[1].

Próżna jest jedyną z nielicznych warszawskich ulic, której fragment obustronnej zabudowy (cztery kamienice nr: 7, 9, 12 i 14) przetrwał zagładę getta^[9][10]. W 1987 wszystkie cztery budynki zostały wpisane do rejestru zabytków^[11].

Od 2004 roku na ulicy organizowane są wydarzenia w ramach Festiwalu Warszawa Singera^[12].

W latach 2011−2013 kamienice pod numerami 7 i 9 zostały odrestaurowane i przekształcone w kameralny kompleks biurowy Le Palais Office^[13][14].

W 2014 wyburzono pawilon pod nr 8, w którym mieściło się Austriackie Forum Kultury, a cała ulica została wyremontowana (m.in. ułożono granitowy bruk, ustawiono latarnie „pastorały” oraz odtworzono fasadę zabytkowej kamienicy pod nr 12)^[15]. W listopadzie tego roku ulica została zamieniona w deptak^[16].

• Przy ulicy Próżnej (prawdopodobnie w najwyższej zachowanej kamienicy pod nr 12) znajdowała się siedziba Spółdzielni Pracy „Woreczek”, będąca przykrywką dla organizacji przestępczej kierowanej przez Filipa Merynosa, opisanej przez Leopolda Tyrmanda w powieści Zły (1955)^[17].
• Ulicę, wraz z sąsiednią ulicą Bagno, można zobaczyć w jednej ze scen komedii Miś (1981) Stanisława Barei^[18].
• W latach 2008–2014 w oknach i na elewacjach kamienic przy Próżnej znajdowały się fotografie polskich Żydów pochodzące ze zbiorów Fundacji Shalom^[19]. Stanowiły one fragment liczącego ok. 8000 fotografii zbioru zgromadzonego po ogłoszonym w 1994 apelu Fundacji o przekazywanie zdjęć przedstawiających żydowskich mieszkańców Polski. Zostały wykorzystane m.in. do stworzenia wystawy I ciągle widzę ich twarze, która została pokazana w 29 muzeach na całym świecie^[20].
• W 2012 w bramie kamienicy przy Próżnej 14 została umieszczona rzeźba HIM Maurizio Cattelana przedstawiająca modlącego się na klęczkach Adolfa Hitlera^[21].
• W 2011 w czasie prac budowlanych prowadzonych przy ulicy (remont kamienic nr 7 i 9) natrafiono na 40-tonowy głaz narzutowy, jeden z największych jakie odnaleziono w ostatnich latach na Mazowszu. Średnioziarnisty jasnoszary granitoid został tu przyniesiony przez lodowiec najprawdopodobniej z okolic Uppsali w Szwecji^[22].

• Kamienica przy ul. Próżnej 7
• Kamienica Zalmana Nożyka (nr 9)
• Kamienica Mozesa Neufelda (nr 12)
• Kamienica Majera Wolanowskiego (nr 14)

• Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 702. ISBN 83-01-08836-2.
• Janusz Sujecki: Próżna. Ocalona ulica żydowskiej Warszawy. Warszawa: Ortis, 1993. Brak numerów stron w książce