Toga – w starożytności długie, wierzchnie okrycie noszone przez obywateli rzymskich; w czasach późniejszych rodzaj obszernej fałdowanej szaty będącej urzędowym strojem przedstawicieli sądownictwa i uroczystym strojem akademickim^[1].

W starożytnym Rzymie była to wierzchnia szata męska wykonana z szerokiego i długiego pasma (ok. 5 m) grubego materiału wełnianego, zazwyczaj w kolorze białym (toga pura, alba). Odpowiednio drapowaną togę wkładano na tunikę, zarzucając ją na lewe ramię, a prawe pozostawiając odsłonięte. Uważana za narodowy strój Rzymianina, stanowiła oznakę dostojeństwa pełnoprawnego obywatela. Zdobiona była barwnym lamowaniem (toga praetexta) lub haftem (toga picta), a przywdziewana jako ubiór żałobny (toga pulla) miała ciemną barwę^[2]. Chłopcu wchodzącemu w wiek męski (14-16 lat) przysługiwała uroczyście otrzymywana toga virilis^[3][4].

W średniowieczu stała się ubiorem wykładowców uniwersytetów i ze środowiska akademickiego przeniknęła do kręgów kościelnych i prawniczych.

Obecnie toga jest strojem urzędowym używanym przez przedstawicieli zawodów prawniczych na rozprawie sądowej; jej wzór jest w Polsce określony przepisami prawa. Toga jest suknią fałdzistą z lekkiego czarnego materiału wełnianego lub wełnopodobnego, sięgającą powyżej kostek – około 25 cm od ziemi. Toga u dołu ma w obwodzie od 270 do 278 cm i od karczka w dół ułożona jest w kontrafałdy: po trzy na obydwu przodach togi oraz pięć do siedmiu na plecach. Kołnierz togi jest okrągły, płasko wyłożony. Toga zapinana jest na pięć guzików. Rękawy mają u dołu w obwodzie 75 cm. Przy kołnierzu togi wszyty jest żabot, długości 21 cm, ułożony w 13 kontrafałd. Kolor żabotu oraz obszyć różni się w zależności od zawodu prawniczego:

• sędziowie i ławnicy – fioletowy. Fiolet symbolizuje chłodne nastawienie, powściągliwość i neutralność między kolorami symbolizującymi prokuratora i adwokata. U sędziów Sądu Najwyższego tego samego koloru jest też kołnierz i mankiety togi. Dodatkowo sędzia przewodniczący rozprawie nakłada na kołnierz togi łańcuch barwy złotej z wizerunkiem godła Polski tej samej barwy, co podkreśla, że reprezentuje kraj.
• prokuratorzy – czerwony, symbolizuje zagrożenie (dla oskarżonego),
• adwokaci – zielony, antagonista czerwieni, symbolizuje też nadzieję (dla oskarżonego)
• radcy prawni – ciemnoniebieski żabot
• radcy Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej – błękitnoszary żabot
• sędziowie Trybunału Konstytucyjnego – biało-czerwony żabot, barwy flagi państwowej, kolejny sposób na podkreślenie, że reprezentują państwo.

Tradycja noszenia togi w środowisku akademickim sięga początków średniowiecznego uniwersytetu^[5]. Stąd przeniknęła do kręgów kościelnych (w tym stała się dominującym strojem liturgicznym Kościołów protestanckich) i prawniczych.

W Polsce jest strojem ceremonialnym nauczycieli akademickich wyższych uczelni, w tym zwłaszcza rektorów i prorektorów, dziekanów, prodziekanów i członków senatów, doktorów honoris causa). Prawo do noszenia togi akademickiej nabywa się z momentem uzyskania pierwszego stopnia naukowego, którym jest stopień doktora. Stroje noszone przez studentów podczas uroczystości wręczenia dyplomów nie są togami akademickimi, lecz uroczystym ubiorem podobnym do strojów noszonych przez akademików.

Ze świata akademickiego toga przeniknęła do Kościołów protestanckich, gdyż wielu pierwszych reformatorów, na czele z Marcinem Lutrem było nauczycielami akademickimi. Stąd toga jest tradycyjnym strojem liturgicznym używanym przez duchownych wielu Kościołów protestanckich. Już w XVI wieku czarna toga zakładana była przez duchownych niektórych Kościołów do odprawiania nabożeństw. Obecnie najczęściej spotyka się czarną togę, której towarzyszy biała befka. Strój taki jest używany w Polsce przez duchownych Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego (od XIX wieku), Kościoła Ewangelicko-Reformowanego i Kościoła Ewangelicko-Metodystycznego. Podczas gdy luteranie i metodyści dopuszczają także używanie białej alby i stuły, ewangelicy reformowani stosują wyłącznie czarną togę. Czarna toga używana jest przez pastorów Kościołów praktykujących chrzest przez pełne zanurzenie do udzielania tego obrządu w baptysterium lub innym akwenie. Pastorzy Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego używają czarnej togi z białą befką do odprawiania nabożeństw żałobnych.