Tąpnięcie
Tąpnięcie – wyrzucenie materiału skalnego do wyrobiska lub zniszczenie jego obudowy wywołane gwałtownym rozładowaniem energii potencjalnej sprężystości skał. Jest jednym z zagrożeń naturalnych występujących w górnictwie. Często błędnie utożsamiane z każdym wstrząsem sejsmicznym pochodzenia górniczego.
Definicja wg Wyższego Urzędu Górniczego: Tąpnięcie – zjawisko dynamiczne spowodowane wstrząsem górotworu, w wyniku którego wyrobisko lub jego odcinek uległo gwałtownemu zniszczeniu lub uszkodzeniu, w następstwie czego nastąpiła całkowita lub częściowa utrata jego funkcjonalności lub bezpieczeństwa jego użytkowania.
Kumulowanie energii sprężystej, w górotworze następuje jedynie w skałach sprężystych. Opracowano wiele metod oceny skłonności skał do tąpań. W ocenie skłonności do tąpań stosuje się analizę przedzniszczeniowej charakterystyki naprężeniowo-odkształceniowej, oraz pełnej charakterystyki zarówno przedkrytycznej, jak i pokrytycznej. Wskaźniki opisujące właściwości skał dzielone są na kilka grup (odkształceniowe, wytrzymałościowe, energetyczne, reologiczne). Jednym ze wskaźników, który uzyskuje się na podstawie jednoosiowego ściskania i ma praktyczne zastosowanie do oceny skłonności węgla do tąpań, jest energetyczny wskaźnik naturalnej skłonności do tąpań WET[1].
Eksploatacja górnicza (czyli w przypadku górnictwa głębinowego drążenie korytarzy) narusza pierwotną równowagę górotworu. W pobliżu wyrobisk dochodzi do zwiększenia pierwotnych naprężeń wynikających z ciężaru wyżej leżących warstw, a w przypadku przekroczenia wytrzymałości skały na ściskanie, następuje zniszczenie jej struktury (czyli zgniecenie), które zapoczątkowuje bardzo gwałtownie przebiegający proces lawinowy kruszenia skał i rozładowywania nagromadzonej energii sprężystej. Przebieg tąpnięcia zbliżony jest do odpalenia w skałach materiału wybuchowego.
Pierwsze tąpnięcie miało miejsce w kopalni rudy w Derbyshire w Anglii w XVIII w. W Polsce tąpania występują od ponad 100 lat w kopalniach węgla kamiennego i od ponad 50 lat w kopalniach rudy miedzi.
Typy tąpnięć
[edytuj | edytuj kod]O zaliczeniu tąpnięcia do danego typu decyduje położenie ogniska wstrząsu:
- Tąpania pokładowe
- Tąpania stropowe
- Tąpania spągowe
Tąpnięcia w Polsce
[edytuj | edytuj kod]Największe tąpnięcia w Polsce (pow. 3 stopni w skali Richtera) odczuwalne na powierzchni w XXI wieku:
| Kolejność (wg siły) | Kopalnia | Obszar epicentralny – miasta | Siła (Skala Richtera) | Data/Godzina | Uwagi |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | KGHM S.A. O/ZG „Rudna” | Polkowice – Głogów – Lubin | 4.9 | 08.07.2020 07:18[2] | Zakwalifikowane jako odprężenie górotworu |
| 2 | KGHM S.A. O/ZG „Rudna” | Polkowice – Głogów – Lubin | 4.8 | 29.01.2019 13:53[3][4] | |
| 3 | KGHM S.A. O/ZG „Rudna” | Polkowice – Głogów – Lubin | 4.6 | 19.03.2013 22:09[5][6] | |
| 4 | KGHM S.A. O/ZG „Rudna” | Polkowice – Głogów – Lubin | 4.4 | 29.11.2016 21:09[7] | |
| 5 | KGHM S.A. O/ZG „Rudna” | Polkowice – Głogów – Lubin | 4.1 | 22.08.2023 09:38 | |
| 6 | KWK Wujek „Śląsk” | Katowice – Chorzów – Zagłębie Dąbrowskie | 4.0 | 18.04.2015 00:16[8] | |
| 7 | KWK Budryk | Ornontowice | 3.9 | 13.01.2020 14:34[9][10] | |
| 8 | KGHM S.A. O/ZG „Rudna” | Polkowice – Głogów – Lubin | 3.8 | 12.01.2019 09:58[11] | |
| 8 | KWK Janina | Chrzanów - Libiąż – Trzebinia - Żarki | 3.8 | 30.09.2015 11:13[12] | |
| 8 | KWK Rydułtowy-Anna | Rydułtowy – Radlin – Wodzisław | 3.8 | 13.01.2005 18:34[13][14] | |
| 9 | KGHM S.A. O/ZG „Rudna” | Polkowice – Głogów – Lubin | 3.7 | 18.01.2019 05:44[15] | |
| 9 | KWK Budryk | Ornontowice | 3.7 | 8.11.2018 20:23[16][17] | |
| 10 | KWK Bielszowice | Ruda Śląska | 3.6 | 18.01.2018 11:39[18] | |
| 11 | KWK Rydułtowy | Rydułtowy – Pszów – Wodzisław | 3.5 | 22.01.2019 23:33[19] | |
| 11 | KWK Bobrek | Bytom | 3.5 | 03.06.2016 08:42[20] | |
| 11 | KWK Wujek | Katowice | 3.5 | 26.05.2014 20:42[21][22] | |
| 11 | KWK Centrum | Bytom – Radzionków – Ruda Śląska | 3.5 | 12.12.2008 23:45[23] | |
| 12 | KWK Zofiówka | Jastrzębie-Zdrój – Żory, Wodzisław Śląski[24] | 3.42 | 05.05.2018 10:58[25][26] | Katastrofa górnicza w kopalni Zofiówka |
| 13 | KWK Bobrek-Piekary | Bytom – Tarnowskie Góry – Zabrze – Zbrosławice | 3.4 | 23.04.2018 10:55[27] | |
| 13 | KWK Marcel | Wodzisław Śląski | 3.4 | 08.03.2012 20:20[28] | |
| 14 | KWK Janina | Chrzanów - Libiąż - Trzebinia | 3.3 | 24.12.2022 04:51[29] | |
| 14 | KWK Bobrek-Centrum | Bytom | 3.3 | 21.11.2012 05:22[30] | |
| 14 | KWK Bobrek-Centrum | Bytom | 3.3 | 19.07.2011 18:06[31] | |
| 15 | KWK Janina | Chrzanów - Libiąż - Trzebinia | 3.21 | 23.11.2022 16:52[32] | |
| 16 | KWK Janina | Chrzanów - Libiąż - Trzebinia | 3.2 | 15.12.2022 02:55[33] | |
| 16 | KWK Marcel | Marklowice-Wodzisław Śląski | 3.2 | 08.02.2019 03:10[34] | |
| 16 | KWK Murcki-Staszic | Katowice | 3.2 | 17.09.2018 13:08[35] | |
| 16 | KWK Rydułtowy-Anna | Rydułtowy | 3.2 | 30.03.2011 04:02[36] | |
| 16 | KWK Piast | Bieruń | 3.2 | 09.02.2010 20:10[37] | |
| 17 | KWK Janina | Chrzanów - Libiąż - Trzebinia | 3.1 | 24.06.2021 03:27[38] | |
| 17 | KWK Janina | Chrzanów - Libiąż - Trzebinia | 3.1 | 09.06.2021 02:53[38] | |
| 17 | KWK Janina | Chrzanów - Libiąż - Trzebinia | 3.1 | 05.03.2021 21:20[38] | |
| 17 | KWK Murcki-Staszic | Katowice | 3.1 | 05.09.2017 04:45[39] | |
| 17 | KWK Rydułtowy-Anna | Rydułtowy | 3.1 | 07.06.2013 01:12[40] | |
| 18 | KWK Janina | Chrzanów - Libiąż - Trzebinia | 3.0 | 23.03.2023 01:10[41] | |
| 18 | KWK Janina | Chrzanów - Libiąż - Trzebinia | 3.0 | 05.08.2021 18:02[41] | |
| 18 | KWK Wieczorek | Katowice | 3.0 | 10.03.2013 15:02[42] | |
| 18 | KWK Rydułtowy-Anna | Rydułtowy | 3.0 | 05.02.2010 12:50[potrzebny przypis] |
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Mirosława Bukowska: WSKAŹNIKOWE METODY OCENY SKŁONNOŚCI DO TĄPAŃ SKAŁ I GÓROTWORU. [w:] PRACE NAUKOWE GIG GÓRNICTWO I ŚRODOWISKO [on-line]. s. 96 - 97. [dostęp 2016-06-03].
- ↑ Earthquake information - EMSC Mobile [online], m.emsc.eu [dostęp 2020-07-29].
- ↑ Komunikat w sprawie wstrząsu w ZG Rudna
- ↑ Earthquake, Magnitude 4.8 - POLAND - 2019 January 29, 12:53:45 UTC [online], EMSC-CSEM [dostęp 2019-01-30] (ang.).
- ↑ Górnicy odnalezieni. "Wszyscy żyją"
- ↑ Earthquake, Magnitude 4.6 - POLAND - 2013 March 19, 21:09:52 UTC [online], EMSC-CSEM [dostęp 2019-01-30] (ang.).
- ↑ Earthquake, Magnitude 4.4 - POLAND - 2016 November 29, 20:09:39 UTC [online], EMSC-CSEM [dostęp 2019-01-30] (ang.).
- ↑ Earthquake - Magnitude 4.0 - POLAND - 2015 April 17, 22:16:22 UTC [online], www.emsc-csem.org [dostęp 2017-11-27] (ang.).
- ↑ Earthquake - Magnitude 3.9 - POLAND - 2019 January 13, 13:34:16.7 [online], www.emsc-csem.org [dostęp 2020-01-13] (ang.).
- ↑ Silny wstrząs na Śląsku. Czuli mieszkańcy Katowic, Tychów, Mikołowa czy Rybnika [online], Info Katowice, 13 stycznia 2020 [dostęp 2020-01-14] (pol.).
- ↑ EMSC-CSEM raport
- ↑ Tąpnięcie w kopalni „Janina” w Libiążu.
- ↑ EMSC
- ↑ To było straszne, Nowiny Wodzisławskie 3/2005.
- ↑ EMSC-CSEM raport
- ↑ EMSC
- ↑ Wstrząs na Śląsku! Silne tąpnięcie w kopalni Budryk odczuły Rybnik, Orzesze, Tychy, Zabrze, Gliwice i inne miasta, dziennikzachodni.pl, 9 listopada 2018
- ↑ Potężny wstrząs w kopalni Bielszowice 18.1.2018 o sile 3,6 Richtera. Zatrzęsła się ziemia od Zabrza przez Katowice do Tychów [online], Dziennik Zachodni, 18 stycznia 2018 [dostęp 2018-01-18] (pol.).
- ↑ Tąpnięcie w kopalni Rydułtowy. Nie żyje 1 górnik.
- ↑ Mocny wstrząs w Bytomiu i okolicy: Zakołysało budynkami
- ↑ Earthquake - Magnitude 3.5 - POLAND - 2014 May 26, 18:42:53 UTC [online], www.emsc-csem.org [dostęp 2017-11-27] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-05] (ang.).
- ↑ Mocno zatrzęsło w Katowicach i ościennych miastach. 'Bloki się zakołysały' [online], Gazeta.pl Katowice, 29 maja 2014 [dostęp 2023-04-18] [zarchiwizowane z adresu 2014-05-29].
- ↑ Górny Śląsk: silny wstrząs ziemi- Onet.pl - Wiadomości
- ↑ Kopalnia Zofiówka: Ratownicy idą do zasypanych górników. Mają dwa urządzenia do lokalizacji. Ocaleni górnicy wskazali miejsce [online] [dostęp 2018-05-07] (pol.).
- ↑ Jastrzębie-Zdrój. Dramat w kopalni "Zofiówka". Odnaleziony górnik nie żyje. 4 dalej poszukiwanych [online] [dostęp 2018-05-06] (pol.).
- ↑ Tomek Orszulak, Wstrząs w kopalni Zofiówka w Jastrzębiu-Zdroju. Ratownikom zostało około 30 metrów do trzeciego górnika, „wiadomosci.wp.pl”, 6 maja 2018 [dostęp 2018-05-06] (pol.).
- ↑ Earthquake - Magnitude 3.4 - POLAND - 2018-04-23 08:55:18 UTC [online], www.emsc-csem.org [dostęp 2018-04-23] (ang.).
- ↑ • Wstrzas-w-kwk-marcel-26-letni-gornik-nie-zyje
- ↑ Powiatowe Centrum Zarządzania Kryzysowego - Powiat Chrzanowski - Informacje o wstrząsach górniczych [online], www.pczk.pl [dostęp 2022-01-13].
- ↑ European-Mediterranean Seismological Centre
- ↑ WUG Tąpnięcia w 2011 roku
- ↑ Powiatowe Centrum Zarządzania Kryzysowego - Powiat Chrzanowski - Informacje o wstrząsach górniczych [online], www.pczk.pl [dostęp 2022-11-26].
- ↑ Powiatowe Centrum Zarządzania Kryzysowego - Powiat Chrzanowski - Informacje o wstrząsach górniczych [online], www.pczk.pl [dostęp 2022-12-15].
- ↑ https://www.emsc-csem.org/Earthquake/earthquake.php?id=743687 Dane EMSC [dostęp 2019-02-08]
- ↑ Katowice: silny wstrząs w kopalni Murcki-Staszic, „PolskieRadio.pl” [dostęp 2018-09-17].
- ↑ 3,2 w skali Richtera - tynk leciał na głowy • Nowiny.pl
- ↑ Silny wstrząs w kopalni Piast w Bieruniu
- ↑ a b c Powiatowe Centrum Zarządzania Kryzysowego - Powiat Chrzanowski - Informacje o wstrząsach górniczych [online], www.pczk.pl [dostęp 2022-12-02].
- ↑ KATOWICE OBUDZIŁ SILNY WSTRZĄS. WINNA KOPALNIA MURCKI-STASZIC. [dostęp 2017-09-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-09-05)].
- ↑ Znowu tąpnęło w kopalni Rydułtowy-Anna. nowiny.rybnik.pl [dostęp 2013-06-09]
- ↑ a b Powiatowe Centrum Zarządzania Kryzysowego - Powiat Chrzanowski - Informacje o wstrząsach górniczych [online], www.pczk.pl [dostęp 2023-04-18].
- ↑ Silny wstrząs w kopalni Wieczorek w Katowicach
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Text is available under the CC BY-SA 4.0 license; additional terms may apply.
Images, videos and audio are available under their respective licenses.
