Szymon An-ski

‏שלמה זײַנװל ראַפּאָפּאָרט‎
Szlojme Zajnwel Rapoport

Szymon An-ski (1914)
Data i miejsce urodzenia	27 października 1863 Czaśniki
Data i miejsce śmierci	8 listopada 1920 Warszawa
Miejsce spoczynku	cmentarz żydowski w Warszawie
Zawód, zajęcie	pisarz, publicysta
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Szymon An-ski (lub Sz. An-ski), właściwie Szlojme Zajnwel Rapoport^[1][2] jid. ‏שלמה זײַנװל ראַפּאָפּאָרט‎ (ur. 27 października 1863 w Czaśnikach, zm. 8 listopada 1920 w Warszawie)^[3] – żydowski pisarz, publicysta i badacz folkloru, piszący w języku rosyjskim i jidysz.

Pochodził z biednej żydowskiej rodziny. Miał dwie siostry. Matka (Chana) prowadziła gospodę, ojciec (Aaron Rapoport) pracował jako posłaniec, w związku z czym rzadko bywał w domu; w końcu porzucił rodzinę. Rapoportowie przenieśli się do Witebska.

W młodości Szlojme uczył się kowalstwa i oprawy książek. Czytywał pisma haskalowe, m.in. słynną Chatot neurim Lilienbluma. Był pod wpływem socjalistycznego ruchu narodników, zainteresował się etnografią. W latach 1881–1891 wędrował po miastach i miasteczkach Imperium Rosyjskiego, nauczając i pracując fizycznie. Pisał w tym czasie liczne krótkie teksty dokumentalne i wysyłał je do rosyjskich gazet, jednak najczęściej były one odrzucane. W 1889 został aresztowany pod zarzutem szerzenia propagandy. Został uwolniony, ale z nakazem opuszczenia miejscowości Starodub, w której wówczas przebywał. W 1891 przybył do Petersburga, gdzie poznał redaktorów pisma „Ruskoje Bogatstwo”, w którym niebawem zaczął publikować pod pseudonimem S. A. An-ski. W tym samym roku wyjechał do Europy Zachodniej – przez Berlin do Paryża, gdzie był świadkiem procesu Dreyfusa. Przebywał tam do 1905, pisując nadal do „Ruskogo Bogatstwa” i innych wschodnich gazet (m.in. „Jug”, „Obrazowanije”, „Żurnal dla Wsiech”). Od 1894 był prywatnym sekretarzem Piotra Ławrowa. Pozostawał z nim w bliskich kontaktach aż do jego śmierci w roku 1900.

W 1901 przeczytał Dzieła zebrane Pereca. Był pod wrażeniem wyrafinowanego stylu i poziomu literackiego, jaki można osiągnąć pisząc w jidysz. W 1902 przyjął nowy pseudonim, S. Sinani (lub Z. Sinani), którego używał głównie do publikacji jidyszowych rewolucyjnych wierszy, pamfletów i sztuk teatralnych. Napisał wówczas pieśń Di Szwue (Przysięga), która stała się hymnem Bundu. Przetłumaczył także Międzynarodówkę z francuskiego na jidysz.

W 1907 aresztowano An-skiego w Witebsku z powodu odkrytych w jego mieszkaniu utworów i listów m.in. krytykujących Dumę i kwestionujących wyobrażenie o posłuszeństwie chłopstwa wobec cara. Jednak z uwagi na fakt, że teksty te nie ukazały się drukiem, uniewinniono pisarza. Rok później An-ski ożenił się z młodą pianistką z Witebska, Esterą Glezerman.

W latach 1912–1914^[4] prowadził badania etnograficzne w żydowskich miasteczkach na Wołyniu i Podolu. Wraz ze skromną grupą badaczy przeprowadzał wywiady z miejscową ludnością, nagrywał piosenki ludowe, robił dokumentację fotograficzną, zbierał wytwory kultury materialnej.

W trakcie I wojny światowej był zaangażowany w pomoc jej ofiarom, głównie ludności żydowskiej, poszkodowanej w wyniku pogromów na terenie Galicji^[5]. W roku 1919 odwiedził Wilno, gdzie założył Żydowskie Towarzystwo Historyczno-Etnograficzne^[5], i Warszawę, gdzie został współpracownikiem żydowskiego dziennika „Der Moment”.

Najsłynniejszym dziełem An-skiego jest legenda dramatyczna Dybuk (1914, podtytuł Na pograniczu dwóch światów), której polska prapremiera (w wykonaniu Trupy Wileńskiej) odbyła się miesiąc po jego śmierci w Teatrze Elizeum w Warszawie. W 1937 powstała filmowa ekranizacja w reżyserii Michała Waszyńskiego.

Jego prace etnograficzne były przez wiele lat ukryte w radzieckich archiwach, dopiero w 1990 część z nich ujrzała światło dzienne.

Jest pochowany wraz z Icchokiem Lejbem Perecem i Jakubem Dinezonem w Mauzoleum Trzech Pisarzy w alei głównej na cmentarzu żydowskim przy ulicy Okopowej w Warszawie (kwatera 44)^[6].

• Gabriella Safran, Steven J. Zipperstein (red.): The Worlds of S. An-sky: A Russian Jewish Intellectual at the Turn of the Century, Stanford University Press, 2006, ISBN 0-8047-5344-X.
• Jan Jagielski: Przewodnik po cmentarzu żydowskim w Warszawie przy ul. Okopowej 49/51. Z. 1, Kwatery przy Alei Głównej. Warszawa: Towarzystwo Opieki nad Zabytkami. Społeczny Komitet Opieki nad Cmentarzami i Zabytkami Kultury Żydowskiej w Polsce, 1996, s. 64–65. ISBN 83-90-66296-5.

• Utwory Szymona An-skiego w serwisie Wolne Lektury (pol.)
• Utwory Szymona An-skiego w serwisie Polona.pl (jid.)