Szkarłatka amerykańska
| |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Gatunek |
szkarłatka amerykańska | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Phytolacca americana L. Sp. pl. 1:441. 1753 | |||
| Synonimy | |||
| |||
Szkarłatka amerykańska (Phytolacca americana) – gatunek rośliny należący do rodziny szkarłatkowatych. Pochodzi z Ameryki Północnej, jest też uprawiana w wielu krajach świata[3]. W swojej ojczyźnie uważana bywa za chwast. W Polsce bywa uprawiana i odnotowywana jest jako dziczejąca, prawdopodobnie tylko przejściowo[4].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]- Pokrój
- Okazała roślina zielna o wysokości do 3 metrów i drzewkowatym pokroju.
- Łodyga
- Wzniesiona, szeroko rozgałęziona i czerwono podbarwiona.
- Liście
- Pojedyncze, eliptycznojajowate, skórzaste i sztywne o długości do 20 cm, o klinowatej nasadzie, wyrastające na krótkich ogonkach (2–4 cm długości). Na górnej stronie są niebieskawozielone i matowe, na spodniej szare, mają gładkie brzegi i słabo widoczną nerwację. Jesienią przebarwiają się na purpurowo.
- Kwiaty
- Drobne, białe, zielonkawe lub różowawe i zebrane w gęste kłosy o długości do 15 cm. Talerzykowate kwiaty wyrastają na krótkich szypułkach i składają się z pięciu owalnych i podgiętych w górę działek kielicha, dziesięciu pręcików o dużych pylnikach i jednego rozdętego, zielonego słupka. Korony brak.
- Owoc
- Czarne, błyszczące i silnie spłaszczone jagody o długości do 1 cm, wyrastające na jaskrawoczerwonej szypułce.
- Korzeń
- Wytwarza silny korzeń palowy.
Biologia
[edytuj | edytuj kod]Bylina kłączowa. Kwitnie w od czerwca do sierpnia. Cała roślina w stanie surowym jest lekko trująca[5]. U małych dzieci nawet po spożyciu niedużej ilości owoców mogą nastąpić wymioty, biegunki, zawroty głowy i skurcze mięśni[5].
Zastosowanie
[edytuj | edytuj kod]- Roślina ozdobna. Szczególnie nadaje się do ogrodów naturalistycznych jako pojedyncza, duża roślina soliterowa.
- Kulinaria. Młode pędy po ugotowaniu są jadalne. Sok z owoców (po odpowiedniej przeróbce) wykorzystywano dawniej do barwienia niektórych gatunków win.
- Roślina lecznicza. Bywa wykorzystywana w homeopatii jako składnik leków spazmolitycznych i wykrztuśnych.
Uprawa
[edytuj | edytuj kod]- Historia uprawy. Sprowadzona do Europy była uprawiana w basenie Morza Śródziemnego. Uprawiano ją jako warzywo; jej młode pędy po ugotowaniu spożywano podobnie jak szparagi. Później zaczęto ją uprawiać jako roślinę ozdobną również w innych krajach Europy.
- Wymagania. Nie ma specjalnych wymagań co do gleby, ale na żyznej, próchnicznej rośnie bujniej. Jest również tolerancyjna co do oświetlenia; znosi półcień. Na zimę wskazane jest lekkie jej przykrycie, w czasie bezśnieżnych mrozów może bowiem przemarznąć.
- Rozmnażanie. Najłatwiej z nasion, które wysiewa się jesienią wprost do gruntu. Aby zainicjować ich kiełkowanie zaleca się moczenie ich przez 5 minut w stężonym kwasie siarkowym.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-04] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-04] (ang.).
- ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-02-12].
- ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 130, ISBN 978-83-62975-45-7.
- ↑ a b Burkhard Bohne, Peter Dietze: Rośliny trujące: 170 gatunków roślin ozdobnych i dziko rosnących. Warszawa: Bellona, Spółka Akcyjna, 2008. ISBN 978-83-11-11088-5.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Jacek Marcinkowski: Byliny ogrodowe: produkcja i zastosowanie. Warszawa: PWRiL, 2002. ISBN 83-09-01751-0.
- Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
- TABAZA. Szkarłatka amerykańska. [dostęp 2009-03-08].
- Wojciech Górka – Byliny warte uwagi. [dostęp 2009-03-08].
Identyfikatory zewnętrzne:
- BioLib: 38450
- EoL: 404121
- EUNIS: 177870
- Flora of China: 220010427
- Flora of North America: 220010427
- FloraWeb: 4268
- GBIF: 3084015
- identyfikator iNaturalist: 48599
- IPNI: 323290-2
- ITIS: 19523
- NCBI: 3527
- Plant Finder: 284958
- identyfikator Plant List (Royal Botanic Gardens, Kew): kew-2562777
- Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:323290-2
- Tela Botanica: 49293
- USDA PLANTS: PHAM4
- CoL: 4HM9F
Text is available under the CC BY-SA 4.0 license; additional terms may apply.
Images, videos and audio are available under their respective licenses.
Cover photo is available under {{::mainImage.info.license.name || 'Unknown'}} license.
Cover photo is available under {{::mainImage.info.license.name || 'Unknown'}} license.
Credit:
(see original file).
