Szara Kamienica w Krakowie
 nr rej. A-54 z 23 listopada 1936[1]
| |
_House,_6_Main_Market_Square,_Old_Town,_Krak%C3%B3w,_Poland.jpg)
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres | |
| Styl architektoniczny |
barokowy |
| Architekt |
Józef Chrzanowski |
| Kondygnacje |
4 |
| Rozpoczęcie budowy | |
| Ukończenie budowy | |
| Ważniejsze przebudowy |
XVI wiek, około 1760 |
| Kolejni właściciele |
Kupkowie, Zebrzydowscy, Czartoryscy, Feintuchowie, Szarscy |
Położenie na mapie Starego Miasta w Krakowie  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |
Położenie na mapie Krakowa  | |
 50°03′40″N 19°56′19″E/50,061111 19,938611
| |
Szara Kamienica – zabytkowa kamienica znajdująca się w Krakowie przy Rynku Głównym 6, na rogu z ulicą Sienną 1, na Starym Mieście.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Od XIII wieku zaczął się kształtować gmach z obszerną sienią (zachowany piętnastowieczny strop) i parą pomieszczeń nakrytych sklepieniami żebrowymi[2]. Po połączeniu z sąsiednim budynkiem już na przełomie XIV i XV w. był to gmach bardzo duży. Drugie piętro pałacu kamienicy zbudowano w XV w.[2] Na przełomie XV i XVI w. dom był własnością zamożnej kupieckiej rodziny Krupków. Z ostatnią fazą średniowieczną wiązać należy zachowaną szczątkowo polichromię w górnej części ścian przedostatniego parterowego pomieszczenia od ulicy Siennej[2].
W połowie XVI wieku na skrzydle od strony rynku zbudowano attykę. Do 1592 roku własność kupiecka, potem od 1598 roku w rękach Zebrzydowskich. W początku XVII wieku przebudowana na pałac w stylu barokowym. W 1673 r. kamienica przeszła z rąk Zebrzydowskich, do kresowego rodu Czartoryskich; Anna Zebrzydowska, córka wojewody krakowskiego Michała, wyszła za mąż za Jana Karola Czartoryskiego (zm. 1680), a ten po ślubie przeniósł się z rodowego Korca na Wołyniu do województwa krakowskiego i tu piastował lokalne urzędy ziemskie[3]. Kamienicę Szarą otrzymał w spadku syn z drugiego małżeństwa (z Heleną Konopacką) Józef Czartoryski, chorąży litewski, zmarły w 1750 r. Ostatnim z Czartoryskich związanym z kamienicą był Stanisław Kostka, łowczy wielki koronny, zmarły w 1766 r. Pałacowy charakter zrujnowanemu budynkowi przywróciła modernizacja przeprowadzona w latach pięćdziesiątych XVIII w. dla Stanisława Kostki Czartoryskiego[3]. Prace budowlane prowadził, według „wcześniej wygotowanego abrysu”, magister Józef Chrzanowski (vel Krzanowski)[3]. Od ich zakończenia na początku lat sześćdziesiątych XVIII w. istotniejszych zmian w budynku już nie było, nawet podczas przebudowy w latach 1909-1912 dla rodziny Feintuchów[3].
W XVIII wieku w rękach rodziny Żeleńskich. W latach 1747–1772 mieszkał tutaj Marcin Oracewicz, a w 1787 Żeleńscy wydali obiad na cześć króla Stanisława Augusta Poniatowskiego.
Na fasadzie kamienicy znajdują się dwie pamiątkowe tablice. Jedna informuje o mieszczącym się tutaj sztabie Tadeusza Kościuszki w czasie powstania w 1794, a druga o kwaterze Rządu Narodowego w czasie powstania krakowskiego w 1846.
W 1853 właścicielem kamienicy został Stanisław Feintuch, który zmienił nazwisko na Szarski (od nazwy kamienicy) i otworzył w gotyckiej sali na parterze kamienicy od strony Rynku Głównego sklep oraz hurtownię w podwórzu. Początkowo firma miała bardzo szeroki asortyment, sprzedawano wszystko: kawę, cegły, chleb, lakiery, z czasem firma przekształciła się w znany sklep kolonialny "Szarski i Syn". Zmierzch firmy "Szarski i syn" rozpoczął się podczas II wojny światowej, gdy Niemcy usunęli ją z frontowych pomieszczeń kamienicy. Na trzy lata przed jubileuszem 100-lecia, w 1950, powojenni właściciele Jan Szarski i Stanisław Szarski zdecydowali o zamknięciu firmy z powodu narzuconych, gigantycznych, nieuzasadnionych podatków, tzw. "domiarów". Przed II Wojną Światową w kamienicy znajdował się lokal Stronnictwa Narodowego i Młodzieży Wszechpolskiej. W 1888 roku usunięto dach pogrążony[3].
Na zlecenie Henryka Szarskiego w latach 1907-1913 kamienicę odnowiono i przebudowano, nie zmieniając jednak jej wyglądu zewnętrznego. Wnętrze sklepu i polichromię pokrywającą sklepienie zaprojektował i wykonał Józef Mehoffer. W 2009 polichromia została poddana zabiegom konserwatorskim. Kamienica zachowała kolumnowy portal z XVII w., gotyckie krzyżowo-żebrowe polichromowane sklepienie na parterze, a na piętrach stropy drewniane kasetonowe oraz podciągi drewniane ozdobione polichromiami.
Kamienica została wpisana do Rejestru Zabytków Krakowa w 1936.
Obecnie Szara Kamienica jest własnością Fundacji "Grey House Szara Kamienica", która powstała na początku lat 90. XX w. z myślą o restauracji tego zabytkowego kompleksu. Fundacja przeprowadziła generalny remont budynku. Budynek mieści obecnie powierzchnie biurowe (np. British Council) i mieszkalne, na parterze zaś od strony Rynku znajduje się restauracja "Szara", a od strony ul. Siennej – butiki.
Nazwa „Szara Kamienica” zaczęła być stosowana w latach 30. XVII wieku[4].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo małopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 23 lipca 2024 [dostęp 2024-01-02].
- ↑ a b c Waldemar Komorowski, KAMIENICE i PAŁACE RYNKU KRAKOWSKIEGO w ŚREDNIOWIECZU, Rocznik Krakowski, t. LXVJH, 2002, ISSN 0080-3499 ISBN 83-87345-82-2, s.61
- ↑ a b c d e http://mbc.malopolska.pl/Content/107696/rocznik_krakowski_2004_070.pdf
- ↑ Encyklopedia Krakowa. Warszawa-Kraków: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000, s. 944. ISBN 83-01-13325-2.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Michał Rożek: Przewodnik po zabytkach i kulturze Krakowa, PWN 1993
- Praca zbiorowa: Encyklopedia Krakowa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa-Kraków 2000, ISBN 83-01-13325-2.
Text is available under the CC BY-SA 4.0 license; additional terms may apply.
Images, videos and audio are available under their respective licenses.
