Starodub łąkowy
| |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
starodub łąkowy | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Ostericum palustre (Besser) Besser Enum. Pl. Volh., Defin. ed.: 94 (1822)[3] | |||
| Synonimy | |||
| |||
Starodub łąkowy[4] (Ostericum palustre (Besser) Besser) – gatunek rośliny z rodziny selerowatych (Apiaceae). W szerokim ujęciu rodzaju dzięgiel Angelica włączany jest do niego jako dzięgiel łąkowy A. palustris[5] (takie rozwiązanie taksonomiczne jest uznawane za błędne z powodu braku bliskiego pokrewieństwa tych rodzajów)[6]. Gatunek euroazjatycki. W Polsce jest rzadki.
Rozmieszczenie geograficzne
[edytuj | edytuj kod]Zwarty zasięg występowania obejmuje wąski pas ciągnący się przez wschodnią Europę do zachodniej i środkowej Azji. Oprócz tego występuje na oderwanych stanowiskach, m.in. w Czechach, na Węgrzech, Słowacji, w Jugosławii, Rumunii, Niemczech, Estonii, na Łotwie[7]. W Polsce notowany był na ok. 150 stanowiskach, głównie na Pojezierzu Kujawskim, Wielkopolskim, Mazowszu i Wyżynie Lubelskiej. Nieliczne stanowiska notowano na Pojezierzu Chełmińsko-Dobrzyńskim oraz na terenie miasta Krakowa[8]. Stanowiska w okolicach Krakowa (w Kotlinie Sandomierskiej) oderwane są od głównego zasięgu. Na niektórych stanowiskach już wyginął, w tym na jedynym stanowisku w Karpatach (w okolicach Żywca)[7].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]- Łodyga
- Wzniesiona, rozgałęziona, kanciasto bruzdkowana, dęta, o słabo oskrzydlonych krawędziach, naga, dołem często czerwono nabiegła. Osiąga wysokość 50–140 cm[9]. Pod ziemią występuje krótkie, rozgałęzione i walcowate lub grubo wrzecionowate kłącze[10].
- Liście
- W ogólnym zarysie trójkątne[10]. Dolne osadzone są na długich ogonkach i wąskich pochwach[10]. Ich blaszki są 2–3-krotnie pierzaste, złożone z trójkątnie jajowatych listków o zaostrzonych szczytach i szorstko owłosionych nerwach na spodniej stronie[9]. Liście górne są zredukowane i posiadają duże pochwy liściowe[11].
- Kwiaty
- Zebrane w baldachy złożone, szczytowy jest większy od bocznych. Każdy baldach złożony składa się z 8–30 baldaszków[11]. Pokryw brak, lub są co najwyżej 1–3, baldaszki posiadają nieliczne, lancetowate pokrywki o ząbkowanych brzegach. Kwiaty drobne, białe, 5-krotne. Płatki korony wcięte na szczycie[7]. Kielich z wyraźnymi ząbkami, o długości do 0,5 mm[10].
- Owoce
- Rozłupnie rozpadające się na dwie eliptyczne i żeberkowane rozłupki o długości 4–6 mm i szerokości 2,5–4 mm[7]. Trzy żebra grzbietowe są niewielkie, dwa brzeżne są szeroko oskrzydlone (skrzydełka osiągają połowę szerokości owocu)[10].
- Gatunki podobne
- Dzięgiel leśny (Angelica sylvestris) rosnący na takich samych siedliskach[7]. Gatunki te różnią się nieco morfologią liści (u staroduba odcinki dolnych liści odginają się wyraźnie w dół)[12], nasadą listków (u staroduba zwykle sercowatą)[5], obecnością kila po spodniej stronie ogonka u staroduba[5], wyraźnymi i białawymi u staroduba działkami kielicha oraz bruzdowaniem łodygi (starodub ma silniej, kanciasto bruzdowaną, także w dolnej części)[12][5]. Gatunek bywa też mylony z podagrycznikiem pospolitym, którego odróżnić można m.in. po pełnej łodydze, braku pokrywek i ząbków kielicha[10].
Biologia i ekologia
[edytuj | edytuj kod]- Kilku- lub wieloletnia bylina, hemikryptofit. Kwitnie od czerwca do września[10]. Obupłciowe kwiaty są głównie entomogamiczne (owadopylne), zapylane przez muchówki[13]. Nasiona rozsiewa wiatr[8].
- Siedlisko: mokre i wilgotne łąki, niskie torfowiska, wilgotne zarośla i olsy. Związany jest z siedliskami trwale wilgotnymi o glebach o odczynie obojętnym lub słabo kwaśnym. Rzadko występuje pojedynczo, zwykle tworzy skupiska po kilkanaście osobników na 1 m²[9].
- W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla rzędu (O.) Molinietalia[14].
Zagrożenia i ochrona
[edytuj | edytuj kod]Roślina objęta w Polsce od 2001 r. ścisłą ochroną gatunkową. Stanowi przedmiot ochrony w sieci Natura 2000 – ujęty jest w dyrektywie siedliskowej[15]. Głównym źródłem zagrożenia gatunku są zmiany jego siedlisk wskutek osuszania podmokłych łąk.
- Kategoria zagrożenia w Polsce według Czerwonej listy roślin i grzybów Polski (2006)[16]: V (narażony na wyginięcie); 2016: NT (bliski zagrożenia)[17].
- Kategoria zagrożenia w Polsce według Polskiej czerwonej księgi roślin (2001): EN (zagrożony); 2014: VU (narażony)[18].
Najbardziej zagraża mu osuszenie terenu oraz zmiany w sposobie użytkowania łąk – zaorywanie ich i intensywny wypas[7].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-01] (ang.).
- ↑ a b Ostericum palustre (Besser) Besser, [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-09-18].
- ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 125, ISBN 978-83-62975-45-7.
- ↑ a b c d Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
- ↑ Qiu-Ping Jiang i inni, Plastomes Provide Insights into Differences between Morphology and Molecular Phylogeny: Ostericum and Angelica (Apiaceae) as an Example, „Diversity”, 14 (9), 2022, s. 776, DOI: 10.3390/d14090776.
- ↑ a b c d e f Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
- ↑ a b Marcin Nobis: Starodub łąkowy. [w:] Biblioteka Monitoringu Środowiska [on-line]. [dostęp 2013-09-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-09-27)]. (pol.).
- ↑ a b c Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
- ↑ a b c d e f g Marian Koczwara, Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. IX. Dwuliścienne wolnopłatkowe-dwuokwiatowe. Cz. VII, Kraków 1960, s. 104-105.
- ↑ a b Zbigniew Nawara: Rośliny łąkowe. Warszawa: Oficyna Wyd. MULTICO, 2006. ISBN 978-83-7073-397-1.
- ↑ a b Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
- ↑ Zych M., Michalska B., Krasicka-Korczyńska E. (2014) Myophily in acritically endangered umbelliferous plant Ostericum palustre Besser (Apiaceae). Plant Systematics and Evolution 300: 187-196.
- ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
- ↑ DYREKTYWA RADY 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory, „Dziennik Urzędowy Wspólnot Europejskich”, L 206/7, 1992 [dostęp 2024-09-18].
- ↑ Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
- ↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
- ↑ Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.
Identyfikatory zewnętrzne (takson):
Text is available under the CC BY-SA 4.0 license; additional terms may apply.
Images, videos and audio are available under their respective licenses.
Cover photo is available under {{::mainImage.info.license.name || 'Unknown'}} license.
Cover photo is available under {{::mainImage.info.license.name || 'Unknown'}} license.
Credit:
(see original file).
