Stanisław Roman Lewandowski

Data i miejsce urodzenia	28 lutego 1859 Kotliny
Data i miejsce śmierci	3 lutego 1940 Warszawa
Alma Mater	Akademia Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie, Akademia Wiedeńska
Dziedzina sztuki	medalierstwo, rzeźba, dramat
Ważne dzieła
pomnik Adama Mickiewicza w Rzeszowie medaliony: A. Małeckiego, „Legionów polskich” (1915), Józefa Piłsudskiego (1916), „Powstania Polski” medal pamiątkowy legionów polskich (1918) popiersie Kazimierza Grocholskiego w gmachu Parlamentu w Wiedniu medalion na sarkofagu Adama Mickiewicza w katedrze wawelskiej sarkofag Heleny Modrzejewskiej na cmentarzu Rakowickim posąg św. Polikarpa w kościele parafialnym w Poli epitafium Marceliny Czartoryskiej w kościele Mariackim w Krakowie popiersia Wincentego Pola w kościele Franciszkanów w Krakowie wystrój rzeźbiarski fasad domu Spokornego (1904–1906) medal Franciszka Nowodworskiego medaliony i plakiety portretowe: Floriana Ziemiałkowskiego, Wincentego Pola, Adama Mickiewicza, Henryka Sienkiewicza, Fryderyka Chopina, Leona Bilińskiego, ks. Józefa Poniatowskiego moneta 5 złotych 1925 Konstytucja
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Stanisław Roman Lewandowski (ur. 28 lutego 1859 w Kotlinach, zm. 3 lutego 1940 w Warszawie) – polski rzeźbiarz, medalier, krytyk sztuki, dramatopisarz, wolnomularz^[1]

Urodził się 28 lutego 1859 w Kotlinach, w rodzinie Ludwika i Antoniny z Ambroziewiczów. Ukończył szkołę średnią w Krakowie^[2]. Rzeźbę studiował w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych (lata 1879–1882) u Matejki i Gadomskiego oraz na Akademii Wiedeńskiej, w pracowniach Edmunda Hellmera i Karola Kundmana. W latach 1890 do 1894 mieszkał i tworzył we Lwowie, następnie od 1894 do 1932 w Wiedniu, a od 1932 do 1940 w Warszawie. Podczas I wojny światowej prowadził w Wiedniu schronisko dla legionistów polskich. W 1924 został głównym medalierem mennicy polskiej w Warszawie, 1925 powrócił do Wiednia.

Nauczał w lwowskiej szkole artystycznej Marcelego Harasimowicza, następnie w wiedeńskim muzeum technicznym. Po powrocie do Polski został konserwatorem Państwowych Zbiorów Sztuki na Zamku Królewskim.

Tworzył w stylu realizmu akademickiego (prace Czarnogórka, Serbka, Marokanka, Derwisz, Wajdelota). Za rzeźbę Słowianin zrywający pęta został nagrodzony w 1888 przez warszawskie Towarzystwo Sztuk Pięknych. Na przełomie XIX i XX zaczął się skłaniać w kierunku secesji i symbolizmu (rzeźba Salome oraz epitafium Heleny Modrzejewskiej w kościele św. Krzyża w Krakowie).

Od 1932 był mężem Eufemii vel Jacobsen Müller^[2] (1896–1967)^[3].

Pochowany na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 125-4-20)^[3].

• pomnik Mickiewicza w Rzeszowie, 1892, zniszczony 1940, replika 1986 autorstwa Krzysztofa Brzuzana
• medaliony: A. Małeckiego, „Legionów polskich” (1915), J. Piłsudskiego (1916), „Powstania Polski”
• medal pamiątkowy poświęcony pamięci legionów polskich (1918)^[4]
• popiersie K. Grocholskiego w gmachu Parlamentu w Wiedniu
• medalion na sarkofagu Adama Mickiewicza w krypcie Wieszczów w katedrze wawelskiej
• sarkofag Heleny Modrzejewskiej na cmentarzu Rakowickim
• posąg św. Polikarpa w kościele parafialnym w Poli
• epitafium Marceliny Czartoryskiej w kościele Mariackim w Krakowie
• popiersia Wincentego Pola w kościele Franciszkanów w Krakowie
• wystrój rzeźbiarski fasad nieistniejącego dziś tzw. domu Spokornego – kamienicy na rogu Chopina i Alei Ujazdowskich w Warszawie (1904–1906)
• medal Franciszka Nowodworskiego pierwszego prezesa Sądu Najwyższego RP
• rzeźba Chrystusa na grobowcu rodziny Wedlów (gipsowa kopia w kaplicy Halpertów) na cmentarzu ewangelicko-augsburskim w Warszawie (1931)^[5]
• medaliony i plakiety portretowe: Ziemiałkowskiego, Pola, Mickiewicza, Sienkiewicza, Chopina, Bilińskiego, ks. Józefa Poniatowskiego i in.
• popiersie prezydenta RP Ignacego Mościckiego (1933)^[6]

• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski^[2]

• 
  Portret Heleny Modrzejewskiej na jej grobowcu, cmentarz Rakowicki (1910).
• 
  Portet na epitafium Wincentego Pola, Kościół franciszkanów w Krakowie.
• 
  Projekt monety 5 złotowej „Konstytucja” (1925).
• 
  Pomnik Adama Mickiewicza we Lwowie.
• 
  Rzeźba Chrystusa na grobowcu rodziny Wedlów,
  Cmentarz ewangelicko-augsburski w Warszawie

• M. Wallis: Secesja. Wydanie II. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 1974.
• Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających. Malarze, rzeźbiarze, graficy. T. V. Warszawa, 1993. (Hanna Kubaszewska).
• Katarzyna Mikocka-Rachubowa: Rzeźba polska XIX wieku. Od klasycyzmu do symbolizmu. Katalog zbiorów. Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa, 1993.
• Jurij Biriulow: Rzeźba lwowska od połowy XVIII wieku do 1939 roku: Od zapowiedzi klasycyzmu do awangardy. Warszawa: Neriton, 2007, 388 s. ISBN 978-83-7543-009-7.
• Wielka Ilustrowana Encyklopedia Gutenberga.

• Stanisław Lewandowski na wystawie Towarzystwa Sztuk Pięknych, 1937 r.
• PiotrP. Szubert PiotrP., Stanisław Roman Lewandowski, [w:] Twórcy [online], Culture.pl, 2002 [dostęp 2024-03-27] .
• Stanisław Roman Lewandowski – publikacje w bibliotece Polona