Święty
Sofroniusz

Święty biskup
Data i miejsce urodzenia	1739 Koteł
Data śmierci	ok. 1813
Czczony przez	Bułgarski Kościół Prawosławny
Kanonizacja	31 grudnia 1964 przez Bułgarski Kościół Prawosławny
Wspomnienie	11/24 marca
Atrybuty	żezł i szaty biskupie
Multimedia w Wikimedia Commons

Sofroniusz, imię świeckie Stojko Władisławow^[1] (ur. 1739 w Kotelu, zm. ok. 1813) – bułgarski duchowny prawosławny, biskup Wracy. Święty prawosławny. Autor zbiorów kazań, pouczeń moralnych oraz autobiografii; jeden z głównych twórców okresu bułgarskiego odrodzenia narodowego.

Urodził się w rodzinie zamożnych handlarzy bydłem^[2]. Według opracowań hagiograficznych był uczniem późniejszego świętego mnicha Paisjusza Chilendarskiego^[3]. Święcenia kapłańskie przyjął w 1762^[2]. W 1765, będąc proboszczem w rodzinnej miejscowości, jako pierwszy przepisał opracowaną przez Paisjusza Słowianobułgarską historię^[1]. Sporządzoną kopię przechowywał w cerkwi parafialnej, udostępniając ją wszystkim chętnym^[2]. Równolegle zajmował się pracą dydaktyczną. Nauczał w szkole prowadzonej przez mnichów z miejscowego klasztoru, posługując się językiem bułgarskim w miejsce wprowadzanego przez wyższą hierarchię greckiego (dominującego wśród biskupów Patriarchatu Konstantynopolitańskiego działających na ziemiach bułgarskich)^[3][4]. Stojko Władisławow stawiał sobie za cel swojej działalności oświecenie narodu, przełamanie izolacji kulturalnej Bułgarów i zapoznanie się z dorobkiem kulturalnym i naukowym Europy. Cel ten realizował poprzez działalność dydaktyczną oraz pisarską^[5].

W 1794 dotychczasowy proboszcz parafii w Kotelu zakupił za 55 kesij godność biskupa wraczańskiego. Przed chirotonią biskupią musiał złożyć wieczyste śluby mnisze; w czasie postrzyżyn przyjął nowe imię Sofroniusz. Następnie został wyświęcony na biskupa w jurysdykcji Patriarchatu Konstantynopolitańskiego^[2]; jako hierarcha kontynuował dotychczasową działalność, występował przeciwko nadużyciom administracji tureckiej i apelował o szersze dopuszczenie Bułgarów do obejmowania katedr biskupich na ziemiach bułgarskich^[3]. Dodatkowym problemem byli dla niego żołnierze Pazvantoğlu oraz kyrdżałowie, grasujący na terenie jego eparchii^[2]. W rezultacie sporów z Turkami i greckimi biskupami w 1800 został przymusowo osadzony w Widyniu, gdzie przebywał dwa lata. Odsunięty od zarządzania eparchią, całkowicie skupił się na pracy pisarskiej. Do 1802 opracował dwa zborniki; pierwszy z nich zawierał cykl pouczeń duchowych i kazań, podczas gdy drugi zbierał spostrzeżenia i uwagi o charakterze moralnym, w mniejszym stopniu koncentrując się na treściach typowo religijnych. Zdaniem Dąbek-Wirgowej treść zaleceń Sofroniusza została zainspirowana głównie przez dwa źródła: bajki Ezopa oraz pracę Ambrożego Marliana Theatrum politicum, którą Sofroniusz tłumaczył na język bułgarski. W zbornikach biskup wzywał do zachowania ideałów chrześcijańskich przy równoczesnym podkreślaniu konieczności kształcenia: stawiał za przykład szkoły działające w Europie Zachodniej, krytykując wypaczenia, do których dochodziło w wielu bułgarskich monasterach (np. lenistwo zakonników)^[6]. Całość opracował w języku bułgarskim, z naleciałościami cerkiewnosłowiańskimi, chcąc dotrzeć do jak największej liczby czytelników^[6].

W 1803 uzyskał możliwość wyjazdu do Bukaresztu. W 1806, dzięki pomocy finansowej grupy bogatych kupców, zdołał wydrukować swój zbiór kazań zatytułowany Kiriakodromion czyli Niedzielnik^[6]. Była to pierwsza drukowana książka w języku nowobułgarskim, która trafiła na ziemie bułgarskie; w związku z tym szybko zyskała ogromną popularność mimo faktu, że treściowo nie wyróżniała się spośród wielu powstających w tym okresie tomów homilii^[6]. W społeczeństwie dzieło było potocznie znane jako Sofronije, od imienia zakonnego autora^[6]. Duchowny nawiązał również kontakt z dyplomatami carskimi, którzy uznali go za przedstawiciela wszystkich Bułgarów; bezskutecznie podejmował rozmowy na rzecz oderwania ziem bułgarskich od Turcji i ich inkorporacji przez prawosławne Imperium Rosyjskie^[2].

Około 1805 Sofroniusz napisał swoją autobiografię, zatytułowaną Żywot i cierpienia grzesznego Sofroniusza^[6] (w innym przekładzie tytułu: Żywot i męka...^[3], oryg. Житие и страдания грешнаго Софрония), którą częściowo oparł na schemacie średniowiecznych żywotów świętych, rezygnując jednak z patetycznego tonu i w barwny sposób prowadząc narrację. Całość napisał prostym, ludowym językiem^[4].

Zmarł ok. 1813^[1].

31 grudnia 1964 został kanonizowany przez Bułgarski Kościół Prawosławny, jego wspomnienie przypada 11/24 marca^[7]. Na ikonach jest ukazywany w szatach biskupich, z żezłem w lewej dłoni, z prawą uniesioną w geście błogosławieństwa^[3].

• Jarosław Charkiewicz, Św. Sofroniusz biskup Wratcy
• TeresaT. Dąbek-Wirgowa TeresaT., Historia literatury bułgarskiej, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1980, ISBN 83-04-00283-3, OCLC 18835258 . Brak numerów stron w książce
• T. Wasilewski, Historia Bułgarii, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1988, ISBN 83-04-02466-7