Sagowcowe
 Sagowiec odwinięty | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa |
sagowcowe |
| Nazwa systematyczna | |
| Cycadopsida Brongn. Enum. Pl. Mus. Paris: xxxii, 136. 12 Aug 1843 | |
| Zasięg | |
| |
Sagowcowe (Cycadopsida Brongn.) – monotypowa klasa roślin należąca do gromady nagonasiennych obejmująca jeden rząd sagowce (Cycadales) z dwiema rodzinami (sagowcowatymi i zamiowatymi), 11 rodzajami i około 320–340 gatunkami[3]. Naturalny zasięg i rozpowszechnienie tych roślin są współcześnie ograniczone, jednak przodkowie sagowców podobni do żyjących obecnie odgrywali ogromną rolę w krajobrazie i stanowili podstawowe źródło pokarmu dla wielu dinozaurów. Współcześnie także niektóre gatunki stanowią źródło skrobi (tzw. sago) i one też zostały rozpowszechnione jako rośliny pokarmowe[3]. Wielu przedstawicieli uprawianych jest także jako rośliny ozdobne. W klimacie Europy środkowej spotykane są jedynie w szklarniach i palmiarniach ogrodów botanicznych, niektóre (np. przedstawiciele rodzajów Cycas, Zamia) uprawiane są także jako rośliny pokojowe. Większość sagowców jest roślinami trującymi, dotyczy to również tych gatunków, których skrobię pozyskuje się w celach jadalnych – wymaga ona specjalnej obróbki w celu pozbycia się toksyn[4][5].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]
- Pokrój
- Sporofit o pędzie zdrewniałym o zróżnicowanym wyglądzie. U niektórych przedstawicieli pęd jest silnie skrócony i nie wystaje nad powierzchnię gleby, u innych podobny do pnia palm – osiąga kilkanaście metrów wysokości[6].
- Liście
- Duże (osiągają do 3 m długości), skupione na szczycie pędu w pióropusz. Blaszka ich jest pierzasto złożona, zwykle pojedynczo, czasem podwójnie[6].
- Organy zarodnionośne
- Mikrospory (zwane u tej grupy już ziarnami pyłku) powstają w mikrosporangiach. Mają one ściany wielowarstwowe i powstają na dolnej stronie mikrosporofili. Te łuskowate męskie liście zarodnionośne zebrane są w szyszkowaty mikrostorbil[6].
- Zalążki rozwijają się w bocznej pozycji na liściopodobnych lub u nasady łuskowatych makrosporofili (żeńskich liści zarodnionośnych). Skupiają się one na szczycie pędu w szyszkowate makrostrobile, osiągające nierzadko okazałe rozmiary (nawet do 1 m wysokości i 40 kg masy). U większości sagowców pęd po utworzeniu strobila kontynuuje wzrost za pomocą bocznego odgałęzienia (spychającego strobil w położenie boczne), ale w rodzaju sagowiec Cycas po dojrzeniu strobila jego szczyt kontynuuje wzrost, tworząc ponownie liście płonne. Same zalążki również są okazałe – osiągają do kilku cm długości. Okryte są masywną ścianką (nucellusem) otoczoną osłonką (integumentem). Osłonka rozwija się w postaci dwóch warstw mięsistych rozdzielonych warstwą sklerenchymatyczną. W dojrzałym nasieniu integument przekształca się w łupinę nasienną, w której warstwa zewnętrzna silnie mięśnieje i często jest jaskrawo zabarwiona, warstwa sklerenchymatyczna mocno twardnieje, a wewnętrzna warstwa mięsista rozwija się w formie błoniastej[6].
Pochodzenie
[edytuj | edytuj kod]Pierwsi przedstawiciele sagowcowych wyewoluowali prawdopodobnie z paproci nasiennych 290–265 milionów lat temu. Linie rozwojowe sagowcowatych i zamiowatych rozejść się miały ok. 250 milionów lat temu, choć opublikowano też analizy, z których wynika, że rodziny rozdzieliły się przed ok. 92 milionami lat[7]. Intensywny rozwój sagowców nastąpił w triasie, a zwłaszcza w jurze, gdy były jednymi z najpospolitszych roślin. We wczesnej kredzie grupa ta ustępuje i, począwszy od późnej kredy, do dziś jest grupą reliktową.
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]Takson monofiletyczny stanowiący klad bazalny w odniesieniu do współczesnych nagonasiennych, czasem podnoszony jest do rangi gromady lub podgromady Cycadophyta[3]. Wciąż jednak relacje filogenetyczne między głównymi, współczesnymi liniami rozwojowymi roślin nasiennych są przedmiotem żywej dyskusji naukowców[7].
- Pozycja systematyczna według Ran i in. (2018)[8]
| rośliny nasienne |
| ||||||||||||||||||
- Pozycja systematyczna według Simpsona (2010)[3]
| rośliny nasienne |
| ||||||||||||||||||
- rząd: sagowce Cycadales Dumortier
- rodzina: sagowcowate, cykasowate Cycadaceae Persoon
- rodzina: zamiowate Zamiaceae Horaninow
| sagowcowe |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-02-28] (ang.).
- ↑ M.J.M. Christenhusz i inni, A new classification and linear sequence of extant gymnosperms, „Phytotaxa”, 19 (1), 2011, s. 55–70, DOI: 10.11646/phytotaxa.19.1.3 (ang.).
- ↑ a b c d e Michael G. Simpson: Plant Systematics. Amsterdam, Boston, London: Elsevier, 2010, s. 140-144. ISBN 978-0-12-374380-0.
- ↑ R. Antoszewski: Jak żywić się trucizną.. [dostęp 2012-03-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].
- ↑ G. L. Laqueur, M. Spatz: Toxicology of Cycasin. [w:] Cancer Res November 1968 28:2262-2267 [on-line]. Symposium on Carcinogenesis of Plant Origin. [dostęp 2012-03-05].
- ↑ a b c d Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski: Botanika. Systematyka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007, s. 317-322. ISBN 978-83-01-13945-2.
- ↑ a b c Peter F. Stevens, Lignophytes, and Cycadales in particular, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-11-18] (ang.).
- ↑ Ran, J.-H., T.-T. Shen, M.-M. Wang, and X.-Q. Wang. Phylogenomics resolves the deep phylogeny of seed plants and indicates partial convergent or homoplastic evolution between Gnetales and angiosperms. „Proc. R. Soc. B.”. 285(1881), 2018. DOI: 10.1098/rspb.2018.1012.
- ↑ K. D. Hill, M. W. Chase, D. W. Stevenson, H. G. Hills, B. Schutzman. The Families and Genera of Cycads: A Molecular Phylogenetic Analysis of Cycadophyta Based on Nuclear and Plastid DNA Sequences. „International Journal of Plant Sciences”. 164, s. 933–948, 2003. DOI: 10.1086/378538.
- ↑ a b c d e Józef Rostafiński: Słownik polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin. Kraków: Akademia Umiejętności, 1900, s. 202,236,250,262,503.
- ↑ a b Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973, s. 106, 118.
- ↑ Jens G. Rohwer, Atlas roślin tropikalnych, Małgorzata Świdzińska (tłum.), Warszawa: „Horyzont”, 2002, s. 30, ISBN 83-7311-378-9, OCLC 68634821.
- ↑ Mieczysław Czekalski, Rośliny ozdobne do dekoracji wnętrz, Poznań: Wydawnictwo Akademii Rolniczej w Poznaniu, 1996, s. 40, ISBN 83-7160-011-9.
- ↑ a b Sagowce. [w:] CITES [on-line]. Ogród Botaniczny Uniwersytetu Wrocławskiego. [dostęp 2021-12-02].
Text is available under the CC BY-SA 4.0 license; additional terms may apply.
Images, videos and audio are available under their respective licenses.
