Reakcja Jaffego – metoda kolorymetrycznego oznaczania kreatyniny w płynach ustrojowych, wykorzystywana w laboratoriach klinicznych.

Barwna reakcja kreatyniny z kwasem pikrynowym (2,3,6-trinitrofenolem) w środowisku alkalicznym została opisana przez Maxa Jaffego w 1886 roku w pracy zatytułowanej Über den Niederschlag, welchen Pikrinsäure in normalem Harn erzeugt und über eine neue Reaction des Kreatinins^[1]. W 1914 roku Otto Folin i J.L. Morris opracowali metodę oznaczania kreatyniny z wykorzystaniem reakcji Jaffego w moczu^[2], a w 1919 roku Folin i Hsien Wu w odbiałczonej krwi^[3]. Metoda Jaffego polega na reakcji kreatyniny z kwasem pikrynowym (2,3,6-trinitrofenolem) w środowisku alkalicznym. Struktura pomarańczowoczerwonego produktu reakcji^[4] była przedmiotem wielu badań^[5]. W 1975 roku Anthony R. Butler wykazał, że powstającym barwnym związkiem jest tzw. kompleks Janovsky’ego^[6], którego stężenie można określić mierząc absorbancję przy 483 nm^[7]. Stężenie kreatyniny w próbce określa się mierząc absorbancję po reakcji^[4]. Reakcja Jaffego, po udoskonaleniech, pozostała ważną metodą analityczną oznaczania kreatyniny w próbkach fizjologicznych^[8]. Została opracowana także jej wersja zminiaturyzowana, przeprowadzana na papierku analitycznym, z określaniem stężenia kreatyniny na podstawie pomiaru intensywności RGB powstałego kompleksu Janovsky’ego za pomocą kamery CMOS^[9].

Już sam Jaffe w swojej pracy^[1] zauważył, że kreatynina nie jest jedynym związkiem, który tworzy pomarańczowy kompleks w reakcji z kwasem pikrynowym, a podobny efekt jest obserwowany także w obecności acetonu czy glukozy. Obecnie za związki znacząco wpływające na oznaczone stężenie kreatyniny metodą Jaffé uważa się białka, bilirubinę, glukozę, kwas askorbinowy, acetooctany czy antybiotyki z grupy cefalosporyn^[8], a całkowita liczba znanych interferentów sięga 200. W konsekwencji, w porównaniu z innymi metodami, procedura Jaffé zawyża uzyskiwane wyniki średnio o około 27 μmol/l^[10].

Sposobem minimalizacji interferencji w metodzie Jaffego stosowanym w rutynowej analizie klinicznej jest pomiar dyskryminacyjny, zwany niekiedy kinetycznym lub dwupunktowym. Taki tryb pomiaru zastosowany do reakcji Jaffego został opisany przez Fabiny i Ertingshausena^[11]. Jako sygnał analityczny zamiast absorbancji została wykorzystana różnica absorbancji zmierzonej między 20 a 80 sekundą reakcji dla długości fali 520 nm. W ten sposób eliminuje się wpływ związków reagujących z kwasem pikrynowym z inną kinetyką niż kreatynina, na przykład bilirubiny^[12].