Sztuka naiwna – określenie twórczości artystów nieprofesjonalnych. Obrazy „naiwne” charakteryzują się deformacją przestrzeni i perspektywy lub jej brakiem^[1], skrajnie subiektywnym punktem widzenia, prostymi technikami oraz przywiązaniem do szczegółu^[2], odwołaniami do świata magicznego i symbolicznego, lecz także do życia codziennego^[2].

Szczególne zainteresowanie cywilizacji świata Zachodu dla rodzimego malarstwa naiwnego zbiegło się z odkryciami antropologicznymi i fascynacją kulturami pochodzenia nieeuropejskiego. Kultury te wyrażały się w „prostej” sztuce, miały wiele cech wspólnych, mimo pochodzenia z odległych od siebie miejsc na kuli ziemskiej i wydawały się bardzo odległe od percepcji Europejczyka^[3]. Sztuka tych ludów nosi ogólną nazwę sztuki prymitywnej^[4], w odróżnieniu od sztuki naiwnej z europejskiego kręgu kulturowego.

Pod koniec XIX wieku w rozumieniu sztuki nastąpił przełom. Polegał on na krytycznym przeszacowaniu schematów umysłowych i estetycznych narzuconych przez zachodni racjonalizm. Od dostrzeżenia sztuki ludów nieeuropejskich, dzieci, osób z zaburzeniami psychicznymi i amatorów, nastąpił krok następny – uznanie tego rodzaju sztuki za wartościową na równi z zawodową sztuką wykształconych artystów^[5]. Autorem terminu „sztuka naiwna” był krytyk sztuki Oto Bihalji-Merin^[6].

W 1884 powstał Salon Artystów Niezależnych (Salon des indépendants). Wówczas było to opiniotwórcze serce Paryża, centrum sztuki światowej. W pierwszych latach istnienia promowano w nim sztukę prymitywną^[7]. Na początku XX wieku sztuka naiwna zdobywała coraz szersze uznanie nie tylko wśród artystów i teoretyków sztuki, ale i wśród szerokiej publiczności, cenili ją sobie także surrealiści^[8].

Pierwszym i największym malarzem naiwnym, który spotkał się ze światowym uznaniem, był Henri Rousseau „Celnik” (1844–1910), zwany tak od swojego zawodu. Obrazy Rousseau często przedstawiają dżunglę^[9]; są malowane z precyzją w prostym, lekko zgeometryzowanym stylu^[10]. Charakterystyczne dla twórczości Rousseau są żywe kolory^[11].

Niemiecki pisarz Wilhelm Uhde, propagator malarstwa naiwnego, spopularyzował malarstwo Séraphine de Senlis (1864–1934), która była przez pewien czas jego gosposią^[12][a]. Jej obrazy przedstawiają głównie kwiaty ogrodowe, malowane z niezwykłą precyzją. Kształty układające się z maleńkich listków przypominają ludowe wzory roślinne.

Z podobną pieczołowitością pracował Louis Vivin (1861–1936), znany najlepiej ze swych „widokówek”, na których przy pomocy uproszczonych środków przedstawiał sceny podmiejskie i miejskie. Na obrazach Vivina nie ma głębi perspektywicznej ani cieniowania, są za to niezwykle żywe kolory i ostre kontrasty barw, przywodzące na myśl dziecięce obrazki pastelowe. Z późniejszego okresu popularności sztuki naiwnej można wymienić także André Bauchanta^[14], René Rimberta, Dominique Peyronnet^[15], Camille Bombois^[16].

Najsłynniejszymi polskimi malarzami naiwnymi byli Nikifor Krynicki^[17], Teofil Ociepka^[18], Karol Kostur^[19].

• Grupa Janowska
• Art Naif Festiwal
• Art brut

• MałgorzataM. Bogaczyk MałgorzataM., Sztuka Inna. O sztuce prymitywnej, naiwnej i surowej, „Filo-Sofija”, 1 (6), 2006, s. 239-256 .
• AlainA. Bouillet AlainA., Co to jest art brut?, „Konteksty” (01), 2011, s. 141–152 [dostęp 2024-06-22] .
• NathaliaN. Brodskaya NathaliaN., Naive Art, Parkstone International, 2011, ISBN 1-78042-321-7  (ang.).
• AleksanderA. Jackowski AleksanderA., O sztuce różnie nazywanej, „Polska Sztuka Ludowa”, 51 (1–2), 1997, s. 192–196 .
• AleksanderA. Jackowski AleksanderA., Sztuka naiwnych, „Polska Sztuka Ludowa”, 1 (4), 1982, s. 13–22 .
• LaetitiaL. Jodeau-Belle LaetitiaL., Jean-ClaudeJ.C. Maleval Jean-ClaudeJ.C., Le sacrifice fait à Dieu de Séraphine de Senlis, „L'Évolution Psychiatrique”, 76 (4), 2011, s. 617–630, DOI: 10.1016/j.evopsy.2011.08.002 [dostęp 2024-06-22] .
• AndrzejA. Kisielewski AndrzejA., „Prymitywne” źródła awangardowej sztuki, [w:] AlicjaA. Kisielewska, NataliaN. Szydłowska (red.), Kultura i przyszłość, Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2006, s. 279–290, DOI: 10.12797/9788381386548.04 [dostęp 2024-06-22] .
• CorneliaC. Stabenow CorneliaC., Henri Rousseau, Taschen, 2001, ISBN 3-8228-1366-4  (hiszp.).
• AnnA. Temkin AnnA., Rousseau, The Museum of Modern Art, 2012, ISBN 0-87070-830-9  (ang.).

• Galerie d’Art Naif w Krakowie