Prawo Grimma
Prawo Grimma (ang. Grimm’s law) – prawo głosowe, opisujące przebieg pierwszej (starogermańskiej) przesuwki spółgłoskowej[1].
Zostało sformułowane w 1822 roku przez Jacoba Grimma w jego Deutsche Grammatik na podstawie pochodzących z 1818 roku ustaleń Rasmusa Kristiana Raska (stąd inna nazwa – reguła Raska). W 1877 doprecyzował je Karl Verner, który zauważył, iż dalsza ewolucja indoeuropejskich głosek zwartych bezdźwięcznych p, t, k zależy od tego, czy akcent występuje przed czy za nimi (prawo Vernera)[2]. Zjawisko przechodzenia indoeuropejskich zwartych bezdźwięcznych w germańskie zwarte dźwięczne traktowano do tego momentu jako wyjątek. Angielską nazwę Grimm’s law wprowadził w 2. poł. XIX w. Max Friedrich Müller. Niektórzy językoznawcy uważają, że nie jest to określenie adekwatne, gdyż użycie słowa law (‘prawo’) sugeruje regułę o charakterze bezwyjątkowym i uniwersalnym, a więc dotyczącą wszystkich języków. Tylko niewielka liczba odkrytych przez językoznawstwo zasad, np. prawo Zipfa, spełniałaby taki wymóg.
Szczegółowy opis
[edytuj | edytuj kod]Prawo Grimma mówi, iż indoeuropejskie spółgłoski zwarte bezdźwięczne przechodzą w językach starogermańskich (zob. język pragermański) przed akcentem – w zwarte dźwięczne, po akcencie – w przydechowe. Indoeuropejskie zwarte dźwięczne w starogermańskich ubezdźwięczniają się. Indoeuropejskie przydechowe przechodzą w starogermańskie zwarte dźwięczne.
Starogermańskie spółgłoski zwarte bezdźwięczne po samogłoskach w śródgłosie przechodzą w staro-wysoko-niemieckie długie bezdźwięczne szczelinowe, a po spółgłoskach i w nagłosie – w zwarto-szczelinowe. Starogermańskie zwarte dźwięczne na ogół ulegają w staro-wysoko-niemieckim ubezdźwięcznieniu[3].
Tabele
[edytuj | edytuj kod]Prawo Grimma można ująć tabelarycznie:
Pierwsza przesuwka spółgłoskowa
[edytuj | edytuj kod]| Języki | Głoski | |||
|---|---|---|---|---|
| grecki (ogólniej: indoeuropejskie) |
zwarte bezdźwięczne p, t, k |
zwarte dźwięczne b, d, g |
aspiraty (przydechowe) bh, dh, gh | |
| przed akcentem | po akcencie | |||
| gocki (ogólniej: starogermańskie) |
zwarte dźwięczne b, d, g |
aspiraty (przydechowe) f, θ, x |
zwarte bezdźwięczne p, t, k |
zwarte dźwięczne b, d, g |
Druga przesuwka spółgłoskowa (zweite Lautverschiebung, to już nie jest Grimm’s Law)
[edytuj | edytuj kod]| Języki | Głoski | ||
|---|---|---|---|
| starogermańskie | zwarte bezdźwięczne p, t, k |
zwarte dźwięczne b, d, g | |
| w śródgłosie po samogłoskach | w nagłosie lub po spółgłosce | ||
| staro-wysoko-niemiecki | bezdźwięczne szczelinowe ff, zz, hh |
zwarto-szczelinowe pf, ts, kh |
(najczęściej) zwarte bezdźwięczne p, t, k |
Wyrazy ilustrujące prawo Grimma
[edytuj | edytuj kod]Pierwsza przesuwka spółgłoskowa
[edytuj | edytuj kod]zwarte dźwięczne > zwarte bezdźwięczne:
- pl. ‘dwa’, łac. duo > ang. two
- łac. ‘dentis’ > ang. ‘tooth’ (‘ząb’)
- łac. ‘granum’ > ang. ‘corn’ (‘zboże’)
- łac. ‘ego’ > staroang. ‘ic’ (‘ja’)
zwarte bezdźwięczne > szczelinowe bezdźwięczne
- pol. ‘trzy’, łac. ‘tres’ > ang. ‘three’
- łac. ‘cordis’ > ang. ‘heart’ (‘serce’)
- łac. ‘quod’ > staroang. ‘hwæt’ (‘co’)
- łac. ‘cornu’, pol. ‘krowa’ > ang. ‘horn’ (‘róg’, w pol. zmiana znaczenia)
- łac. ‘piscis’ > ang. ‘fish’
- gr. ‘πoδός’, łac. ‘pedis’ > goc. ‘fet’, ang. ‘foot’ (‘stopa’)
- gr. ‘πατήρ’, łac. ‘pater’ > goc. ‘fadar’, ang. ‘father’ (‘ojciec’)
- łac. ‘noctis’ > ang. ‘night’ (<gh>w staroang. wymawiane jako szczelinowe [x])
aspiraty > zwarte dźwięczne
- gr. ‘φρατήρ’, łac. ‘frater’ > goc. ‘brothar’ (‘brat’)
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ · Astrid Stedje: Deutsche Sprache gestern und heute. 5. Aufl. München: Wilheöm Fink Verlag, s. 45, 1989. ISBN 3-7705-2514-0.
- ↑ · Aleksander Szulc: Historia języka niemieckiego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1991, s. 65 n. ISBN 83-01-10160-1.
- ↑ · Aleksander Szulc: Historia języka niemieckiego. Warszawa 1991, s. 65–67.
Text is available under the CC BY-SA 4.0 license; additional terms may apply.
Images, videos and audio are available under their respective licenses.
