Pora roku
Pory roku – okresy roku, będące następstwem ruchu obiegowego Ziemi wokół Słońca i nachylenia osi ziemskiej do płaszczyzny orbity tego ruchu. Ruch obiegowy Ziemi przy stałym nachyleniu osi obrotu sprawia, że warunki oświetlenia Ziemi zmieniają się w rytmie rocznym, co pociąga za sobą zmiany klimatyczne oraz wpływa na wegetację roślin i tryb życia zwierząt. Nauka o wpływie pór roku na świat roślin i zwierząt to fenologia.
W klimacie umiarkowanym tradycyjnie wyróżnia się cztery pory roku: wiosnę, lato, jesień i zimę, ale już teraz zaczęto wyróżniać przejściowe pory roku: przedwiośnie, polecie i przedzimie. W innych strefach klimatycznych może być wyróżniona inna liczba pór roku np. w strefie klimatów podzwrotnikowych: pora sucha (lato) i pora deszczowa (zima)[1].
Astronomiczne pory roku
[edytuj | edytuj kod]W ciągu całego roku szerokość geograficzna, w której Słońce góruje w zenicie, zmienia się. Podstawą wyznaczenia dat zmian astronomicznych pór roku jest górowanie Słońca w zenicie nad równikiem bądź zwrotnikami. Ich występowaniu towarzyszą zmiany długości trwania dnia i nocy.
Podział na pory roku pod względem astronomicznym odbywa się w następujący sposób (dla północnej półkuli Ziemi):
- Wiosna (92–93 dni) zaczyna się 20 marca (rzadziej 21 marca) (równonoc wiosenna) i trwa do początku lata
- Lato (92–93 dni) zaczyna się 21 czerwca (rzadziej 20 czerwca) (przesilenie letnie) i trwa do początku jesieni
- Jesień (89–90 dni) zaczyna się 22 lub 23 września (równonoc jesienna) i trwa do początku zimy
- Zima (88–89 dni) zaczyna się 21 lub 22 grudnia (przesilenie zimowe) i trwa do początku wiosny
Każdy moment zmiany pory roku wyznaczany jest za pomocą specjalnych obliczeń i obserwacji astronomicznych i w rzeczywistości co roku wypada o innej porze dnia, a nawet innego dnia. W związku z tym np. początek wiosny wypada czasami nie 20., a 21. lub 22. dnia marca. Podobnie jest z początkiem innych pór roku.
Astronomiczne pory roku, zależne od położenia Słońca na tle gwiazdozbiorów zodiaku, występują jednocześnie na półkuli północnej i południowej. Nazwy kalendarzowych pór roku na półkuli północnej zgadzają się z nazwami pór astronomicznych, natomiast na półkuli południowej są przesunięte o pół roku[2].
Kalendarzowe pory roku
[edytuj | edytuj kod]Ze względów praktycznych w roku 1780 organizacja meteorologiczna Societas Meteorologica Palatina (istniała do 1795) jako jedna z pierwszych wprowadziła praktyczny podział roku na 4 pory roku, gdzie kwartał stanowi 3 miesiące kalendarzowe.[3] W przeciwieństwie do astronomicznych, termicznych i fenologicznych pór roku, daty początku pór kalendarzowych są stałe – wypadają tego samego dnia w ciągu roku.
Termin kalendarzowe pory roku używany jest między innymi w nauczaniu podstaw geografii. Z wykorzystaniem horyzontarium porównuje się miejsca wschodu i zachodu Słońca na widnokręgu oraz długości dziennych łuków widomej drogi Słońca na początku każdej z kalendarzowych pór roku.
Półkula północna: początek i koniec 4 pór roku w/g kalendarza Gregoriańskiego
- Wiosna: 1 marca do 31 maja
- Lato: 1 czerwca do 31 sierpnia
- Jesień: 1 września do 30 listopada
- Zima: 1 grudnia do 28 (29*) lutego
*- kolejny dzień w roku przestępnym.
Półkula południowa:
- Wiosna: 1 września do 30 listopada
- Lato: 1 grudnia do 28 lutego
- Jesień: 1 marca do 31 maja
- Zima: 1 czerwca do 31 sierpnia[4]
Progi termiczne meteorologicznych pór roku[5] i meteorologicznego okresu wegetacyjnego[5] w Polsce według Romera i Mareckiego
[edytuj | edytuj kod]Podział roku na sześć pór został wprowadzony przez E. Romera jako charakterystyczna cecha klimatu Polski[5].
Źródło:[6]: Meteorologiczny okres wegetacyjny wyszczególniono na zielono.
| Pory roku | Średnie dobowe progi termiczne °C |
|---|---|
| zima | ≤ 0 °C |
| przedwiośnie | 0 °C do 5 °C |
| wiosna | 5 °C do 15 °C |
| lato | ≥ 15 °C |
| jesień | 5 °C do 15 °C |
| przedzimie | 0 °C do 5 °C |
| zima | ≤ 0 °C |
Fenologiczne pory roku dla Europy Środkowej według J. Sokołowskiej (19
[edytuj | edytuj kod]
Fenologiczne pory roku, okresy, które charakteryzują odmienne zjawiska życia różnych gatunków flory i fauny, zależne od cyklicznych zmian meteorologicznych[7].
- zaranie wiosny (przedwiośnie) – początek topnienia śniegu; kwitnienie: leszczyna, wierzba iwa, przylaszczka
- wczesna wiosna (pierwiośnie) – kwitnienie: mniszek lekarski, czeremcha zwyczajna; pojawienie się liści: kasztanowiec zwyczajny, brzoza brodawkowata
- pełnia wiosny (wiosna) – zazielenienie się lasu liściastego; kwitnienie: kasztanowiec zwyczajny, bez
- wczesne lato – kwitnienie: bez lekarski, żyto ozime
- lato – kwitnienie: lipa; dojrzewanie: bez lekarski, jarząb pospolity
- wczesna jesień – kwitnienie: wrzos zwyczajny; dojrzewanie: kasztanowiec zwyczajny, borówka brusznica
- jesień – zmiana barwy i opadanie liści
- zima – okres spoczynku roślin – przerwa w wegetacji.
Progi termiczne klimatycznych pór roku w Polsce według IMiGW
[edytuj | edytuj kod]Opracowano na podstawie materiału źródłowego[8].
| Pory roku | Średnia dobowa temperatura °C |
|---|---|
| zima | ≤ 0 °C |
| przedwiośnie | 0 °C do 5 °C |
| wiosna | 5 °C do 10 °C |
| przedlecie | 10 °C do 15 °C |
| lato | ≥ 15 °C |
| polecie | 10 °C do 15 °C |
| jesień | 5 °C do 10 °C |
| przedzimie | 0 °C do 5 °C |
| zima | ≤ 0 °C |
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Instytut Gość Media, Żyć radością [online], Instytut Gość Media [dostęp 2024-03-23].
- ↑ Jan Flis: Szkolny słownik geograficzny. Wyd. 3. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1985, s. 32.
- ↑ Home - Achtergrond [online], web.archive.org, 27 marca 2009 [dostęp 2024-03-23] [zarchiwizowane z adresu 2009-03-27].
- ↑ Pory roku Kalendarz-365.pl.
- ↑ a b c Zofia Kaczorowska, Pogoda i klimat, Wyd. 2 popr, Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1986, s. 275, ISBN 978-83-02-02688-1 [dostęp 2024-03-23].
- ↑ Termiczne pory roku – WIEM, darmowa encyklopedia. portalwiedzy.onet.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-01-23)]..
- ↑ Roman Andrzejewski, Stanisław Tyszkiewicz (red.), Mała encyklopedia leśna, Warszawa: Państ. Wydaw. Naukowe, 1980, s. 154, ISBN 978-83-01-00202-2 [dostęp 2024-03-23].
- ↑ Astronomiczne lato; termiczne, astronomiczne, meteorologiczne i fenologiczne pory roku [online], synoptyka.blog.onet.pl, 20 czerwca 2014 [zarchiwizowane z adresu 2015-04-02]..
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- The Change of Seasons: Views From Space. nasa.gov. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-03-10)]. (ang.) – strona edukacyjna o zmianach wyglądu Ziemi wraz ze zmianami pór roku – JPL, NASA Jet Propulsion Laboratory
Text is available under the CC BY-SA 4.0 license; additional terms may apply.
Images, videos and audio are available under their respective licenses.
