W Wielkopolsce w dniach 20–23 października 1939 odbyły się pierwsze masowe, publiczne egzekucje dokonane w ramach Operacji Tannenberg (niem. Unternehmen Tannenberg). Miejscem eksterminacji były: Śrem, Książ Wielkopolski, Kórnik, Mosina, Środa Wielkopolska, Kostrzyn, Gostyń, Poniec, Krobia, Kościan, Śmigiel, Leszno, Osieczna, oraz Włoszakowice i łącznie pochłonęły dwieście siedemdziesiąt pięć ofiar^[1].

 Osobne artykuły: Sonderfahndungsbuch Polen, Einsatzgruppen w Polsce, Volksdeutscher Selbstschutz i  Intelligenzaktion.

Mord miał charakter ludobójstwa i dotyczył uznanych przez Niemców za „szczególnie niebezpiecznych dla III Rzeszy Polaków” (niem. Sonderfahndungsbuch Polen). Ofiary znalazły się na spisach proskrypcyjnych ze względu na działalność publiczną i patriotyczną, sporządzonych przez specjalną komórkę wywiadu SS współpracującą z lokalnymi mniejszościami niemieckimi. W spisach znajdowali się: duchowni, politycy, pedagodzy, ludzie kultury, nauki i sztuki, przedsiębiorcy, powstańcy wielkopolscy i śląscy, działacze plebiscytowi na Warmii i Mazurach i na Górnym Śląsku, członkowie Związku Polaków w Niemczech, Partii Narodowo-Demokratycznej, Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego Sokół i Polskiego Związku Zachodniego uznani za „warstwę kierowniczą”^[2]. Egzekucje poprzedzały posiedzenia sądu doraźnego, a kończyło dobijanie rannych po oględzinach lekarskich i pochówek w zbiorowych nieoznaczonych mogiłach^[3].

Bezpośrednimi sprawcami zbrodni byli członkowie sądu doraźnego policji bezpieczeństwa przy (niem.) 14 Einsatzkommando der Sicherheitspolizei w Poznaniu:

• Gerhard Flesch – dowódca 14 komanda, przewodniczący sądu doraźnego
• Wilhelm Holz – ławnik
• Hans Stapfner – policjant z posterunku w Rawiczu

oraz przedstawiciele ludności cywilnej:

• dr Wolfgang Karl Werner Bickerich, pastor kościoła ewangelickiego św. Jana w Lesznie – twórca przedwojennych kartotek, zawierających informacje o miejscowych Polakach dotyczące ich działalności politycznej i społecznej
• Artur Krämer – przywódca Jungdeutsche Partei (niem.), Selbstschutzu (niem.) i kolejno Oddziału Allg. SS (niem.) w Lesznie
• Heinz Hoffman – przywódca mniejszości niemieckiej (JdP) (niem.), komisarz obwodowy we Włoszakowicach
• Johann Uterschütz – burmistrz Osiecznej
• Gustaw Pietsch – rzeźnik z Osiecznej
• Horst von Leesen – właściciel majątku Drzeczkowo k. Osiecznej

Dane na podstawie śledztwa dotyczącego masowych publicznych egzekucji osób cywilnych w dniach 20 do 23 października 1939 mających na celu (...) „likwidację” to jest fizyczne wyniszczenie kierowniczych warstw społeczeństwa polskiego na terenach podbitych, wcielonych do Rzeszy (...)^[4].

– 19 rozstrzelanych^[5][6]

• Józef Adamski (lat 52) – stolarz
• Jan Berełkowski (lat 56) – kupiec
• Stanisław Czorek (lat 40) – nauczyciel
• Hieronim Dąbrowski (lat 47) – adwokat
• Marian Ernst (lat 31) – kupiec
• Zygmunt Grąbczewski (lat 44) – ziemianin z Gaju
• Karol Sylwester Janusz (lat 54) – notariusz
• Edward Kaczmarek (lat 31) – technik budowlany
• Ignacy Król (lat 43) – rolnik
• Leon Laudowicz (lat 58) – dyrektor majątku Nochowo
• Franciszek Malinowski (lat 54) – fabrykant
• Seweryn Matuszewski (lat 60) – lekarz
• Leon Meller (lat 33) – inspektor
• Antoni Muślewski (lat 53) – młynarz
• Władysław Nowak (lat 46) – wójt gminy Śrem
• Wojciech Pawłowski (lat 70) – rolnik
• ks. Antoni Rzadki (lat 42) – prefekt gimnazjum w Rogoźnie i Śremie
• Walenty Szeller (lat 42) – urzędnik
• Witold Staniewski (lat 38) – sędzia

– zbrodnia dokonana przez Einsatzkommando 14

– 29 rozstrzelanych – zbrodnia dokonana przez Einsatzkommando 15

• Bartłomiejczak Franciszek, Środa
• Balcerowicz Florian, Zaniemyśl – naczelnik Urzędu Pocztowego
• Bilski Stanisław, Zaniemyśl – urzędnik Banku Spółdzielczego
• Błaszak Anzelm, Środa – kierownik wodociągów miejskich
• Boening Kazimierz, Połażejewo – ur. 07-01-1882 we Wrześni, wicewojewoda poznański; ostatni przedwojenny właściciel Połażejewa
• Groblewski Stanisław, Sanniki
• Gruszczyński Marian, Środa
• Jankowski Stanisław, Środa
• Kandziora Józef, Zaniemyśl – nauczyciel Szkoły Podstawowej
• Kaniewski Konrad, Murzynowo Kościelne
• Kasperski Mieczysław, Zaniemyśl – policjant
• Kostrzyński Ignacy, Środa
• Kuśnierkiewicz Stanisław, Zimin
• Lis Antoni, Annopole – ur. 19.05.1886, Koszuty; gospodarz, myśliwy
• Madaliński Stanisław, Dębicz – ur. 25.01.1913, Dębicz; syn właściciela Dębicza i folwarku Brzeziak
• Majewski Wacław, Zaniemyśl – fryzjer
• Mika Józef, Zaniemyśl – urzędnik Banku Spółdzielczego
• Nawrocki Norbert, Zaniemyśl – nauczyciel Szkoły Podstawowej
• Pawlak Józef, Zaniemyśl – emeryt; wachmistrz żandarmerii wojskowej
• Sobieszczyk Adolf, Zaniemyśl – urzędnik Banku Spółdzielczego
• Stachowiak Władysław, Środa
• Szymański Michał, Środa – inżynier; pracownik cukrowni
• Tłok Piotr, Krerowo - nauczyciel
• Tomaszewski Stanisław, Ługowiny
• Trauczyński Edward, Środa
• Więckowski Tadeusz, Środa
• Włazliński Kazimierz, Zaniemyśl – kierownik Szkoły Podstawowej^[7]
• Woźny Adam, Środa – ur. 09.12.1879, Środa; kupiec
• Jedna ofiara o nieustalonym nazwisku

• Alojzy Burdajewicz (lat 44) z Dolska
• Antoni Borowicz (lat 32) z Książa
• Ignacy Bielerzewski (lat 75) z Dolska
• Tadeusz Dielerzewski (lat 36) z Dolska
• Jan Cyplik (lat 53) z Książa
• Stefan Ludwik Doerffer (lat 62) z Brzóstowni
• Antoni Jędrzejczak (lat 62) z Ostrowieczna
• Ludwik Kossowicz (lat 58) z Dolska
• Czesław Lis (lat 21) z Konarzyc
• Henryk Łagocki (lat 43) z Książa
• Andrzej Mazurkiewicz (lat 34) z Dolska
• Ignacy Milicki (lat 41) z Pokrzywnicy
• Stanisław Nowak (lat 35) z Małachowa
• Tomasz Paul (lat 58) z Dolska, major piechoty stanu spoczynku, kawaler Virtuti Militari
• Andrzej Święcicki (lat 36) z Trąbinka
• Józef Szczepański (lat 57) z Książa
• Franciszek Zwierzchlewski (lat 42) z Książa

– zbrodnia dokonana przez Einsatzkommando 14

– 15 rozstrzelanych^[8]

• Franciszek Dłubała
• Teofil Wolniewicz – burmistrz Kórnika (1925–1937)
• Jan Gmytrasiewicz
• Alfons Ellmann
• Kazimierz Finke
• Ksawery Lehmann
• Jan Lempke
• Franciszek Narożny
• Andrzej Nędza
• Jan Niemczal
• Wojciech Niemier
• Ignacy Nowak
• Antoni Pacyński
• Seweryn Rozmiarek
• Józef Stern

– zbrodnia dokonana przez Einsatzkommando 11 (dowódca Heinz Graefe)

– 15 rozstrzelanych^[9]

• Franciszek Kołtoniak
• Stanisław Kozak
• Stanisław Jaworski
• Wincenty Frankowski
• Stefan Królak
• Antoni Roszczak
• Ludwik Baraniak
• Jan Frąckowiak
• Alojzy Szymański
• Piotr Bartkowiak
• Józef Cierżniak
• Alojzy Kujath
• Józef Lewandowski
• Wiktor Matuszak
• Roman Stefan Gawron

– zbrodnia dokonana przez Einsatzkommando 11

– 27 rozstrzelanych

• Czesław Borchardt
• Antoni Domański
• Edmund Drahaim
• Marian Gierula
• Ignacy Glabisz
• Konrad Goćwiński
• Kazimierz Haupa
• Franciszek Kasprzyk
• Władysław Kryślak
• Wawrzyniec Kubacki
• Gerard Linke
• Dionizy Mikietyński
• Franciszek Namysł
• Jan Nowak
• Jan Nowotarski
• Jan Okarma
• Antoni Pacholski
• Florian Piątek
• Franciszek Pielucha
• Władysław Sikorski
• Ludwik Świerkowski
• Feliks Walkowiak
• Tadeusz Widelicki
• Marian Winowicz
• Kazimierz Wojtkowiak
• Ignacy Wróblewski
• Maksymilian Żuromski

– zbrodnia dokonana przez Einsatzkommando 15

– 20 rozstrzelanych

• Marcin Adamski (lat 18) – harcerz
• Ludwik Antoniak (lat 36) – robotnik rolny z Długich Starych
• Bruno Antoni Bartoszkiewicz (lat 37) – mistrz stolarski, działacz Stronnictwa Narodowego
• Marcin Günter (lat 52) – działacz zarządu Polskiego Związku Zachodniego w Lesznie
• Zygfryd Hańca (lat 20) – harcerz
• Bolesław Karpiński (lat 60) – legionista, emerytowany profesor gimnazjalny, działacz kultury
• Wacław Kęsicki (lat 44) – emerytowany podoficer zawodowy WP, prezes Stowarzyszenia Byłych Żołnierzy i Pułku Strzelców Wielkopolskich
• Bronisław Kotlarski (lat 46) – radny miejski, prezes Okręgowy Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” na południowo-zachodnią Wielkopolskę
• Józef Łukowski (lat 43) – rachmistrz miejski, powstaniec wielkopolski
• Józef Marcinkowski (lat 18) – robotnik z Mórkowa
• Leon Marcinkowski (lat 20) – robotnik z Mórkowa
• Feliks Michalak (lat 38) – fabrykant, działacz społeczny, członek Stronnictwa Narodowego
• Władysław Nowak (lat 45) – kupiec, działacz wielu organizacji, prezes Koła Miejskiego Powstańców Wielkopolskich
• Jan Nowicki (lat 47) – starszy sekretarz miejski, sekretarz Polskiego Związku Zachodniego w Lesznie
• Mieczysław Jerzy Opatrny (lat 46) – adwokat, doktor prawa, katolik, radny miejski
• Stefan Samolewski (lat 46) – powstaniec wielkopolski, skarbnik Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół", członek zarządu Bractwa Kurkowego i długoletni prezes Związku Powstańców Wielkopolskich w Lesznie
• Józef Stotko (lat 40) – restaurator, skarbnik leszczyńskiego Koła Związku Powstańców Wielkopolskich
• Stanisław Szal (lat 35) – drukarz, działacz harcerski w stopniu harcmistrza, sekretarz i kronikarz Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Lesznie
• Maksymilian Trendowicz (lat 58) – kupiec, działacz Stronnictwa Narodowego
• Tomasz Wachowski (lat 40) – prezes Związku Powstańców Wielkopolskich, członek zarządu oddziału leszczyńskiego Związku Inwalidów Wojennych

– zbrodnia dokonana przez Einsatzkommando 14/VI

– 3 rozstrzelanych

• Stanisław Głowacz – działacz harcerski
• Henryk Juchniewicz – działacz Stronnictwa Narodowego
• Jan Stelmaszyk – murarz

– zbrodnia dokonana przez Einsatzkommando 14/VI

– 7 rozstrzelanych^[10]

• Józef Kaczmarek
• Andrzej Kociucki
• Wojciech Mikołajczak
• Józef Przeradzki
• Stanisław Urbaniak
• Karol Zapłata
• Ignacy Żmuda

– zbrodnia dokonana przez Einsatzkommando 14/VI

– 30 rozstrzelanych

• hr. Henryk Grocholski
• Stanisław Karłowski – ziemianin, działacz gospodarczy, senator
• Szczepan Kaczmarek – dyrektor szkoły
• Kazimierz Stryczyński
• Mieczysław Hejnowicz – przywódca gostyńskiej endecji
• Stefan Skiba
• Stefan Pawlak
• Leon Kwaśny – urzędnik policji
• Szczepan Paluszczak
• Wawrzyniec Szwarc – powstaniec wielkopolski
• Edward Potworowski
• Kazimiesz Peisser – prezes „Sokoła”
• Leon Kapcia – dyrektor gimnazjum
• Roman Weism – prezes Akcji Katolickiej
• Józef Hejnowicz
• Antoni Gościniak
• Maksymilian Piątkowski
• Jan Jasiak
• Józef Łagodziński
• Antoni Grave
• Hipolit Niestrawski – burmistrz
• Stanisław Zydorczyk
• Franciszek Hejduk
• Kazimierz Wierachowski
• Wojciech Pawlak
• Franciszek Wawszczak
• Józef Rosik
• Tomasz Skowroń
• Franciszek Staszak
• Jan Rosiński

– zbrodnia dokonana najprawdopodobniej przez Einsatzkommando 11

– 15 rozstrzelanych^[11]

• Jan Borowski (lat 34) – kolejarz z Krobi
• Antoni Böhm (lat 48) – krawiec z Krobi
• Wojciech Cholewiński (lat 64) – ziemianin z Ziemlina
• Marceli Chudy (lat 23) – budowlaniec z Krobi
• Stanisław Gil (lat 53) – zarządca majątku z Niepartu
• Józef Korytowski (lat 46) – właściciel ziemski z Chwałkowa
• Julian Łoniewski (lat 39) – policjant z Krobi
• Henryk Pawlicki (lat 31) – rzeźnik z Krobi
• Feliks Poprawa (lat 18) – robotnik rolny z Pępowa
• Kazimierz Sonnenberg (lat 20) – urzędnik miejski z Krobi
• Mariusz Sumiński (lat 31) z Kuczyny
• Jan Szczurny (lat 25) – robotnik rolny z Pępowa
• Jan Trawiński (lat 41) z Krobi
• Walenty Walczak (lat 24) – robotnik rolny z Pępowa
• Franciszek Wolny (lat 46) – rolnik z Karca

– zbrodnia dokonana najprawdopodobniej przez Einsatzkommando nr 15 SS (dowódca sturmbannfuhrer Franz Sommer)

– 3 rozstrzelanych

• Władysław Grześkowiak (lat 44) – woźny miejski
• Antoni Jokś (lat 31) – rolnik z Drzewiec
• Franciszek Skrzypczak (lat 44)

– zbrodnia dokonana najprawdopodobniej przez Einsatzkommando 11

– 26 rozstrzelanych

• Zygmunt Hełczyński
• Ludwik Dubski z Kobylnik
• Eryk Sworowski z Kościana
• Zygmunt Hełczyński z Konikowa
• Franciszek Leśniak z Bieżynia
• Edward Brzeski z Oborzysk
• Jan Ido z Kościana
• Zygmunt Irżabek z Kościana
• Jan Hoffner z Kościana
• Józef Tomaszewski z Kościana
• Jan Hejnowicz z Kościana
• Mieczysław Chłapowski z Kopaszewa
• Jan Szołdrski ze Starego Gołębina
• Stanisław Szukalski z Czempinia
• Bronisław Farulewski z Czempinia
• Franciszek Michalak z Wielichowa
• Edmund Sowiński z Kościana
• Jan Sroczyński z Ziemska
• Józef Wojciechowski z Borowa

– zbrodnia dokonana przez Einsatzkommando 14

– 15 rozstrzelanych^[12]

• Zygmunt Ciesielski (lat 58) – aptekarz ze Śmigla
• Jakub Firlej (lat 60) – rolnik i sołtys z Kotusza
• Albin Kasperski (lat 27) – robotnik z Robaczyna
• Wilhelm Kreuschner (lat 59) – ogrodnik ze Śmigla
• Józef Ławniczak (lat 51) – naczelnik poczty ze Śmigla
• Zbigniew Łukomski (lat 37) – technik budowlany ze Śmigla, działacz harcerski
• Brunon Modliński (lat 27) – robotnik z Wydorowa
• Władysław Pioch (lat 50) – burmistrz Śmigla
• Roman Przybysz (lat 40) – rzeźnik ze Śmigla
• Wiktor Sobczak (lat 37) – listonosz ze Starego Bojanowa
• Maksymilian Stachowiak (lat 61) – drogerzysta ze Śmigla, powstaniec wielkopolski
• Leon Szymański (lat 27) – kowal ze Śmigla
• Józef Tolksdorf (lat 34) – kupiec ze Starego Bojanowa
• Brunon Wojciechowski (lat 53) – kolejarz z Olszewa
• Stanisław Wojciechowski (lat 40) – rolnik z Wydorowa, wójt gminy Stare Bojanowo

– zbrodnia dokonana przez Einsatzkommando 14

• Akcja AB – (niem.) Außerordentliche Befriedungsaktion
• Generalny Plan Wschodni – (niem.) Generalplan Ost
• Zbrodnie niemieckie w Polsce (1939-1945)

• Ryszard Majewski: Waffen-SS, mity i rzeczywistość. Wrocław: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1983. ISBN 83-03-00102-7. Brak numerów stron w książce
• Jerzy Zielonka: Egzekucja 21 października 1939 r[oku]. Kościan: Leszno: „Aga” : na zlec. ZML, 1994. ISBN 83-82570-91-4. Brak numerów stron w książce
• Kalendarium miasta Leszna. Leszno: Urząd Miasta, 1996. ISBN 83-906806-3-7. Brak numerów stron w książce
• K. Radziwończyk, Akcja Tannenberg grup operacyjnych Sipo i SD w Polsce. Jesień 1939, „Przegląd Zachodni” 1966, nr 5, s. 103