Organizacja pozarządowa (ang. non-governmental organization, popularny skrótowiec NGO) – organizacja działająca na rzecz wybranego interesu i niedziałająca w celu osiągnięcia zysku^[1].

W prawie międzynarodowym, w odróżnieniu od organizacji międzyrządowych, organizacje pozarządowe grupują nie państwa, lecz osoby fizyczne lub prawne, i z reguły z różnych krajów (najczęściej przyjmuje się, że minimum z trzech). Działają w oparciu o prawo krajowe siedziby organizacji, a powstają w wyniku nie umowy międzynarodowej, ale umowy cywilnoprawnej.

Organizacje pozarządowe bywają nazywane trzecim sektorem, obok sektora publicznego (władz rządowych i samorządowych) i rynkowego (przedsiębiorców)^[2]. Organizacje pozarządowe – w odróżnieniu od organów publicznych a podobnie jak przedsiębiorcy – są prywatne i powstają z inicjatywy ich założycieli (prywatnych osób), ale – w odróżnieniu od przedsiębiorstw a podobnie jak władze publiczne – działają w interesie publicznym, a nie prywatnym. Charakterystyczną cechą organizacji pozarządowych jest więc brak powiązań z władzą publiczną^[3]. W ramach Unii Europejskiej organizacje pozarządowe są traktowane jako drugie pod względem skuteczności (po stowarzyszeniach biznesowych) pod względem wywieranej presji, lobbingu i wpływu na obywateli^[4].

Zbliżony termin „organizacja społeczna” nie jest równoznaczny z terminem, „organizacja pozarządowa”, np. związek zawodowy jest organizacją społeczną, lecz nie jest organizacją pozarządową; z kolei zgodnie z orzecznictwem Naczelnego Sądu Administracyjnego, zaliczana do organizacji pozarządowych fundacja, nie mieści się w pojęciu organizacji społecznej^[5].

W polskim prawie definicję ustawową organizacji pozarządowej zawiera art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz.U. z 2023 r. poz. 571), zgodnie z którym organizacjami pozarządowymi są, nie będące jednostkami sektora finansów publicznych, w rozumieniu przepisów o finansach publicznych, i niedziałające w celu osiągnięcia zysku, osoby prawne lub jednostki nieposiadające osobowości prawnej utworzone na podstawie przepisów ustaw, w tym fundacje i stowarzyszenia, przy czym niektórych przepisów ustawy nie stosuje się do fundacji publicznych i fundacji partii politycznych.

W listopadzie 2020 roku, z grupy ankietowanych Polaków 56% ufa NGO, wynika z badań Stowarzyszenia Klon/Jawor^[6].

W Polsce agregatorem informacji na temat organizacji pozarządowych jest portal ngo.pl prowadzony przez Stowarzyszenie Klon/Jawor.

W Polsce aktywnie działa około 80 tysięcy stowarzyszeń i fundacji, które są rozproszone po całym kraju. Znajdziemy je zarówno w najmniejszych wsiach, jak i największych miastach. 25% organizacji jest zlokalizowanych (ma swoje siedziby) na wsiach, 24% w małych miastach, liczących nie więcej niż 50 tys. mieszkańców, 18% w średnich miastach, mających między 50 a 200 tys. mieszkańców, a 34% w największych ośrodkach miejskich z więcej niż 200 tys. mieszkańców^[7].

• W Polsce zarejestrowanych jest 143 000 organizacji^[8]
• 8694 organizacjom pozarządowym w Polsce można przekazywać 1%^[9]
• Roczny budżet organizacji pozarządowej w Polsce to 26 000 PLN^[10]
• 63% organizacji współpracuje z wolontariuszami i wolontariuszkami^[11]

• Praca w pandemii. Raport z badań 2020/2021
• Rok w pandemii. Raport z badań 2020/2021
• Zaufanie i wizerunek NGO. Wyniki sondażu XI 2020
• ZaTRUDnienie. Problemy personelu NGO 2020
• Oblicza lokalności. NGO w mieście 2020
• Organizacje pozarządowe wobec pandemii. Raport z badań 2020
• Zysk nie tylko społeczny. Działalność ekonomiczna NGO 2019
• Forma ma znaczenie. Stowarzyszenia i fundacje 2019
• Organizacje równościowe w Polsce. Raport z badań 2019

• think tank
• lobbing
• międzynarodowa organizacja pozarządowa
• organizacja non-profit
• organizacja pożytku publicznego
• przekazywanie 1% podatku dochodowego na rzecz organizacji pożytku publicznego w Polsce
• Światowy Dzień NGO
• Transparency International

• Portal organizacji pozarządowych
• Internetowa baza danych organizacji pozarządowych
• Wyszukiwanie organizacji pożytku publicznego