Order Zasługi Cywilnej i Wojskowej Adolfa Nassauskiego
Ordre de Mérite civil et militaire d’Adolphe de Nassau
Militär- und Zivildienst-Orden
Adolphs von Nassau

Awers insygniów Kawalera z Koroną
Awers insygniów Komandora z Koroną
Gwiazda I i II klasy
Baretka Krzyża Wielkiego
Baretka Wielkiego Oficera
Baretka Komandora z Koroną
Baretka Komandora
Baretka Oficera z Koroną
Baretka Oficera
Baretka Kawalera z Koroną
Baretka Kawalera
Baretka krzyży i medali
Ustanowiono	8 maja 1858
Multimedia w Wikimedia Commons

Order Zasługi Cywilnej i Wojskowej Adolfa Nassauskiego (fr. Ordre de Mérite civil et militaire d’Adolphe de Nassau, początkowo niem. Herzoglich Nassauischer Militär- und Civil-Verdienst-Orden Adolphs von Nassau) – pierwotnie niemieckie, obecnie luksemburskie odznaczenie za zasługi cywilne i wojskowe, ustanowione w 1858 roku i pozostające do wyłącznej dyspozycji monarchy jako order domowy.

Pozbawiony w 1866 swego tronu przez Prusy panujący książę Nassau i następca tronu w Luksemburgu Adolf ustanowił swój Order Zasługi 8 maja 1858 roku i nadawał go do chwili aneksji swego państewka przez Prusy, po czym order został zawieszony aż do chwili objęcia przez Adolfa von Nassau tronu luksemburskiego (1890). Odnowiony w tym roku order otrzymał dwie kategorie, cywilną i wojskową, oraz pięć klas według znanego schematu Orderu Legii Honorowej.

Od 1927 do dzisiaj dzieli się na pięć klas:

• Krzyż Wielki (Grand’Croix),
• Wielki Oficer (Grand-Officier),
• Komandor z koroną lub bez (Commandeur avec ou sans couronne),
• Oficer z koroną lub bez (Officier avec ou sans couronne),
• Kawaler z koroną lub bez (Chevalier avec ou sans couronne),

i kilka powiązanych z orderem odznaczeń:

• Krzyż Honorowy dla Kobiet (croix d’honneur pour dames),
• Medal za Sztukę i Naukę (médailles pour arts et sciences):
  • złoty (or),
  • srebrny (argent),
• Krzyż Zasługi (croix de mérite):
  • złoty (or),
  • srebrny (argent),
• Medal Zasługi za 25-letnią Wybitną Służbę (médailles de mérite pour 25 ans de bons services):
  • złoty (or),
  • srebrny (argent),
  • brązowy (bronze).

Nadawany jest (obecnie bardzo rzadko, zastąpił go najwyraźniej Order Zasługi Wielkiego Księstwa Luksemburga z 1961) za zasłużoną działalność dla Luksemburga lub domu panującego, także w dziedzinach nauki i sztuki. Otrzymać go mogą zarówno Luksemburczycy jak cudzoziemcy.

Po śmierci odznaczonego insygnia orderowe należy zwrócić nadającemu (podobnie jak wszystkie inne luksemburskie ordery).

Insygnia orderu to oznaka, występująca w dwóch odmianach, cywilnej i wojskowej, gwiazdy I i II klasy oraz krzyże zasługi, medale i tzw. „Palma 1940-1945”. Oznaką orderu jest krzyż maltański z kulkami na zakończeniach ramion, emaliowany obustronnie na biało, ze złotym obramowaniem. Biały medalion środkowy awersu ukazuje ukoronowany monogram założyciela A, obramowany na niebiesko z ornamentem z liści dębowych i napisem: Virtute (Cnocie, Zasłudze) – dewizą orderu. Medalion rewersu ukazuje dwie daty: 1292 – roku wyboru Adolfa z Nassau na króla niemieckiego oraz 1858 – roku ustanowienia orderu.

Gwiazda I klasy jest srebrna, ośmiopromienna i nosi na sobie medalion awersu orderowego. Gwiazda II klasy to duży, cyzelowany na podobieństwo brylantów krzyż maltański ze srebrnymi promieniami między ramionami i z medalionem awersu oznaki w środku.

Przy kategorii wojskowej między ramionami krzyża oznaki oraz na gwiazdach występują skrzyżowane srebrne miecze ze złotymi rękojeściami.

Zawieszką oznaki jest korona królewska, która w klasach III-V (komandorskiej, oficerskiej i kawalerskiej) jest szczególnym wyróżnieniem, gdyż nadaje się także krzyże tych klas bez korony.

Krzyże Zasługi orderu, złoty i srebrny, mają ogólną formę oznaki, ale nie są emaliowane. I tu występują odmiany z mieczami lub bez, z koronami lub bez.

Medale orderu to:

• dwustopniowy (złoty i srebrny) Medal Zasług dla Nauki i Sztuki, z oznaką orderu na awersie i na rewersie z napisem Artibus et Scientis (Sztuce i Naukom) otoczonym wieńcem z liści dębowych;
• trójstopniowy Medal Zasługi (złoty, srebrny i brązowy), nadawany za ogólne zasługi, z portretem założyciela orderu na awersie, z dewizą orderową Virtute na rewersie.

Złota gałązka palmy za zasługi w czasie II wojny światowej przypinana jest do wstążki orderu, który jest noszony na ciemnoniebieskiej wstędze z dwiema obustronnymi pomarańczowymi bordiurami, przy I klasie z prawego ramienia na lewy bok.

 Z tym tematem związana jest kategoria: Odznaczeni Orderem Zasługi Adolfa Nassauskiego.

• Paul Hieronymussen. Orders, Medals and Decorations of Britain and Europe in Colour, London 1975
• Arnhard Graf Klenau, Europäische Orden ab 1700, München 1978
• Jörg Nimmergut, Orden&Ehrenzeichen 1800-1945, München 1978
• Stanisław Łoza, Stanisław Bieńkowski: Ordery i odznaczenia krajowe i zagraniczne. Co wiedziec o nich należy. Warszawa: Główna Księgarnia Wojskowa, 1928, s. 54.
• Wiesław Bończa-Tomaszewski: Kodeks orderowy. Przepisy obowiązujące posiadaczy orderów, odznaczeń, medali i odznak. Warszawa-Kraków: 1939, s. 400
• Maximilian Gritzner: Handbuch der Ritter- und Verdienstorden aller Kulturstaaten der Welt. Lipsk: 1893, s. 218-220
• Honorary distinctions of the Grand Duchy Luxembourg. Luksemburg: 2007, s. 4-7
• Distinctions honorifiques. Luksemburg: 2007, s. 14
• Luxembourg Orders and Honours. unofficialroyalty.com