Miejski Ogród zoologiczny
w Braniewie

Tablica przy bramie wejściowej. W tle bazylika mniejsza św. Katarzyny
Państwo	Polska
Miejscowość	Braniewo
Adres	Botaniczna 1 14-500 Braniewo
Powierzchnia	3,5 ha
Założono	1959
Zamknięto	ok. 2020
Położenie na mapie Braniewa Miejski Ogród zoologiczny w Braniewie
Położenie na mapie Polski Miejski Ogród zoologiczny w Braniewie
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Miejski Ogród zoologiczny w Braniewie
Położenie na mapie powiatu braniewskiego Miejski Ogród zoologiczny w Braniewie
54°22′51,816″N 19°49′33,283″E/54,381060 19,825912

Ogród Zoologiczno-Botaniczny w Braniewie^[a] (pot. zoo w Braniewie) – miejski ogród zoologiczno-botaniczny znajdujący się przy ulicy Botanicznej w Braniewie, działający w latach 1959–ok. 2020. Był to jeden z najmniejszych obiektów tego typu w Polsce oraz jedyne zoo na Warmii i Mazurach^[1].

Ogród był umiejscowiony w średniowiecznej fosie obronnej miasta, naprzeciw XVIII-wiecznego pałacyku biskupa Potockiego. Z drugiej strony widoczne są pozostałości murów obronnych, a nad nimi góruje potężna budowla – bazylika mniejsza pw. św. Katarzyny Aleksandryjskiej.

W 1892 roku przeprowadził się z Berlina do Braniewa niemiecki botanik i przyrodnik dr Franz Josef Niedenzu, aby objąć stanowisko na wydziale matematyki i nauk przyrodniczych w Królewskim Gimnazjum.

Już rok później, w 1893 roku, angażując się w uporządkowanie terenów miasta zainicjował utworzenie Skweru 13 Lip (obecnie rondo gen. Andersa) oraz dokonuje uporządkowania terenów przy kościele św. Katarzyny, doprowadzając do świetności znajdujący się tu przyszkolny ogród botaniczny^[2]. Sprowadza do ogrodu egzotyczne drzewa i rośliny, m.in. z Ameryki Południowej, w tym po raz pierwszy nieznane dotąd w całych Prusach Wschodnich pomidory. Franz Niedenzu umiera w 1937, wkrótce wybucha wojna.

Po II wojnie światowej, w latach 1955–1960, w miejscu istniejącego przed wojną ogrodu botanicznego z inicjatywy grupy społeczników ze Zdzisławem Butkiewiczem na czele utworzono ogród zoologiczno-botaniczny^[3]. Nawiązaniem i kontynuacją przedwojennych tradycji botanicznych jest zachowana na terenie ogrodu zoologiczno-botanicznego aleja dendrologiczna^[4] z dużą liczbą okazałych drzew, w tym m.in. dęby, buki, klony, kasztanowce, lipy; także gatunków niepospolitych, jak: tulipanowiec, miłorząb japoński, dąb piramidalny^[5]. Drzewa są oznakowane i opisane. W całym ogrodzie jest dużo tablic z ciekawostkami oraz plakietek informacyjnych.

Pierwszym zwierzęciem w ogrodzie był łabędź, następnie bociany, osioł, papugi, pawie, żółwie błotne i większe zwierzęta^[6]. W 1962 pojawiły się w zoo pierwsze niedźwiedzie brunatne^[7]. Dzięki ucieczce tych niedźwiadków, które przez kilka godzin buszowały po mieście, ogród zyskał rozgłos w kraju. Po tym zdarzeniu została nawiązana współpraca z zoo w Gdańsku-Oliwie, skąd otrzymano kolejne zwierzęta. W 1987 r. przystąpiono do rozbudowy ogrodu. W czasach świetności braniewski zwierzyniec szczycił się prawie 200 gatunkami ssaków i ptaków. Rocznie odwiedzało go do 20 tys. osób^[6].

W ogrodzie można było na przestrzeni jego funkcjonowania zobaczyć takie zwierzęta jak: lew, niedźwiedzie, jaki, lamę, wilczycę, makaki lapundery, konia Przewalskiego, papugi, bażanty, żółwie, paw i wiele innych^[8][4].

W XXI wieku ostrej krytyce publicznej są poddawane złe warunki, w jakich przetrzymuje się zwierzęta w zamknięciu, braniewskie zoo również należało do tej kategorii ośrodków o złej reputacji^[9]. Jako że ogród jest położony na stosunkowo niewielkiej powierzchni (3,5 ha), zwierzęta nie miały dużych wybiegów. Uwag odnośnie do warunków przetrzymywania zwierząt w Braniewie było wiele, głównie co do niedźwiedzi, które przebywały na betonowym podłożu, co uniemożliwiało im grzebanie w ziemi, a to jest ich naturalną potrzebą. Zwierzęta wyglądały smutnie i smętnie^[7].

Od 14 grudnia 2016^[10] w braniewskim ogrodzie nie ma już niedźwiedzi brunatnych, choć było ich tu w ostatnim okresie aż pięć: Wojtusia (zwana też Wojtkiem, ur. w 2001), Ewka (ur. w 1995), Gienia (ur. w 2003), Michał i Pietka (ur. w 1995)^[7]. Jako pierwszy Michał (z odgryzioną łapą) został zabrany w 2011 przez międzynarodową fundację „Podaj łapę” i znalazł azyl w Niemczech. Dwa następne, urodzone w ukraińskim cyrku Ewka i Gienia, zabrane zostały w kwietniu 2016^[9], dwa ostatnie wyjechały do Poznania 14 grudnia 2016^[10].

Podejmowano jeszcze starania, aby ogród powrócił do przedwojennych tradycji i ponownie stał się jedynie ogrodem botanicznym połączonym z rodzinnym parkiem rozrywki. Przystąpiono do konkursu Ministerstwa Gospodarki na modelową rewitalizację miast, żeby zdobyć fundusze na ożywienie tego terenu. Projekt zakładał poprawę warunków życia pozostałych tam jeszcze zwierząt, odbudowę i rozwój parku botanicznego, wytyczenie ścieżek rowerowych i biegowych oraz budowę innych obiektów, gdzie mogliby spędzać wolny czas mieszkańcy i turyści^[11].

Ogród Zoologiczno-Botaniczny w Braniewie był udostępniany do zwiedzania w okresie od 1 maja do 30 września, z czasem przypominał on współcześnie bardziej ogród botaniczny, gdyż większość klatek i wybiegów pozostawała pusta^[5]. Następnie, ok. 2020 roku, został ostatecznie zlikwidowany.

• 
  Wojtusia w Braniewie (2007), od 2016 w Poznaniu
• 
  Tygrysy w braniewskim zoo (2009)
• 
  Makaki lapundery
• 
  Koń Przewalskiego (2020)
• 
  Pusty wybieg dla niedźwiedzi (rok 2020)